Wysoka (województwo zachodniopomorskie)

Wysoka (niem. Wittstock) – wieś w Polsce położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie myśliborskim, w gminie Boleszkowice. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa gorzowskiego. Wieś ulicowo-placowa, w znacznym stopniu przekształcona.

Nazwa

Withstock 1337; Witstoch 1350

Środowisko naturalne

Największym, naturalnym zbiornikiem wodnym jest jezioro bez nazwy, polodowcowe typu wytopiskowego. Położone na płd.-wsch. krańcu wsi, pow. 5 ha, rzędna lustra wody 56,4 m n.p.m. Jezioro jest silnie zeutrofizowane, brzegi niedostępne, zadrzewione i zakrzewione. Wykorzystywane jako staw hodowlany do produkcji karpia, lina, karasia. Funkcjonowanie stawu hodowlanego związane jest z odprowadzaniem nadmiaru wody podziemnym rurociągiem do kanału Dar – dopływu Myśli na obszarze gm. Dębno.

Historia

• Kultura łużycka (1300-400 p.n.e.) – ślady osadnictwa w rejonie Namyślina i Wysokiej; cmentarzysko, groby popielnicowe
• Poł. XIII w. – Ziemia Chojeńska należy do biskupów brandenburskich
• 1267 – biskupi brandenburscy odstępują Ziemię Chojeńską margrabiom brandenburskim
• 1320 – wygaśnięcie dynastii Askańczyków wraz ze śmiercią nieletniego margrabiego Henryka
• 1320-1323 – Ziemia Chojeńska we władaniu książąt pomorskich
• 1323 – władzę w Nowej Marchii obejmują Wittelsbachowie
• 1337 – wzmianka w księdze ziemskiej margrabiego brandenburskiego Ludwika Starszego pod nazwą Withstock; wieś liczy 64 łanów, z czego 4 parafialne (tzw. „dos”), 10 czynszowych (tzw. „pactus”); we wsi karczma
• 1350 – wieś, będącą w posiadaniu Nicolausa Witte, przejmuje ród von Mörner
• XIV/XV w. – zbudowano kościół
• 1402 – ziemie Nowej Marchii sprzedane Zakonowi Krzyżackiemu
• 1455 – elektor Fryderyk II bierze Nową Marchię w zastaw za 100 000 florenów
• 1532 – na terenie Nowej Marchii wprowadzono protestantyzm jako religię obowiązującą
• 1 poł. XVII w. – wieś zniszczona i opuszczona
• Koniec XVII w. – ponowne zasiedlenie wsi
• Ok. 1700 – przebudowa kościoła
• 1701 – Ziemia Chojeńska dostaje się pod panowanie króla pruskiego Fryderyka Wilhelma I; właścicielami majątku Wysoka zostaje mieszczańska rodzina Shors
• 1731 – majątek przechodzi do domeny państwowej
• 1755 – powstanie folwarku
• Koniec XVIII w. – przy folwarku zostaje założony park krajobrazowy
• 1806-1807 – Ziemia Chojeńska pod okupacją wojsk napoleońskich; na mocy traktatu w Tylży w dniu 12.07.1807 wojska francuskie opuszczają terytorium państwa pruskiego z wyjątkiem niektórych ważniejszych twierdz, pod warunkiem spłaty bądź zabezpieczenia nałożonej na Prusy kontrybucji wojennej
• 1807 – zniesienie poddaństwa osobistego chłopów (reformy ustrojowe i rolne Steina – Hardenberga, potwierdzone edyktem z 1811 r.) z prawem własności ziemi, które obwarowane jednak zostaje przepisami dotyczącymi przekazania części ziemi. Powstają domeny państwowe w Wysokiej i Boleszkowicach
• 1850 – majątek należy do domeny w Dębnie
• 1871-1918 – Ziemia Chojeńska w ramach zjednoczonej Drugiej Rzeszy Niemieckiej
• 1880-1890 – postawiono wieżę kościelną
• XIX/XX w. – powstają obecne zabudowania folwarczne oraz gorzelnia; na płn. od parku wzniesiono nowy dwór. Majątek liczy ponad 1100 ha.
• Okres międzywojenny – majątek ulega parcelacji (lata 30 XX w.), a w dworze mieści się szkoła rolnicza. Powstaje drugi, niewielki folwark zlokalizowany na płd. od wsi, należący do domeny w Wysokiej (a nie jak sugerowałaby jego nazwa „Fürstenfelde" – do Boleszkowic).
• 04.02.1945 – zajęcie przez wojska 5 Armii 1 Frontu Białoruskiego; dwór zniszczony w wyniku działań wojennych
• Po 1945 – majątek upaństwowiony, następnie powstaje Państwowe Gospodarstwo Rolne Wysoka.
• 03.10.1946 – poświęcenie kościoła jako świątyni rzymskokatolickiej pw. Św. Teresy od Dzieciątka Jezus
• 1947 – uruchomienie szkoły podstawowej
• Koniec lat 80 XX w. – likwidacja szkoły podstawowej
• 1993 – likwidacja PGR, ziemie przechodzą do zasobów AWRSP

