Grodkowice

Grodkowice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie wielickim, w gminie Kłaj, około 15 km na wschód od Krakowa. Przed reformą administracyjną w 1999 roku należała do województwa krakowskiego. Leży na terenie parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Brzeziu.

Historia

Od czasów średniowiecza do pocz. XVII w. Grodkowice oraz sąsiadujące z nimi Brzezie były własnością rodu Zadorów. W Brzeziu zamieszkiwali Zadorowie zwani Lanckorońskimi, natomiast Grodkowice należały do spokrewnionych z nimi Zadorów nazywanych Bąkami lub Rozpierskimi (od piastowanego urzędu kasztelana rozpierskiego). Brzezie pojawia się w dokumentach w 1309 r.; wymieniono wówczas pierwszego znanego z imienia jego właściciela, Zbigniewa z Brzezia. Miejscowość ta z pewnością powstała dużo wcześniej; na podstawie informacji Długosza możemy wnioskować, że już co najmniej w latach 1208 - 1218 istniał w Brzeziu kościół. Natomiast najstarsze wzmianki o Grodkowicach pochodzą z lat 1270 (Codex diplomaticus Poloniae) i 1380 (Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej). Pierwszym znanym ich właścicielem jest wymieniony w 1389 r. w Księgach ziemskich krakowskich niejaki Pakosz, procesujący się o Grodkowice ze swym krewnym z Brzezia. Po nim odziedziczył tę miejscowość jego syn, kasztelan rozpierski Zbigniew zwany Bąk, odnotowany po raz pierwszy w Księgach ziemskich krakowskich w 1398 r. i wymieniony w Rocznikach Długosza jako poseł Władysława Jagiełły do króla duńskiego w 1423 r. Na początku XVI w., na krótki czas Grodkowice przeszły na własność Filipowskich a potem Cikowskich, by w 1519 r. drogą zakupu przez Zadorów-Lanckorońskich z Brzezia dołączyć do ich dóbr. W 1547 r. na okres 8 lat wydzierżawili oni te ziemie, w tym Grodkowice i Brzezie, królowej Bonie. W 1623 r. cały klucz z Brzeziem, Grodkowicami i kilkoma okolicznymi wioskami zakupił od Lanckorońskich, za cenę 80.000 florenów polskich, Stanisław Żeleński de Żelanka herbu Ciołek z Łucjanowic (Łuczanowic), syn Bartłomieja Żeleńskiego, starosty stężyckiego. Po jego śmierci nastąpił podział majątku pomiędzy synów: Grodkowice przypadły Marcjanowi (gałąź "starsza" rodu) a Brzezie z pozostałymi wioskami klucza - Stefanowi (gałąź "młodsza"). Poprzedni drewniany dwór w Grodkowicach wybudował ok. 1670 r. właśnie Marcjan Żeleński, który postanowił się tu przenieść z Łucjanowic, a że utracił wzrok więc kazał w Grodkowicach zbudować wierną kopię dworu łucjanowickiego "aby nie błądzić po pokojach". Istniał on aż do 1902 roku, wówczas go rozebrano i wybudowano w tym miejscu nowy, murowany pałacyk, projektu architekta Teodora Talowskiego. Żeleńscy wyznawali kalwinizm, który praktykowali w zborze w niedalekich Wiatowicach. Tam odbywano śluby i chrzty, tam też grzebano zmarłych. Trzeci z synów wspomnianego Stanisława Żeleńskiego, Samuel, został nawet w związku z wyznaniem zamordowany koło Krakowa podczas pogromów antyheretyckich w 1660 roku. Żeleńscy z Grodkowic, w przeciwieństwie do linii z Brzezia pozostawali kalwinami dłużej, bo aż do pocz. XIX wieku kiedy to jeden z kolejnych potomków rodu, Marcjan - Władysław, w 1828 r. pod wpływem matki i sióstr przeszedł na katolicyzm. Tragicznie w dziejach rodziny zapisał się luty 1846 r., czas tzw. rzezi galicyjskiej, podczas której Marcjan - Władysław Żeleński (ojciec kompozytora Władysława i dziad literata Tadeusza Boya-Żeleńskiego) został zamordowany przed swoim dworem przez chłopów z sąsiednich wsi. Miejsce to upamiętnia stojący do dziś w ogrodzie krzyż, który postawiła tu żona zamordowanego. Po Marcjanie-Władysławie majątek przejął jeden z jego synów, Stanisław a po nim odziedziczył go Władysław (nie mylić z kompozytorem). Doprowadzili oni gospodarstwo do rozkwitu. Ostatnim przedwojennym właścicielem był syn Władysława, Karol Żeleński mieszkający tu ze swoją żoną, Węgierką z pochodzenia.

Zabytki

We wsi znajduje się zabytkowy pałac Rodziny Żeleńskich z 1902 roku (wg proj. Teodora Talowskiego) i kaplica MB Nieustającej Pomocy z 1905 roku.

Inne

W Grodkowicach znajduję się także Szkoła Podstawowa, pomnik-szkoła tysiąclecia.