Książ Wielki

Książ Wielki – wieś gminna w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie miechowskim, w gminie Książ Wielki.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.

Miejscowość jest siedzibą gminy Książ Wielki. Położona nad Nidzicą, niedaleko Miechowa.

Historia

Pierwotnie była to osada książęca, wzmiankowana już w 1120 r. przez kronikarza w klasztorze cystersów w Jędrzejowie.

W końcu XIV wieku był własnością Spytka z Melsztyna. W 1385 r. (inne źródła podają lata 1333-1370) Książ Wielki otrzymał prawa miejskie (lokacja królowej Jadwigi na prawie magdeburskim). Od tego czasu był także siedzibą szkółki parafialnej, wzmiankowanej w dokumentach magistratu.

W 1521 r. Książ Wielki i 7 wsi Marcin Kamieniecki sprzedał Janowi Tęczyńskiemu za 5500 florenów. Od XIV-XVIII wieku odbywały się tu roki sądowe ziemskie.

Do 1795 r. Książ Wielki był siedzibą powiatu, obejmował on wówczas takie miasta jak: Miechów, Wolbrom, Żarnowiec i Jędrzejów. Status miasta powiatowego utracił Książ po ostatnim rozbiorze Polski.

W XV i XVI wieku odbywały się jarmarki słynne na całe ówczesne województwo krakowskie.

W latach 1558-1562 Książ Wielki był własnością Jana Bonera, pod jego opieką powstał tu ważny ośrodek kalwinów, odbyły się tu synody w latach 1558, 1560 i 1562.

Kolejnym właścicielem Książa był S. Barzy, usunął on kalwinów. W 1582 r. miasto przeszło na własność Myszkowskich, a od 1727 r. należało do rodu Wielopolskich, m.in miasto i pałac były własnością Aleksandra Wielopolskiego.

Po III rozbiorze w 1795 r. Książ Wielki znalazł się w zaborze austriackim. Od 1809 r. był w Księstwie Warszawskim, a od 1815 r. po kongresie wiedeńskim, został włączony do Królestwa Kongresowego. W odwecie za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym, Książ Wielki w 1875 r. utracił prawa miejskie.

W czasie okupacji niemieckiej do 1942 r. na terenie Książa znajdowało się getto otwarte. Do tego czasu Żydzi stanowili około połowę mieszkańców Książa (478 na 910 mieszkańców w 1860 r. wg "Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich"). W dniach 1-2.08.1944 roku Gestapo i niemiecka policja dokonali pacyfikacji wsi mordując 12 osób oraz paląc wieś liczącą ok. 100 zabudowań. Akcja pacyfikacyjna była odwetem za działalność partyzantów w regionie.

Zabytki

• Poaugustiański kościół z 1381 r. pod wezwaniem św. Ducha
• kościół parafialny pod wezwaniem św. Wojciecha z XIV wieku
• Renesansowy pałac Mirów - wzniesiony dla bp. P. Myszkowskiego. Architektem pałacu był Santi Gucci, budowa trwała od 1585 do 1595 r., zniszczony w czasie Powstania Kościuszkowskiego, neogotycka nadbudowa pochodzi z lat 1841-1846, jej autorem był F. A. Stüler.
• synagoga z 1846 roku, obecnie w stanie ruiny.

Według rejestru zabytków KOBiDZ na listę zabytków wpisane są obiekty:

• zespół kościoła par. pw. św. Wojciecha, nr rej.: 90 z 15.01.1969 oraz 972 z 21.03.1978:
  • kościół, XV, pocz. XVII
  • dzwonnica, drewn., 1735
  • cmentarz przykościelny
  • ogrodzenie z bramką
• zespół klasztorny augustianów, XIV-XVIII, nr rej.: 110 z 8.02.1969 oraz 971 z 21.03.1978:
  • kościół pw. Świętego Ducha, ok. 1381, XVI-XIX
  • klasztor, ob. ss. pasjonistek, 1741
  • cmentarz przykościelny
  • ogrodzenie
• zespół pałacowy, XVI, nr rej.: 115/3/57 z 24.01.1957 oraz 979 z 3.07.1978:
  • pałac
  • 2 pawilony
  • ogród z murami oporowymi
  • park krajobrazowy

Sport

W 2004 roku w Książu powstał klub sportowy - SKS Jastrzębiec Książ Wielki (SKS - Strażacki Klub Sportowy).

Obecnie I drużyna uczestniczy w rozgrywkach B klasy małopolskiego ZPN. II drużyna uczestniczy w rozgrywkach klasy C.

Struktury wyznaniowe

• Parafia św. Wojciecha Biskupa i Męczennika w Książu Wielkim
• Sala Królestwa Świadków Jehowy

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Książu Wielkim