Siewierz

Siewierz (fr. Sievers, niem. Sewerien, Sewern, ros. Севеж) – miasto w woj. śląskim, w powiecie będzińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Siewierz. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. katowickiego.

Leży na Garbie Tarnogórskim nad rzeką Czarną Przemszą.

Według danych z 31 grudnia 2004 miasto miało 5560 mieszkańców.

Pochodzenie nazwy

Nazwa notowana w 1123–1125 jako Seuor. Pochodzi od nie istniejącego obecnie w języku polskim rzeczownika siewior, oznaczającego "północ". Do końca XV w. nazwa miasta brzmiała w taki właśnie sposób (Syewyor, 1470–1480). W XVI w. spotyka się już formy Siewier (1546) i Siewierz (1544). Nazwa określała zapewne miejsce położone na północ od innego obiektu geograficznego.

Historia

Już w XII wieku Siewierz był osadą targową, a od początku XIII w. siedzibą kasztelanii. Początkowo ośrodek grodowy znajdował się na południowy zachód od dzisiejszego miasta i zlokalizowany był wokół romańskiego kościoła pw. św. Jana Chrzciciela. Prawdopodobnie po najazdach mongolskich został przeniesiony w miejsce łatwiejsze do obrony. W 1276 Siewierz uzyskał prawa miejskie. Wytyczono wówczas Rynek będący do dziś głównym centrum miasta. W XIV wieku książęta bytomscy wznieśli lub zainicjowali budowę murowanego zamku. (patrz: zamek biskupi w Siewierzu)

26 lutego 1289 doszło pod miastem do krwawej bitwy między wojskami sprzymierzonych z Henrykiem IV Probusem książąt śląskich a koalicją Władysława Łokietka, wówczas księcia kujawskiego, i książąt mazowieckich. Wcześniejsze wtargnięcie wojsk Probusa na teren księstwa bytomskiego, w granicach którego leżała wówczas kasztelania siewierska, spowodowało złożenie przez zagrożonego Kazimierza hołdu lennego królowi Czech, Wacławowi II. Był to pierwszy z czeskich hołdów lennych na Śląsku.

30 grudnia 1443 biskup krakowski, Zbigniew Oleśnicki wykupił księstwo siewierskie wraz z zamkiem od zadłużonego księcia cieszyńskiego, Wacława I. Miasto stało się stolicą świeckiego księstwa feudalnego, rządzonego przez biskupów krakowskich (patrz: księstwo siewierskie). Od 1484 biskup krakowski Jan Rzeszowski zaczął używać tytułu księcia siewierskiego (Dominus et Princeps Ducatus Severiensis).

W XVI w. biskupi rozbudowali gotycki zamek dążąc do przekształcenia go w renesansową rezydencję.

W czasie potopu szwedzkiego księstwo nominalnie pozostawało neutralne, jednak na zamku przebywały oddziały hetmana Stefana Czarnieckiego, co skłoniło Szwedów do jego zajęcia. Wojska szwedzkie obłożyły też Siewierz kontrybucją w naturze - trzykrotnie większą niż pozostałe miasta Księstwa Siewierskiego.

W 1790 Sejm Wielki zlikwidował Księstwo Siewierskie wcielając je do Rzeczypospolitej. W tym samym roku książę – biskup Feliks Paweł Turski opuścił oficjalnie zamek w Siewierzu. W następstwie III rozbioru Polski (1795) Siewierz wszedł w skład pruskiego Nowego Śląska. W 1807 Napoleon Bonaparte restytuował księstwo siewierskie i oddał je swemu marszałkowi Jean Lannes, księciu Montebello. Po kongresie wiedeńskim Siewierz znalazł się w granicach Królestwa Kongresowego. W 1870 Siewierz utracił prawa miejskie, aby odzyskać je w 1962. Wcześniej przez 4 lata posiadał status osiedla. 4 września 1939 r. niemiecki Freikorps zamordował w Siewierzu 10 Polaków. W 1943 do obozu zagłady w Auschwitz-Birkenau wywieziona została cała ludność żydowska (w 1939 229 osób).

Dzisiaj stanowi ośrodek turystyczny, leżący w zapleczu aglomeracji górnośląskiej. Zachowane zabytki to barokowe kościoły datowane od XVI do XVIII wieku, a zwłaszcza ruiny gotyckiego zamku książąt śląskich, a następnie biskupów krakowskich – książąt siewierskich powstałego od XIV do XVI. Pod miastem zachował się romański Kościół św. Jana Chrzciciela w Siewierzu z I poł. XII wieku (według Jana Długosza datowany na 1144 r.). Ruch wypoczynkowy obsługuje także zbiornik Przeczyce, zalew powstały w wyniku spiętrzenia wód Czarnej Przemszy. Od lutego 2005 r. funkcjonuje Izba Tradycji i Kultury Dawnej obejmująca ekspozycje dawnego rzemiosła, rzeźby i rękodzieła artystycznego oraz tematykę historyczną związaną z dziejami księstwa siewierskiego i jego zabytków (w tym zamku).

Tranzyt

Drogowy

Przez Siewierz biegnie droga krajowa nr 1/trasa europejska E75 i droga krajowa nr 78. W listopadzie 2010 roku oddano do użytku liczącą 5,7 km południową obwodnicę miasta w ciągu drogi krajowej nr 78, wraz z dwupoziomowym skrzyżowaniem z drogą krajową nr 1. Obwodnica w znacznym stopniu uwolniła miasto od często tworzących się korków.

Oprócz tego kilka kilometrów na południe od Siewierza biegnie droga ekspresowa S1.

Lotniczy

Siewierz ma połączenia z lotniskiem w Pyrzowicach (przez S1 i DK78).

Ludzie związani z miastem

• Błażej Derey (ur. ok. 1587 w Siewierzu, zm. 12 maja 1666) – dominikanin, iluminator, skryptor, restaurator iluminowanych kodeksów.
• Bernard Sołtysik (ur. 2 maja 1940 w Siewierzu) - polski kompozytor, aranżer, pedagog
• Stanisław Nawrot (ur. 7 listopada 1885 w Siewierzu, zm. 20 lutego 1970 w Warszawie) - dyrygent, kompozytor

Kościoły i związki wyznaniowe

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Katolicyzm

• Kościół Rzymskokatolicki (Parafia św. Macieja Apostoła w Siewierzu, Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Siewierzu)

Inne

• Świadkowie Jehowy (zbór z Salą Królestwa)

Produkty tradycyjne

Sześć siewierskich przysmaków jest wpisanych na listę potraw tradycyjnych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Są to:

• żurek siewierski
• żołądki z gęsi po siewiersku
• wątróbki gęsie po siewiersku
• siewierska gęś pieczona
• siewierska kaczka pieczona
• smalec gęsi
• chleb siewierski

Zobacz też

• biskupi krakowscy
• bitwa pod Siewierzem
• Kościół św. Jana Chrzciciela w Siewierzu
• Księstwo siewierskie
• Zamek biskupi w Siewierzu
• Cmentarz żydowski w Siewierzu