Sokołowsko

Sokołowsko (niem. Görbersdorf) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie wałbrzyskim, w gminie Mieroszów, w Górach Suchych w Sudetach Środkowych.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego.

Położenie geograficzne

Największa wieś położona w Górach Suchych (Sudety Środkowe) w Kotlinie Sokołowskiej na wysokości 540-590 m n.p.m., w dolinach potoku Sokołowca i Dziczego Potoku. Sokołowsko otaczają: od pn-zach. Stożek Mały (zwany też przez miejscowych "Bocianią Małą","Bocianką) 750 m n.p.m., od pn-wsch. masyw Bukowca 898 m n.p.m., od pd-zach. Garbatka 797 m n.p.m., od pd i pd.-wsch. Włostowa 903 m n.p.m. oraz od wsch. Suchawa 928 m n.p.m.

Historia

Trudno dzisiaj określić dokładną datę powstania osady. Była to wieś związana z zamkiem Radosno. Pierwsza wzmianka o "Goerbersdorff" pojawia się w 1357, jako o istniejącej wsi założonej najprawdopodobniej przez zakon benedyktynów w Broumově. Do końca XV w. miejscowość miała kilku właścicieli. W 1509 ówczesny Görbersdorf wraz z południową częścią księstwa świdnickiego nabył hr. von Hochberg, który założył rodową siedzibę w Książu. Do połowy XIX w. miejscowość nie różniła się niczym od innych wsi w dobrach Hochbergów. Zmiana w jej losach nastąpiła w 1849, kiedy na wypoczynek zajechała tu hr. von Colomb. Zachwycona lokalnym krajobrazem namówiła swojego szwagra dra Hermanna Brehmera na utworzenie uzdrowiska leczącego metodą hydroterapii Vincenta Priessnitza.

W 1855 we wsi zostało uruchomione pierwsze na świecie specjalistyczne sanatorium dla gruźlików, którym zastosowano nowatorską metodę leczenia klimatyczno-dietetycznego. Na jego wzór został stworzony ośrodek leczenia gruźlicy w Davos. W późniejszym czasie Görbersdorf zyskał miano "śląskiego Davos", chociaż to Davos powinno nazywać się "szwajcarskim Görbersdorfem (Sokołowskiem)". Bliskim współpracownikiem Brehmera stał się Alfred Sokołowski. Uzdrowisko nie należało do tanich, lecz było dobrze zagospodarowane. Już przed 1888 posiadało pocztę i połączenia telefoniczne.

W 1887 przebywało tu 730 kuracjuszy. Pobyt Tytusa Chałubińskiego zaowocował pośrednio jego zainteresowaniem Zakopanem, gdyż rozpoczął poszukiwania okolicy zbliżonej do tego uzdrowiska dla zorganizowania w Polsce takiego samego ośrodka leczenia gruźlicy. 22 października 1911 zmarł w sanatorium w wieku lat 25 węgierski historyk sztuki Leo Popper, przyjaciel Györgya Lukácsa. W latach 30. XX w. zbudowano nieopodal 60-metrową skocznię narciarską.

Po kapitulacji Niemiec 8 maja 1945 wieś została zajęta przez wojska radzieckie, a wkrótce przekazana władzom polskim. Dotychczasowa ludność została wysiedlona do Niemiec, zaś na jej miejsce przybyli polscy przesiedleńcy. Nieposiadające dotąd polskiej nazwy uzdrowisko nazwano Sokołowskiem dla uczczenia zasług prof. Alfreda Sokołowskiego.

Po II wojnie światowej pozostało tutaj uzdrowisko o profilu przeciwgruźliczym. Pod naciskiem Stanisława Domina zmieniono profil leczenia w kierunku leczenia chorób dróg oddechowych. W latach 70. XX wieku miejscowość zaczęto przekształcać w ośrodek sportów zimowych dla potrzeb klubów wałbrzyskich, docelowo miał powstać Wojewódzki Ośrodek Sportów Zimowych. Jednak z braku środków finansowych nie wszystko udało się zrealizować. Pozostały tylko trasy biegowe (w tym nartorolkowa), które włączono do Biegu Gwarków.

W ostatnich dziesięcioleciach zaniedbane i pozbawione po 1945 poważniejszych inwestycji uzdrowisko pogrąża się w upadku. Główne sanatorium, nazwane po II wojnie światowej "Grunwald", znajduje się w ruinie, dewastacji uległ park zdrojowy oraz skocznia narciarska. Wiele budynków rozebrano.

Po II wojnie światowej status wsi Sokołowsko uzyskało dopiero na początku XXI wieku.

W 2007 dawne Sanatorium Brehmera zmieniło właściciela. Od tego czasu Fundacja Sztuki Współczesnej In Situ odbudowuje spalony w 2005 obiekt tworząc w tym miejscu Międzynarodowe Laboratorium Kultury wraz z Archiwum twórczości Krzysztofa Kieślowskiego.

Szlaki turystyczne

• czerwony – Główny Szlak Sudecki – przełęcz Trzech Dolin – Sokołowsko-Lesista Wielka – Grzędy
• żółty – Przełęcz Trzech Dolin – Sokołowsko-Stożek Wielki – Unisław Śląski
• zielony – przełęcz Trzech Dolin – Sokołowsko-Unisław Śląski
• niebieski – przełęcz Trzech Dolin – Sokołowsko-Mieroszów
• czarny – szlak dojściowy do szlaku granicznego

Warto zobaczyć

• ruiny sanatorium Grunwald (spalone w 2005)
• cerkiew prawosławną św. Michała Archanioła (siedzibę niewielkiej miejscowej parafii)
• źródełko leśne
• drewnianą zabudowę ulicy Głównej
• podwórze najstarszego domu w mieście (ul. Główna 8) z ciekawym wykuszem
• galerię przy ulicy Słonecznej 2
• co roku odbywał się tu Bieg Gwarków; obecnie w 2006 przeniesiony w okolice schr. Andrzejówka (Przeł. Trzech Dolin), szl. zielony 45-60 min.

Sokołowsko swoją nazwę zawdzięcza profesorowi Uniwersytetu Warszawskiego Alfredowi Sokołowskiemu, który przyczynił się do rozwoju uzdrowiska prowadząc tu na przełomie XIX i XX w. badania nad klimatycznym leczeniem chorób płucnych.

W młodości mieszkał tu reżyser filmowy Krzysztof Kieślowski. We wsi przypominają o tym fakcie 2 tablice pamiątkowe, w tym na domu, w którym mieszkał.