» Informacje » Historia Jastrzębia-Zdroju

Historia Jastrzębia-Zdroju

Pierwsza wzmianka o Jastrzębiu-Zdroju pojawia się w XIII wieku.

Pierwsze wzmianki na temat Jastrzębia

Pierwsza pisemna wzmianka z terenów, na których dziś położone jest miasto, pochodzi z ok. 1270 r. To wtedy w księdze fundacyjnej biskupstwa zanotowano słowa: Item in Bozegora sive Monte Oliveti solvitur decima more polonico valet 5 marcam ("Podobnie w Bożej Górze, zwanej też Górą Oliwną, była oddawana dziesięcina według zwyczaju polskiego, równowartości 5 marek"). Mowa o osadzie, która istniała w okolicach dzisiejszej dzielnicy Jastrzębie Dolne. W XIII wieku wzmiankowana była także osada Bzie (obecnie dzielnica miasta). Jastrzębie pod ówczesną nazwą Hermannsdorf wymieniane jest w dokumentach z 1376, 1391 i 1447 r. Nazwa Jastrzębie zastąpiła wcześniejszą w II połowie XV wieku. Jastrzębie należało do księstwa raciborskiego a później do Wodzisławskiego Państwa Stanowego.

Jastrzębie jako uzdrowisko

Rozwój miejscowości nastąpił po odkryciu solanki jodowo-bromowej podczas wierceń w 1859 r. prowadzonych w poszukiwaniu węgla przez właściciela Jastrzębia Dolnego Emila von Schliebena. W 1861 r. Jastrzębie Dolne wykupił hrabia Feliks von Köningsdorff i rozpoczął budowę obiektów leczniczych. Wzniesiono wówczas pierwsze urządzenia kąpielowe oraz m.in. Kasyno Zdrojowe (1862) – późniejszy Dom Zdrojowy i Łazienki (1861) – późniejszy Zakład Przyrodoleczniczy. Hrabia zmienił także nazwę miejscowości na Bad Köningsdorff-Jastrzemb, nazwa ta obowiązywała do 1922 r.

W 1869 r. uzdrowisko stało się własnością spółki Actien Commandit Gesellschaft, która zmodernizowała istniejące obiekty i zbudowała muszlę koncertową i drewniany deptak. W 1890 r. Jastrzębie zakupił Juliusz Landau, który rozpoczął przekształcanie sanatorium w uzdrowisko dziecięce. W 1881 r. powstał pierwszy kompleks sanatoryjny z kościołem, klasztorem, szpitalem i budynkiem sanatoryjnym – należący do Katolickiego Zakładu Dziecięcego NMP, a wkrótce potem kolejne – Ewangelicki Zakład Dziecięcy "Betania" (1890-1905) oraz Żydowski Zakład dla Dzieci.

Uzdrowisko rozwinął kolejny właściciel – Mikołaj Witczak, który nabył Zdrój w 1896 r. Wcześniej był pracownikiem uzdrowiska i w związku z niemiecką dyskryminacją ludności polskiej jedynym polskim lekarzem w powiecie rybnickim. Po nabyciu uzdrowiska przyczynił się osobiście do zmiany tej sytuacji, zatrudniając polskich lekarzy. Był także jednym z inicjatorów powstania Stowarzyszenia Lekarzy Polaków na Śląsku w 1903 r. i działaczem na rzecz utrwalenia polskiej świadomości narodowej na Śląsku. Dzięki jego staraniom zbudowane zostały nowe obiekty oraz wprowadzono nowoczesne metody lecznicze. Uzdrowisko częściowo zelektryfikowano, doprowadzono linię telefoniczną. Powstała także linia kolejowa łącząca Jastrzębie z Żorami (1911), a później również z Wodzisławiem.

W czasie I wojny światowej z jastrzębskich obiektów korzystali ranni żołnierze, wiele z sanatoriów zamieniono w szpitale wojskowe. W 1918 r. w związku z niekorzystną sytuacją polityczną dr Mikołaj Witczak odsprzedał uzdrowisko Austriacko-Niemieckiemu Towarzystwu Zdrojowemu. Po śmierci Mikołaja Witczaka synowie – Mikołaj i Józef unieważnili transakcję i stali się właścicielami Jastrzębia.

Obaj bracia byli aktywnymi uczestnikami i jednymi z organizatorów powstań śląskich, Mikołaj był dowódcą jednego z dwóch walczących w okolicy plutonów, a w końcowym okresie III powstania śląskiego dowódcą grupy "Południe".

20 marca 1921 r. podczas przeprowadzonego plebiscytu 80% ludności Jastrzębia opowiedziało się za przyłączeniem do Polski. W maju 1921 r. podczas III powstania śląskiego na terenie Jastrzębia doszło do starć pomiędzy powstańcami a wojskami niemieckimi wspomaganymi przez żołnierzy włoskich.

4 lipca 1922 r. Jastrzębie wraz z całym powiatem rybnickim znalazło się w granicach Polski. W okresie międzywojennym nastąpił rozkwit uzdrowiska. Powstały m.in.: Sanatorium im. Marszałka Piłsudskiego (1928), zbudowane dzięki funduszom Województwa Śląskiego, przeznaczone dla inwalidów wojennych i powstańców śląskich), sanatorium "Hutnik", basen (1938) i liczne prywatne pensjonaty.

