Kolno (województwo warmińsko-mazurskie)

Kolno (niem. Groß Köllen) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Kolno.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Wieś jest siedzibą gminy Kolno

Historia

Nazwy wsi (Sł. geogr.): pol. Kolno, niem.: Köllen, Cöllen, Cölne.

Wieś lokowana była 11 czerwca 1359 r. przez biskupa warmińskiego Jana na prawie chełmińskim. Biskup przekazał Prusom Piotrowi Hevemanowi i jego synowi Janowi 100 włók lasu znajdującego się obok wsi Ryn Reszelski do zagospodarowania, ponieważ nie wywiązali się z tego zadania, nadanie to zostało zmienione w 1379 roku. Biskup Henryk Sorbom odebrał im 30 włók lasu. Nowy przywilej dla wsi 13 grudnia 1403 r. wydał biskup Henryk Vogelsang wieś lokowana była na 70 włókach, z których siedem przypadało dla sołtysa, a pięć na uposażenie parafii.

Parafia

Parafia w Kolnie pod koniec XVw. należała do archiprezbiteratu reszelskiego. Współcześnie Parafia Trzech Króli należy do dekanatu Biskupiec Reszelski. Przed rokiem 1565 kościół miał tytuł św. Jakuba.

Pierwszy znany proboszcz o nazwisku Andrzej Schilder z 1565 wyróżnił się długowiecznością, przeżył bowiem 113 lat, pod koniec życia w zarządzaniu parafią korzystał z wikariusza.

W 1848 roku do parafii należały następujące wsie: Bęsia, Bocianowo, Edwardowo, Górowo, Kłopotowo, Kolenko, Kruzy, Orłowo, Otry, Oterki, Radochowo i Wólka.

We wsi kościół z końca XIV w, rozbudowany w 1890 r. przez dobudowę transeptu, prezbiterium z zakrystiami oraz wieży z kaplicami i kruchtami po bokach. Wystrój wnętrza świątyni w stylu barokowym, dwa krucyfiksy z XVII i XVIII w., klasycystyczna ambona z 1830 r. Płaskorzeźba z tutejszego kościoła - Pokłon Trzech Króli z początków XVI w. obecnie znajduje się w zbiorach kurii biskupiej w Olsztynie.

Oświata

Informacja o istnieniu szkoły w Kolnie pochodzi z 1597 roku. W 1622 miejscowy nauczyciel otrzymywał roczne wynagrodzenie w kwocie 33 grzywien.

Po II wojnie światowej szkoła podstawowa w Kolnie uruchomiona została 1 listopada 1945 roku. 11 września 2009 zespołowi szkół nadano imię Jana Pawła II oraz otwarto nowe gimnazjum.

Demografia

W roku 1783 w Kolnie było 79 domów.

W roku 1820 we wsi było 539 mieszkańców, w roku 1848 - 707, a w 1939 - 816.

Rys historyczny

Dokumentem lokacyjnym z 11 czerwca 1359 biskup Stryprock przekazał Prusom Piotrowi Hevemanowi i jego synowi Janowi sto włók lasu graniczącego ze wsią Ryn Reszelski celem założenia wsi. Okazało się jednak, że przybyli osadnicy nie potrafili zagospodarować całych stu włók i dlatego w 1379 roku biskup Sorbom odebrał wsi 30 włók lasu, zaś biskup Henryk Vogelsang nadał 13 grudnia 1403 ówczesnemu sołtysowi Kolna nowy przywilej lokacyjny na 70 włók, z czego siedem przypadło sołtysowi, a pięć proboszczowi. Osadnicy mieli płacić czynsz w wysokości ½ grzywny od włóki. Po wojnie w latach 1519-1521 leżało odłogiem 18 włók, a do 1533 roku udało się na nowo osadzić kolonistów jedynie na dwóch włókach. Dopiero w latach następnych zdołano zagospodarować pozostałą ziemię. 15 lipca 1580 biskup Kromer sprzedał Jakubowi z Krokowa parcelę, na której znajdowała się karczma „zniszczona od tak dawna, jak sięga pamięć ludzka”, na prawie chełmińskim za roczny czynsz w wysokości 6 grzywien. Karczmarz otrzymał dwuletni okres wolnizny celem odbudowania karczmy. Była to druga karczma we wsi. 23 lutego 1581 biskup Kromer sprzedał Szymonowi Gerke, młynarzowi, dwie włóki ziemi „od dawna zniszczone” za czynsz w wysokości jednej grzywny z każdej. 3 marca 1583 tenże biskup nadał karczmarzowi Mateuszowi Lemke nowy przywilej, na podstawie którego miał on płacić czynsz w wysokości 3 grzywien Biskupowie i tyleż sołtysowi. W 1586 roku wieś była w pełni zagospodarowana. Jeszcze w 1599 roku biskup Hozjusz odnowił przywilej nadany swego czasu młynarzowi Szymonowi Gerke. Wprawdzie w dokumencie lokacyjnym z 1359 roku uposażony został w Kolnie kościół, ale przez następne półtora wieku nie ma o nim żadnej wiadomości. Pierwszym znanym z nazwiska proboszczem kolneńskim jest Andrzej Schilder, wymieniony w 1565 roku. Miał on mieć wówczas 113 lat i zarządzał parafią przy pomocy wikarego. Najprawdopodobniej szkoła parafialna istniała w Kolnie od chwili zbudowania kościoła. W 1622 roku nauczyciel otrzymywał wynagrodzenie w wysokości 33 grzywien. W 1935 roku do szkoły uczęszczało tu 156 dzieci; miała ona trzech nauczycieli. W 1783 roku Kolno posiadało 79 domów. W 1830 roku wieś liczyła 539 mieszkańców, w 1848 roku – 707, a w 1939 – 816. W 1827 roku w kościele kolneńskim wygłaszano kazania polskie na przemian z niemieckimi co dowodzi, że było tu większe skupisko ludności polskiej. W 1839 roku głoszono kazania polskie cztery razy do roku, a w 1845 dwa razy. W 1848 roku do parafii należały wsie: Bęsia, Bocianowo, Edwardowo, Górowo, Kłopotowo, Kolenko, Kruzy, Orłowo, Otry, Oterki, Radochowo i Wólka. Kościół kolneński należy do zabytków architektonicznych III grupy.

Bibliografia

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom IV (str. 267, hasło - 2. Kolno), Warszawa, 1883.
• Biskupiec z dziejów miasta i powiatu", wyd. "Pojezierze", Olsztyn 1968. (str. 165-166).
• "Przewodnik po zabytkowych kościołach południowej Warmii", Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn, 1973 (str. 44-47)
• Mieczysław Orłowicz,"Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii" , Agencja Wydawnicza "Remix", Olsztyn, 1991, ISBN 83-900155-0-1, (Str. 169 - Kolno-Kielno).
• Darmochwał T., Rumiński M. J., Warmia Mazury, przewodnik. Agencja TD, Białystok,1996.

Zobacz też: Kolno, Kolnowice