Kołbacz

Kołbacz (niem. Kolbatz) – wieś w województwie zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim, w gminie Stare Czarnowo, nad Płonią, 3,5 km na zachód od Miedwia, 2 km na wschód od Wzgórz Bukowych. Według danych z 2006 zamieszkana przez 1400 osób.

Komunikacyjnie miejscowość położona przy drodze wojewódzkiej nr 120 oraz 2 km na wschód od drogi krajowej nr 3. Przystanek PKS.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa szczecińskiego.

Historia

Najstarsze ślady osadnictwa Słowian na terenach obecnego Kołbacza datuje się na VII w. naszej ery. W średniowieczu istniał tutaj (około 1,5 km na południowy wschód od obecnej wsi) gród książęcy. Jest to jedna z możliwych lokalizacji pierwotnej siedziby pomorskiego książęcego rodu Gryfitów. W XII w. ziemie te należały do Warcisława II Świętoborzyca, kasztelana szczecińskiego, który w 1173 sprowadził w okolice grodu cystersów z duńskiego klasztoru w Esrum. W kolejnych latach panowania zakonników na tych terenach sukcesywnie powiększały się ich dobra. Kołbacz był jednym z najważniejszych ośrodków politycznych księstwa pomorskiego, do którego często zjeżdżali książęta szczecińscy. W kościele klasztornym zostało pochowanych wielu członków rodów Świętoborzyców i Gryfitów, niestety nie zachował się żaden nagrobek. Po reformacji w 1535 klasztor został zlikwidowany, a jego dobra stały się domeną książąt. W 1662 ostatecznie zakończył się okres świetności Kołbacza. Stało się tak w wyniku ogromnego pożaru. Miejscowość nie odzyskała dawnego blasku.

Po II wojnie światowej miejscowość została włączona do Polski. Powojenny rozwój wsi związany jest z założeniem tutaj Zakładu Doświadczalnego Instytutu Zootechniki z Krakowa. Część mieszkańców obecnego Kołbacza to właśnie pracownicy tego zakładu.

Zabytki

• Opactwo cystersów:
  • Kościół, romańsko-gotycki, 1210-1347.
  • Dom Konwersów, gotycki, z 1300-40.
  • Dom Opata, gotycki, z 1. połowy XIV w.
• obiekty poza klasztorem:
  • Stodoła gotycka z XIV w. (70 m na północ od kościoła, po drugiej stronie głównej ulicy) – ceglany budynek gospodarczy, pierwotnie prawdopodobnie jako owczarnia, jedyny tego typu budynek na Pomorzu Zachodnim.
  • Wieża więzienna, gotycka (na zachodnim brzegu Płoni, po północnej stronie głównej ulicy) – z cegły, ukończona w 1349, ocalały fragment dawnego obwarowania.
  • Pałac klasycystyczny (naprzeciw kościoła), z 2. polowy XVIII w., przebudowany w XX w., obecnie siedziba dyrekcji Zakładu Doświadczalnego Instytutu Zootechniki Państwowego Instytutu Badawczego w Krakowie. Przy pałacu ustawione głazy, m.in. pomnik przyrody Miedwieński Kamień (Czarci Głaz) o obwodzie 9,0 m i wysokości 2,2 m, z tablicą z 1973 upamiętniającą 800 lat Kołbacza, inny głaz o obwodzie 10,4 m i wysokości 1,55 m, z tablicą z 1985 z okazji 40. rocznicy powrotu Pomorza Zachodniego do Macierzy. Głazy zostały przywiezione z okolicznych pól.
  • Dwór klasycystyczny (po wschodniej stronie stodoły gotyckiej), z 2. polowy XVIII w., przebudowany w XX w.; do 1988 szkoła podstawowa, obecnie w ruinie
  • Grodzisko pierścieniowate z VIII-XI w. 0,9 km na południowy wschód, po wschodniej stronie Płoni, o czytelnych wałach i fosie
  • Grodzisko stożkowate z X-XIII w. (1,5 km na południowy wschód, na zachodnim brzegu Płoni), wał ziemny o wysokości 5–6 m, ślady cegieł.

IZ-PIB Zakład Doświadczalny w Kołbaczu

Instytut Zootechniki-Państwowy Instytut Badawczy z siedzibą w Krakowie – Zakład Doświadczalny w Kołbaczu, utworzony w 1950, zatrudnia (2009) 85 pracowników. Zakład prowadzi działalność naukowo-badawczą i produkcyjną. Gospodaruje na prawie 4,5 tys. ha gruntów ornych i użytków zielonych, specjalizując się w hodowli pszenicy wysokojakościowej, rzepaku, buraków cukrowych i zbóż paszowych oraz w produkcji mleka o rocznej sprzedaży 6 mln litrów.

Religia, oświata i kultura

• Kościół parafialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, poświęcony 20 października 1946, mieści się w prezbiterium i w transepcie dawnego kościoła opackiego cystersów. Pozostała część nawy głównej od XVII w. po dzień dzisiejszy nadal pełni funkcję magazynu.

• Zespół Szkół w Kołbaczu (szkoła podstawowa i gimnazjum), na południe od kościoła, nowy budynek oddany do użytku w styczniu 1989. Obecnie trwają prace wykończeniowe przy budowie nowoczesnej hali sportowej, która ma być otwarta na rok szkolny 2009/2010.
• Filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Starym Czarnowie
• Dom Kultury w Domu Konwersów

Sport i turystyka

• Klub piłkarski GLKS Fagus Kołbacz (Gminny Ludowy Klub Sportowy Fagus Kołbacz) założony w 1949, do 26 stycznia 2005 pod nazwą LKS Zootechnik Kołbacz. Obecnie w rozgrywkach klasy okręgowej grupy I (województwo zachodniopomorskie).
• Szlak im. Bolesława Czwójdzińskiego

Zobacz też

• Dekanat Kołbacz