Łapczyca

Łapczyca – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie bocheńskim, w gminie Bochnia.

Historia

Już w IX-X wieku funkcjonował tu gród plemienny a od XI w. osada książęca położone niedaleko Raby. Pozostałości grodziska w Łapczycy położone są na jednym z cyplowatych wyniesień północnej krawędzi Pogórza Wielickiego, które tworzy w tym miejscu południowe zamknięcie doliny Raby, płynącej ok. 100 metrów od północnego krańca grodziska. Grodziszcze ulokowane jest na wyodrębnionym cyplu, w obrębie wałów pierwotnie posiadało około 1 ha powierzchni. Mieszkańcy grodu oprócz uprawy ziemi zajmowali się również pozyskiwaniem soli z miejscowych słonych źródeł. O powstaniu szybko rozwijającej się osady zadecydowało także jej położenie przy prastarym trakcie handlowym biegnącym z obszaru Węgier do Krakowa. Ta droga, z racji jej przebiegu grzbietami łapczyckich wzgórz, nosi dziś nazwę Górnego Gościńca.

Pierwsze wzmianki źródłowe o Łapczycy pochodzą z dokumentu z lat 1123-1125, w którym kardynał Idzi zatwierdził nadania monarsze dla klasztoru benedyktynów w Tyńcu. Jest mowa m.in. o nadaniu mnichom tynieckim w roku 1105 Łapczycy ("Labscicia") z Kolanowem i solą, przez królową Judytę (drugą żonę Władysław Hermana).

W 1229 r. osada była już dobrze zorganizowana – znajdował się tu targ i karczma. W 1288 r. książę Leszek Czarny nadał wsi prawo niemieckie, co oznaczało m.in. powstanie lokalnego samorządu na czele z sołtysem i ławą wiejską.

Czasy panowania króla Kazimierza Wielkiego zaznaczyły się w Łapczycy wzniesieniem murowanego kościoła gotyckiego pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny oraz zwiększeniem ruchu handlowego na trakcie węgierskim. O znaczeniu ówczesnej Łapczycy świadczy fakt, że od 1356 r. jej sołtysi zasiadali w sądzie najwyższym prawa niemieckiego na zamku krakowskim. W roku 1379 opat tyniecki Wojciech odsprzedał część wsi (przy granicy z Kolanowem) szlacheckiej rodzinie Goździów pochodzących z Chronowa. Przedstawiciele tego rodu w XV w. toczyli burzliwe spory o ziemię i świadczenia z opatem tynieckim i plebanem łapczyckim. Z kolei sołtysi Łapczycy wywodzili się z rodu Giedczyckich, właścicieli pobliskich Gierczyc.

Sporo wiadomości o średniowiecznej Łapczycy zapisał Jan Długosz w swoim dziele Liber beneficiorum z lat 1470-1480. Wg Długosza we wsi było 30 łanów, w tym 6 sołtysich, 3 karczmy i młyn sołtysa na Rabie. Mieszkańcy wsi składali klasztorowi tynieckiemu daninę w wysokości 30 jaj, 2 koguty, 2 sery, a w czasie przyjazdu do wsi opata zapewniali mu wyżywienie dając m.in. 30 achteli piwa. Oprócz tego oczywiście pracowali na polach klasztornych. W 1529 r. większość świadczeń w naturze zamieniono na pieniądze, stąd klasztor tyniecki pobierał ze wsi 28 grzywien czynszu, 1 grzywnę "krownego", 40 groszy za 24 korce daniny w owsie.

W XVI w. do Łapczycy na krótko zawitał arianizm. Wiadomo, że ok. 1570 r. nauki różnowiercze wygłaszano w domu sołtysa Maciejowskiego, drobnego szlachcica, który propagował arianizm wśród ludności wiejskiej korzystając z pomocy księdza Jana Tobiasza, miejscowego wikarego. W II poł. wieku, a może i wcześniej, w Łapczycy działała szkoła parafialna. W 1597 r. prowadził ją Jan Drozd, a na parafianach spoczywał obowiązek naprawy budynku szkolnego.