W związku z wybuchem wojny bracia Witczakowie z obawy przed niemieckimi prześladowaniami zdecydowali się opuścić Polskę. 1 września 1939 r. w ramach kampanii wrześniowej Jastrzębie bronione było przez 3. szwadron 3. Pułku Ułanów Śląskich, głównym stanowiskiem obronnym była Boża Góra w Jastrzębiu Dolnym. W czasie okupacji hitlerowskiej Niemcy prześladowali mieszkańców narodowości polskiej, szczególnie byłych Powstańców Śląskich – wielu z nich wywieziono do obozów koncentracyjnych. Mimo to na terenie miejscowości oraz w jej okolicy działały organizacje niepodległościowe w tym również Armia Krajowa.

Uzdrowisko w tym czasie zmienione zostało przez Niemców w tzw. "Miasto Matek" – sanatoria zaczęły pełnić funkcje domów matki dla Niemek oraz szpitali dziecięcych. Pod koniec wojny przekształcono je w szpitale dla żołnierzy niemieckich. W styczniu 1945 w ramach ewakuacji obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu przez obszar dzisiejszego miasta przeprowadzono jeden z tzw. marszów śmierci - na terenie będącym dziś w granicach Jastrzębia zginęło 58 więźniów. 27 marca 1945 do Jastrzębia wkroczyła Armia Radziecka. W czasie działań wojennych zniszczono lub wywieziono do Niemiec i Związku Radzieckiego większość urządzeń niezbędnych do funkcjonowania uzdrowiska.

Po wojnie obiekty sanatoryjne próbowano znacjonalizować, ale bezskutecznie. . Ich odbudową zajął się Mikołaj Witczak, który powrócił do Polski zaraz po zakończeniu wojny, ale w 1947 został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa, a jego cały majątek, w tym wszystkie obiekty sanatoryjne, skonfiskowano. Mikołaj Witczak, wielokrotnie jeszcze bezpodstawnie szykanowany i przez wiele lat pozbawiony środków do życia, zmarł w 1976. Państwowe już uzdrowisko w Jastrzębiu-Zdroju nadal funkcjonowało i było zaliczane do uzdrowisk kategorii I.

Jastrzębie-Zdrój – miasto przemysłowe

Wraz z odkryciem złóż węgla kamiennego rozpoczęto budowę kopalń i osiedli mieszkaniowych. Jastrzębie weszło w zupełnie nowy rozdział swojej historii. Pierwszą oddaną do użytku była kopalnia "Jastrzębie", a równolegle z nią wybudowano osiedla "Przyjaźń" i "Zdrój". Rok później, w 1963 r. po połączeniu wsi: Jastrzębie Górne, Jastrzębie Dolne, Ruptawy, Szerokiej, Moszczenicy, Boryni i (przejściowo) Pniówka Jastrzębie-Zdrój otrzymało prawa miejskie. Już kilkanaście lat później w granicach miasta działało pięć kopalń – Jastrzębie, Moszczenica, Pniówek, Borynia i Manifest Lipcowy. W latach 1954-1975 Jastrzębie-Zdrój należało administracyjnie do powiatu wodzisławskiego.

Powstały kolejne osiedla wielkopłytowe, liczba mieszkańców zwiększyła się dwudziestokrotnie. Wydobycie węgla spowodowało zanik złóż solanki. Tym samym zmarginalizowane zostało znaczenie uzdrowiska, a ostateczna likwidacja nastąpiła na początku lat 90. XX w.

Wydobycie i zatrudnienie w JSW

Rok	Wydobycie na dobę	Zatrudnienie
1993	57 tys. ton	40.000 osób
2004	53,5-54 tys. ton	19.400 osób

Rola Jastrzębia w historii Polski

W latach 80. XX w. Jastrzębie było jednym z ośrodków protestów robotniczych. W 1980 podpisano tu tzw. porozumienia jastrzębskie, ostatnie z tzw. porozumień sierpniowych. W czasie stanu wojennego 15 grudnia 1981 r. doszło do pacyfikacji kopalni Manifest Lipcowy (in. "Zofiówka").

Fala strajków przetoczyła się przez miasto również w 1988 r., nie miała już jednak większego znaczenia politycznego.

Jastrzębie dziś

Dzisiejsze Jastrzębie-Zdrój to przede wszystkim ważny ośrodek przemysłu górniczego. Znajdują się tu trzy kopalnie zrzeszone w spółce JSW S.A. Poza przemysłem wydobywczym nie rozwinęły się inne gałęzie przemysłu lub usług generujące dużą liczbę miejsc pracy, m.in. z tego powodu cały czas zmniejsza się liczba mieszkańców (w 1995 roku liczba mieszkańców miasta wynosiła 103 309 mieszkańców, a 31 grudnia 2005 r. - 95 486). Aby ograniczyć odpływ ludności władze miejskie zdecydowały o poszerzeniu oferty edukacyjnej i otwarciu kilku filii uczelni wyższych. W 1996 roku na terenie miasta utworzono Podstrefę Jastrzębsko-Żorską - filię Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej - ulokowały się w niej tylko 2 lokalne firmy - większa część Strefy nie jest zagospodarowana.

Pierwsza wzmianka o Jastrzębiu-Zdroju pojawia się w XIII wieku.

Pierwsze wzmianki na temat Jastrzębia

Pierwsza pisemna wzmianka z terenów, na których dziś położone jest miasto, pochodzi z ok. 1270 r. To wtedy w księdze fundacyjnej biskupstwa zanotowano słowa: Item in Bozegora sive Monte Oliveti solvitur decima more polonico valet 5 marcam ("Podobnie w Bożej Górze, zwanej też Górą Oliwną, była oddawana dziesięcina według zwyczaju polskiego, równowartości 5 marek")