Ludność

Gospodarka

• Na terenie sołectwa funkcjonuje 47 gospodarstw rolnych. Struktura użytków rolnych (2004):

Organizacje i instytucje

• Wszelkie instytucje znajdują się w Boleszkowicach.

Edukacja

• Dzieci i młodzież uczęszczają do szkoły podstawowej i gimnazjum w Boleszkowicach. Szkoła w Wysokiej została zlikwidowana pod koniec lat 80 XX w., obecnie stanowi budynek mieszkalny (na płd.-wsch. od kościoła).
• Punkt biblioteczny w świetlicy wiejskiej (obiekt z lat 20 XX w., zlokalizowany po płn. stronie osi kompozycji o przebiegu E-W)

Wyznania

Kościół pw. Św. Teresy od Dzieciątka Jezus, filialny parafii rzymskokatolickiej pw. św. Antoniego z Padwy w Boleszkowicach.

Atrakcje turystyczne

• Kościół pw. Św. Teresy od Dzieciątka Jezus – zbudowany w XIV/XV w. z ciosów granitowych i kamieni polnych, w stylu gotyckim. Położony przy płn.-wsch. brzegu jeziora. Przebudowany ok. 1700 r., z wieżą z lat 1880-90, zwieńczoną stożkowym hełmem; w 1997 r. położono nową posadzkę w prezbiterium. Poświęcony 03.10.1946 r. jako świątynia rzymskokatolicka. Wpisany do rejestru zabytków pod nr rej. 397
• Pomnik ofiar I wojny światowej – obecnie zwieńczony figurą Matki Boskiej, zlokalizowany przy wsch. elewacji kościoła
• Park podworski – założony w końcu XVIII w., przylega do płd.- wsch. części dawnego folwarku ( rozparcelowanego w latach 30 XX w.) i położony jest na zach. brzegu śródwiejskiego jeziora. Dwór zniszczony w 1945 r. Pow. 2,5 ha. W szacie roślinnej wyróżnia się 48 gatunków: 27 gatunków drzew liściastych, 7 gatunków drzew iglastych i 14 gatunków krzewów i pnączy. W drzewostanie dominują dęby (najstarsze 180-200 lat i więcej), buki, świerki, lipy. Bluszcz tworzy zwarty kobierzec. Dużo jest nasadzeń z 2 poł. XIX w. Z drzew obcego pochodzenia wyróżniają się: buk pospolity odmiany purpurowej, dąb błotny, dęby czerwone, klon jawor odmiany purpurowej, jedlice Douglasa, sosny czarne. Do okazałych drzew o rozmiarach pomnikowych należą: 6 dębów szypułkowych o obwodzie pnia 300, 430, 480 i 515 cm oraz lipa drobnolistna o obwodzie pnia 410 cm (pień wypróchniały, najniższy konar odłamany). Obecnie park jest zaniedbany, układ ścieżek zatarty. Dawne polany użytkowane są jako ogród warzywny. Wiele starych drzew obumiera, usychają stare dęby (martwica pnia, suche korony) i drzewa iglaste. Część drzew została zniszczona przez bydło i spływ gnojowicy z pobliskich obiektów inwentarskich w latach 70 i 80 XX w. Po zlokalizowaniu na terenie parku hydroforni jest on niedostępny. Wpisany do rejestru zabytków pod nr rej. 275/79.
• Gorzelnia – wzniesiona w 4 ćwierci XIX w., murowana (obecnie znacznie przebudowana)
• Cmentarz przy kościele – położony na wsch. brzegu jeziora, nieczynny; drzewostan – jesiony, dęby, świerki.
• Obiekty w gminnej ewidencji zabytków: cmentarz śródpolny (obecnie pole uprawne), kuźnia (wzniesiona w 1899 r., naprzeciwko założenia folwarcznego, murowana, obecnie w stanie półruiny), zagroda nr 30: budynek mieszkalny, obora i stodoła
• Pomnikowy dąb przed zagrodą nr 30
• Stanowiska archeologiczne: 19 starożytność, 2 epoka kamienna, 1 epoka brązu/ Hallstatt, 2 laten/okres wpływów rzymskich; 2 wczesne średniowiecze, 6 średniowiecze.