W czasach zaborów Austriacy odebrali Łapczycę klasztorowi tynieckiemu i przyłączyli ją, podobnie jak i inne okoliczne wsie, do dóbr kameralnego urzędu gospodarczego w Niepołomicach. W II połowie XVIII w. zaborcy wytyczyli też nową drogę, tzw. "trakt cesarski do Wiednia", która biegła podobnie jak dzisiejsza droga E 40, z tym że, na końcu Łapczycy skręcała na południe i biegła na Gdów, Wieliczkę i dalej do Krakowa. W XIX w. wieś stała się znana także z corocznych pielgrzymek bochnian do starego kazimierzowskiego kościoła. Pierwsza taka pielgrzymka odbyła się w 1849 r. i dzięki niej miała ustąpić epidemia cholery w Bochni. Według danych z 1884 r. Łapczycę zamieszkiwało 1412 mieszkańców, w tym 40 Żydów.

Wiek XX przyniósł Łapczycy ciężkie lata I i II wojny światowej, ale i też budowę wielu obiektów publicznych. Najważniejszy z nich to nowy kościół parafialny, wybudowany w 1933 r. wg projektu znanego architekta Jana Sasa-Zubrzyckiego. W latach powojennych powstała nowa szkoła podstawowa im. Marii Skłodowskiej-Curie, Dom Ludowy, przedszkole, sklepy; doprowadzono prąd, gaz, wodę, telefony, unowocześniono gospodarstwa rolne mieszkańców.

Chwalebną kartę w dziejach Łapczycy i całego regionu bocheńskiego zapisał chłopski syn Józef Chwałkowski, który będąc jeszcze uczniem bocheńskiego gimnazjum wyruszył do powstania styczniowego i zginął w 1863 r. Jego bohaterstwo upamiętnia kamienny obelisk, ufundowany przez mieszkańców wsi w 1913 r., a odnowiony staraniem miejscowego oddziału Związku Strzeleckiego w 1934 r.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Parafia

Parafia w Łapczycy istniała na pewno w I poł. XIV w. Pierwszy murowany kościół pw. Narodzenia NMP zbudowano w 1340 r. z fundacji króla Kazimierza Wielkiego. Stary kościół leżał jednak na uboczu i zaczął powoli podupadać po wzniesieniu kaplicy św. Anny. Drewniana kaplica powstała między rokiem 1501 a 1509 przy trakcie wiodącym z Krakowa do Bochni i dalej na Ruś. W 1728 r. kaplica uległa zniszczeniu w wyniku pożaru i w 1733 r. została odbudowana. W 1933 r. na jej miejscu wzniesiono obecny kościół według projektu Jana Sas-Zubrzyckiego. Jego konsekracji dokonał bp tarnowski Franciszek Lisowski.

Kościół ten jest neogotycki o bogatym detalu architektonicznym, neogotyckim i eklektycznym. Murowany z cegły z użyciem kamienia. Jednonawowy z dwiema kaplicami o charakterze transeptu. Wnętrze nakryte stropem. Na zewnątrz kościół opięty przyporami i obwiedziony fryzem krenelażowym. Fasada zachodnia ujęta w dwie wieżyczki, czworoboczne, nakryte ostrosłupowymi hełmami. Między nimi duży portal uskokowy, zamknięty półkoliście. W górnej części trójkątny szczyt zwieńczony krzyżem. Elewacja wschodnia zwieńczona trójkątnym szczytem z lancetowatymi wnękami okiennymi. Nad nawą i prezbiterium dachy dwuspadowe, przedzielone schodkowym szczytem, kryte dachówką. Nad nawą ostrosłupowa wieżyczka na sygnaturkę z latarnią. Polichromia figuralna malowana przez Waleriana Kasprzyka i Zbigniewa Wójcickiego w 1956 r.

Ołtarze neogotyckie z czasu budowy kościoła. W ołtarzu głównym obraz św. Anny Samotrzeć, barokowy z XVII w., pochodzący z kaplicy św. Anny. Dwa ołtarze boczne: w lewym obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, w prawym rzeźba św. Józefa. Ambona neogotycka z płaskorzeźbami czterech ewangelistów na korpusie, nakryta baldachimem, zwieńczonym pinaklem. Krucyfiks w tęczy barokowy z XVIII w.