Strzyżów (województwo lubelskie)

Strzyżów – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie hrubieszowskim, w gminie Horodło.

Niegdyś istniała gmina Strzyżów. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie zamojskim.

Często można spotkać informację, że w okolicach Strzyżowa znajduje się najbardziej wysunięty na wschód kraniec Polski. Faktycznie znajduje się on ok. 8 km na wschód od Strzyżowa, w zakolu Bugu we wsi Zosin, w okolicy przejścia granicznego na Ukrainę, do Uściługu.

Ze Strzyżowa pochodził Mieczysław Bekker, konstruktor pojazdu księżycowego Lunar Roving Vehicle.

Historia wsi i zabytki

Na podstawie wykopalisk archeologicznych stwierdzono ze początki osady należy datować na IX w. n.e. W XII i XIII w. znajdowała się tu obronna strażnica, po której pozostał stożkowaty nasyp ziemny. Pierwszy znany, pochodzący z 1376 r. dokument, wspomina o nadaniu wsi przez księcia halickiego Jerzego Daniłowicza, prawosławnemu biskupstwu chełmskiemu. Prawdopodobnie Władysław Jagiełło nie uznał tego nadania (niektórzy kwestionują autentyczność dokumentu), gdyż wieś pozostała własnością królewską. Dopiero w roku 1462 wieś przeszła w prywatne ręce. Król Kazimierz Jagiellończyk nadał Strzyżów Janowi Łaźniewskiemu. Nie wiadomo jak długo wieś pozostawała w rękach rodu Łaźniewskich. Są o nich wzmianki jeszcze w XVI w., później prawdopodobnie na drodze koligacji rodzinnych, wieś trafiła w ręce rodu Pociejów. W pierwszej połowie XVIII wieku właścicielem Strzyżowa był starosta wołkowyski Antoni Pociej. Wieś jako wiano otrzymała jego córka Ludwika Honorata, od około 1740 roku zamężna z księciem Stanisławem Lubomirskim, wojewodą bracławskim, a później kijowskim. W latach 1762-1786 zbudowano tu murowany, dwukondygnacyjny pałac, który zachował się do dnia dzisiejszego.

Z 1507 roku pochodzi wzmianka o istnieniu w Strzyżowie cerkwi. Kolejne drewniane cerkwie, na miejsce dotychczasowych, wybudowano w 1724 oraz 1817 roku. Ta ostatnia, po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, w 1875 roku została przemianowana na prawosławną. Według rejestru dóbr z 1531 r. we wsi, oprócz cerkwi, znajdował się młyn. W latach 1851-58 istniała w Strzyżowie parafialna szkoła unicka powstała po zlikwidowaniu wcześniejszej szkoły elementarnej. Budynek szkolny został spalony przez oddział UPA podczas II wojny światowej.

W 1896 roku od Skarżyńskich majątek strzyżowski z istniejącą od dawna gorzelnią zakupił Edward Chrzanowski z Moroczyna. Z jego inicjatywy w 1899 roku zbudowano cukrownię, która w latach trzydziestych XX wieku wykupiła na licytacji dobra dworskie, z przeznaczeniem na siedzibę dyrekcji i mieszkania dla fachowców.

W roku 1921 wieś zamieszkiwało 921 mieszkańców, w tym 687 Ukraińców oraz 68 Żydów, natomiast przy cukrowni mieszkało 173 mieszkańców, w tym 43 Ukraińców i 6 Żydów.

Wkrótce po wkroczeniu wojsk radzieckich, istniejąca cerkiew (z 1817 r.) zaczęła też pełnić funkcję kościoła rzymskokatolickiego, parafii Horodło. Wyjazd Ukraińców na Ukrainę, umożliwił całkowite przejęcie budynku. 10 lutego 1947 roku biskup lubelski Stefan Wyszyński powołał w Strzyżowie parafię pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Jest to drewniana budowla, o konstrukcji zrębowej, jednonawowa, oszalowana, ze sklepieniem kolebkowym wewnątrz.

Bibliografia

• Pawłowski Artur, Roztocze, Puszcza Solska, Lasy Janowskie iWyżyna Wołyńska - Przewodnik; Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 2000, ISBN 83-85531-10-6