Frączki

Frączki (dawniej niem. Fleming) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Dywity. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W czasach historycznych należała do gminy Jeziorany w powiecie reszelskim.

Obecna nazwa wsi została sztucznie utworzona po 1945 r. na wzór innych nazw miejscowości, pochodzących od imienia, w tym przypadku Franciszek. Dawniej wieś w dokumentach zapisywano jako Flemingswalt (1358 r.), Flemingswald (1369), Flemingswalde (1376), Fleminck (1597), Fleming (1615), Flemming (1820), Do 1945 wieś nosiła nazwę Fleming.

Wieś warmińska położona w pagórkowatym krajobrazie polodowcowym z licznymi drobnymi zbiornikami wodnymi oraz aleją lipową wzdłuż drogi prowadzacej do kolonii. We wsi znajduje się szkoła podstawowa, dom kultury, dwa sklepy spożywcze i punkty usługowe, przystanek autobusowy, kościół. W architekturze zachował się pierwotny układ wsi - tak zwana ulicówka - o zwartej zabudowie, z niewielkimi działkami, często zabudowanymi w czworobok. Zagrody i pola zakładane były po obu stronach, przebiegającej środkiem wsi, drogi. Typowa zagroda składała się z kilku oddzielnych budynków: dom mieszkalny, stodoła,stajnia, obora i chlew, spichlerz, ziemianka. Małe zagrody, należące do uboższych gospodarzy, składały się jedynie z budynku mieszkalnego oraz budynku gospodarczego (czasem połączonego ze stodołą).

Domy pochodzące z przełomu XIX-XX w. są murowane, parterowe, przykryte stromym, dwuspadowym dachem, zazwyczaj z czerwoną dachówką. Występują także nieotynkowane domy wykonane z czerwonej cegły, np. budynek po byłej gospodzie (obecnie budynek mieszkalny) czy plebania. W większości domów znajdują się dwa wejścia. Pierwsze – czasem z gankiem – znajduje się od strony drogi, niegdyś przeznaczone było dla gości, drugie – znajduje się od strony podwórza gospodarczego, służyło głównie domownikom.

W zabudowie gospodarczej występują także murowane budynki z górną partią szalowaną deskami (ok. XIX w.), zazwyczaj dach pokrywa czerwona dachówka ceramiczna, niektóre drewniane stodoły pod koniec XX przykryte były jeszcze eternitem.

W ostatnich latach obserwuje się ujemny przyrost naturalny,który jest jednym z poważniejszych problemów wsi. Innymi ważniejszymi problemami są min. bezrobocie oraz alkoholizm, którego przykłady, możemy zaobserwować w miejscach publicznych.

Historia

Wieś lokowana na prawie chełmińskim przez biskupa Jan Stryprocka 14 maja 1358 r., który swojemu krewnemu Henrykowi Flemingowi z Wusen zapisał 50 włók ziemi. W przywileju lokacyjnym zobowiązano zasadźcę do wybudowania kościoła. Pierwszym właścicielem wsi był Heinrich Fleming von Wusen, który w podarunku od biskupa otrzymał las. Nazwa wsi pochodzi od imienia pierwszego właściciela - Fleming.

Za czasów biskupa Franciszka Kuhschmalza (1424-1457) kościół był filią kościoła w Radostowie (Freundenberg). Prawdopodobnie uległ zniszczeniu w czasie wojen, ponieważ brak go w wykazie parafii z końca XV w. Nowy kościół wybudowano pod koniec XVI w., a konsekrował go dn. 25 września 1580 r., ku czci św. Marii Magdaleny, biskup Marcin Kromer. Kosciół ten został rozebrany w 1870 r. Obecny budynek kościoła pochodzi z XIX w., konsekrowany w 2 lipca 1873 r. przez biskupa Filipa Krementza. Samodzielna parafia we Frączkach została utworzona przez biskupa Andrzeja Thiela w dniu 21 stycznia 1905 r. W roku 1994 proboszczem był kd Arkadiusz Rzodkiewicz.

W roku 1615 Ludwik Sokołowski zapisał 19 włók kolegiacie w Dobrym Mieście. W 1783 r. we wsi było 35 domów. W 1818 r. we wsi mieszkały 274 osoby, w 1939 - 403 osoby, w 1998 - 288. W plebiscycie z roku 1920 wszystkie głosy oddano za Prusami Wschodnimi.

Pod koniec lat 90. XX powstała tu pierwsza w regionie szkoła społeczna (niedawno zlikwidowana).

Zabytki i atrakcje turystyczne

• Kościół neogotycki z XIX w.
• 4 kapliczki warmińskie
• Przed II wojną światową stał w centrum pomnik upamiętniający mieszkańców wsi Frączki i Studzianka, którzy polegli na frontach I Wojny Światowej. Po II Wojnie Światowej zniszczony i rozebrany. Zachowały się postument (podmurówka) oraz kamienna kula zdobiąca wierzchołek. Na podmurówce w 2008r. umieszczono kamień i tablicę pamiątkową o treści: "650 lat nadania praw lokacyjnych wsi Frączki d. Fleming Frączki 23.08.2008". Kamienna kula zachowała się na terenie prywatnej posesji.
• Tor szutrowy, na którym rozgrywane są imprezy samochodowe.

Bibliografia

• Lewicka D., Tomkiewicz R., 1994. Gmina Dywity. Teraźniejszość i przeszłość. Monografie miast i wsi Warmii i Mazur nr 1. Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego, Olsztyn, 85 str.
• Jan Chłosta, 2002. Słownik Warmii (historyczno-geograficzny). Wydawnictwo Littera, Olsztyn, ISBN 83-914158-5-6.
• opis wsi na stronie Domu Warmińskiego
• "Mój Fleming, moje Frączki. Wspomnienia mieszkańców", oprac. hist. Stanisław Achremczyk. – Frączki : Stowarzyszenie Nasza Wieś, 2008.