Pyzdry

Pyzdry – miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie wrzesińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pyzdry. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. konińskiego.

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 3203 mieszkańców.

Pyzdry leżą na wysokim brzegu rzeki Warty, niedaleko ujścia Prosny, we wschodniej części Wielkopolski. Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 442 Września – Kalisz.

Historia

Pierwsza wzmianka o Pyzdrach pochodzi z 1232 roku, kiedy to wojska Henryka Brodatego wkroczyły m.in. na ziemię pyzdrską. Pyzdry są jednym z najstarszych miast lokacyjnych w Wielkopolsce – z 1257 pochodzi wzmianka o anonimowym wójcie, dowodząca funkcjonowania tu stabilnego ośrodka miejskiego. Nie zachował się przywilej lokacyjny, jednak wiadomo, że miasto lokowane było na prawie magdeburskim, najprawdopodobniej przez Bolesława Pobożnego.

29 czerwca 1318 roku Władysław Łokietek zwołał do Pyzdr zjazd duchowieństwa i dostojników polskich, na którym podjęto uchwałę o wysłaniu poselstwa do papieża Jana XII z prośbą o zezwolenie na jego koronację. W 1331 roku miasto zostało spalone przez Krzyżaków. Podczas panowania Kazimierza Wielkiego miasto zostało otoczone murami i wybudowano potężny czworoboczny zamek. W 1345 roku w mieście zawarto rozejm pomiędzy królem Czech Janem Luksemburskim i Kazimierzem Wielkim. 6 czerwca 1346 roku król Kazimierz ogłosił w Pyzdrach statuty prawne dla Wielkopolski. W 1390 Władysław II Jagiełło i Warcisław VII zawarli układ w Pyzdrach, gdzie Warcisław stał się lennikiem Jagiełły. W roku 1562 Pyzdry zostały wyznaczone jako miejsce „okazowania” (przeglądów wojska) dla województwa kaliskiego.

W 1655 roku miasto zajmują wojska szwedzkie. W 1704 roku pod Pyzdrami stoczyły bitwę wojska stronników Leszczyńskiego i Augusta II. W 1768 wielki pożar niszczy miasto. W 1776 roku zostaje podpisana umowa pomiędzy burmistrzem Pyzdr Karolem Ogrodowiczem a Bogusławem Waberem miejscowym cieślą. Dotyczyła ona odbudowy miasta. W 1793 roku w wyniku II Rozbioru rozpoczyna się okupacja pruska. W 1807 i 1814 roku pożary ponownie niszczą miasto. Podczas zaborów na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego miejscowość znalazła się w 1815 r. w granicach Imperium Rosyjskiego, gdzie pozostawała aż do I wojny światowej. Tym samym Pyzdry były najbardziej na zachód wysuniętym miastem Rosji (przejście graniczne znajdowało się w miejscowości Borzykowo, zrekonstruowane w 2004 roku). W 1844 roku miasto przestało być siedzibą powiatu. W 1867 roku władze rosyjskie odbierają Pyzdrom prawa miejskie. W latach 1918-1939 w granicach II Rzeczypospolitej.

Zabytki

Pyzdry to niewielkie miasteczko z interesującymi zabytkami:

• kościół farny pw. Narodzenia NMP z poł. XIV, XV, 1865-1870, regotyzowany w 1961 r., ul. Farna, nr rej. kl.IV-73/34/58 z 3.10.1958
• kościół franciszkanów pw. Ścięcia Głowy św. Jana z poł. XIV-XVIII w., ul. Kaliska, nr rej. kl.IV-73/35/58 z 3.10.1958
• klasztor franciszkanów na skarpie nad rzeką Wartą. Przebudowany w 1690 r. w stylu barokowym. W zabudowaniach poklasztornych obecnie znajduje się m.in. Muzeum Regionalne.
• zamek Kazimierza Wielkiego (pozostały z niego jedynie niewidoczne fundamenty). Było to czteroskrzydłowe ceglane założenie o długości boków 50x60 metrów z dziedzińcem pośrodku i co najmniej jedną kwadratową wieżą, nr rej. 120 z 1.06.1968
• mury miejskie z 1339 roku (fragment m.in. w domu ul. Kaliska 36), nr rej. 1595 z 10.09.1974
• układ urbanistyczny z XIII-XIX wieku, nr rej. 795/Wlkp/A z 28.05.2010
• dom drewniany przy Rynku nr 17 z 1768 r., dwutraktowy z sienią przelotową i czterosłupowym podcieniem, kryty łamanym dachem.
• dom z 1 poł. XIX wieku przy ul. Kaliskiej 29, nr rej. 412/154 z 9.01.1989
• cmentarz z XIX wieku, z kwaterą powstańców styczniowych 1863 roku
• dom zarządcy z XIX wieku w majątku Wójtostwo, ul. Zwierzyniec 6
• wiatrak holenderski z 1903 r. w majątku Wójtostwo
• wiatraki drewniane (koźlaki) z 1770 i XIX wieku przy ul. Szybskiej

W przeszłości w Pyzdrach było 7 kościołów, jednak większość uległa zniszczeniu – ostatni na początku XX wieku. Można znaleźć jeszcze wiele innych zabytków związanych z historią miasteczka.

Sławni ludzie

W Pyzdrach urodzili się m.in.:

• Mikołaj z Pyzdr – rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego;
• Jan Olejniczak – kapitan piechoty Wojska Polskiego, zamordowany w Katyniu;
• Stefan Otwinowski – pisarz;
• Tomasz Raskowicz – ksiądz, proboszcz w Błażowej, założyciel fundacji szpitalnych i dla biednych żaków oraz hojny darczyńca UJ, od 1604 r. przełożony szpitala św. Ducha w Krośnie, a w 1612 r. dziekan w Dynowie;
• Ignacy Felicjan Tłoczek – urbanista;
• Ewa Petelska – reżyser

Edukacja

• Przedszkole Samorządowe w Pyzdrach, ul. Szybska
• Szkoła Podstawowa w Pyzdrach, ul. Szkolna 1
• Gimnazjum w Pyzdrach, ul. Szkolna 1
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa, ul. Kaliska

Ciekawostki

• Źródełko znajdujące się przy ulicy Wrocławskiej ma swoją legendę, pozbawioną jednak podstaw historycznych. Otóż przejeżdżający przez miasto król Kazimierz Wielki, będąc bardzo utrudzony drogą, gdy zobaczył bijące źródło, miał zawołać „Pij-Zdrój!”. Na pamiątkę tego wydarzenia utworzona została rzekomo nazwa miasta.

• Pierwsze udokumentowane użycie armaty na ziemiach polskich nastąpiło w 1383 roku podczas oblężenia Pyzdr. Pisał o tym w swoich kronikach Jan z Czarnkowa.

Zobacz też

• Synagoga w Pyzdrach
• Cmentarz żydowski w Pyzdrach
• Bitwa pod Pyzdrami (1331)