Powiat wrzesiński

Powiat wrzesiński – powiat w Polsce (województwo wielkopolskie), reaktywowany w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Września.

Podział administracyjny

W skład powiatu wchodzą:

• gminy miejsko-wiejskie: Miłosław, Nekla, Pyzdry, Września
• gminy wiejska: Kołaczkowo
• miasta: Miłosław, Nekla, Pyzdry, Września

Historia

1818-1918

Powiat wrzesiński został powołany w 1818 roku przez zaborcze władze pruskie, po czym istniał bez przerwy przez przez 157 lat, do 1975 roku. W okresie tym obszar powiatu wrzesińskiego wielokrotnie i znacznie się zmieniał. W latach 1818-1918 powiat wrzesiński był okręgiem przygranicznym (granica prusko-rosyjska), przez co we Wrześni działał okręgowy urząd celny. Od 1902 roku we Wrześni znajdował się także garnizon 3 batalionu 46 pułku piechoty pruskiej.

1918-1939

Po odzyskaniu niepodległości powiat wrzesiński graniczył od północy z powiatami gnieźnieńskim i witkowskim (powołanym w miejsce powidzkiego), od wschodu z powiatem słupeckim (a po jego likwidacji w 1932 roku, z konińskim), od południa z powiatem jarocińskim i od zachodu z powiatem średzkim. Pierwszym polskim starostą wrzesińskim w II Rzeczypospolitej został Franciszek Czapski. Organem powiatowego samorządu był wstępnie sejmik powiatowy, a od 1934 roku rada powiatowa.

W 1927 roku zlikwidowano powiat witkowski a z jego terytorium 46 km² powierzchni włączono do powiatu wrzesińskiego, przez co obszar powiatu wzrósł do 608 km². W 1934 roku do powiatu wrzesińskiego przyłączono rejon Zberek z powiatu średzkiego.

1 sierpnia 1934 roku na obszarze byłego zaboru pruskiego przeprowadzono reformę administracyjną polegającą na komasacji dotychczasowych gmin jednostkowych (jednowioskowych) i obszarów dworskich w większe gminy zbiorowe (wielowioskowe). Tak więc w powiecie wrzesińskim z dotychczasowych 79 gmin utworzono 5 gmin (ponadto istniały dwie gminy miejskie – Września i Miłosław):

• gminę Borzykowo – z dotychczasowych gmin Bieganowo, Borzykowo, Budziłowo, Cieśle Małe, Cieśle Wielkie, Gałęzewice, Gorazdowo, Grabowo Królewskie, Kołaczkowo, Krzywagóra, Łagiewki, Sokolniki, Sokolniki-Kolonja, Spławie, Szamarzewo, Wszembórz i Zieliniec oraz obszarów dworskich
• gminę Miłosław – z dotychczasowych gmin Białepiątkowo, Biechowo, Biechówko, Chlebowo, Czeszewo, Gorzyce, Książno, Lipie, Mikuszewo, Nowawieś Podgórna, Orzechowo, Pałczyn, Rudki, Skotniki, Szczodrzejewo i Zajezierze oraz obszarów dworskich
• gminę Strzałkowo – z dotychczasowych gmin Babin, Brudzewo, Chwałkowice, Gonice, Goniczki, Graboszewo, Janowo, Katarzynowo, Kokczyn, Kornaty, Łężec, Młodziejewice, Ostrowo Kościelne, Pospólno, Skarboszewo, Strzałkowo i Szemborowo oraz obszarów dworskich
• gminę Września-Południe – z dotychczasowych gmin Bardo, Bierzglin, Bierzglinek, Gozdowo, Kaczanowo, Nowawieś Królewska, Obłaczkowo, Otoczna, Podwęgierki, Sołeczno i Węgierki oraz obszarów dworskich
• gminę Września-Północ – z dotychczasowych gmin Barczyzna, Chociczka, Grzybowo, Chrzanowice, Gutowo Małe, Marzenin, Mystki, Noskowo, Pakszynek, Psary Małe, Psary Polskie, Psary Wielkie, Sędziwojewo, Słomowo, Sobiesiernie, Sokołowo, Stanisławowo i Strzyżewo Czerniejewskie oraz obszarów dworskich

W 1939 roku przeprowadzono wymianę terytoriów z powiatem gnieźnieńskim w rejonie Barczyzny, co spowodowało utratę niecałych 5 km² powierzchni przez powiat wrzesiński.

1939-1954

W okresie czasie okupacji hitlerowskiej (1939-1945) powiat wrzesiński wszedł w struktury administracyjne III Rzeszy. Zachowano wówczas przedwojenne granice oraz podział administracyjny powiatu, jednak obowiązywały zgermanizowane toponimy.

Po wkroczeniu wojsk radzieckich w styczniu 1945 roku, w powiecie wrzesińskim zawiązała się tzw. Tymczasowa Rada Narodowa, która stanowiła terenowe przedłużenie Krajowej Rady Narodowej. W latach 1945-1950 struktura władz powiatowych była oparta na zmodyfikowanym ustawodawstwie przedwojennym oraz na dekrecie KRN z 1944 roku.

Na skutek reformy administracyjnej PRL w 1950 roku, dotychczasowe Starostwo Powiatowe zostało zastąpione przez Powiatową Radę Narodową z Prezydium PPRN (z przewodniczącym na czele) jako organem wykonawczym. Do 1954 roku rady narodowe nie były owocem wyborów; ich skład stanowiły osoby delegowane przez partie polityczne i organizacje społeczne.

Tuż po wojnie (podobnie jak przed wojną) powiat wrzesiński w województwie poznańskim składał sią z 2 miast 5 gmin na obszarze 608 km². 1 lipca 1948 roku do powiatu wrzesińskiego przyłączono miasto Pyzdry oraz gminy Ciążeń i Dłusk. Tak więc według stanu z 1 lipca 1952 roku powiat wrzesiński składał się z 3 miast, 7 gmin i 99 gromad (liczba gromad w nawiasach):

• miasta Miłosław, Pyzdry i Września
• gminy Borzykowo (14), Ciążeń (12), Dłusk (16), Miłosław (14), Strzałkowo (15), Września-Południe (14) i Września-Północ (14)

1954-1972

29 września 1954 zlikwidowano gminy a na ich miejsce wprowadzono gromady jako podstawowe jednostki podziału administracyjnego kraju. Obszar powiatu wrzesińskiego podzielono na 3 miasta i 23 gromady:

• miasta Miłosław, Pyzdry i Września
• gromady Brudzewo, Chwalibogowo, Ciążeń, Ciemierów Kolonia, Gozdowo, Graboszewo, Grzybowo, Kąty, Kaczanowo, Kołaczkowo, Marzenin, Mikuszewo, Miłosław, Orzechowo, Ostrowo Kościelne, Psary Polskie, Rataje, Skotniki, Sokolniki, Strzałkowo, Węgierki, Wrąbczynkowskie Holendry i Wszembórz

1 stycznia 1956 roku w województwie poznańskim reaktywowano powiat słupecki, co sprawiło że 6 gromad z powiatu wrzesińskiego weszło w jego skład; równocześnie do powiatu wrzesińskiego przyłączono 3 gromady, które wyłączono z powiatu średzkiego:

• gromady do powiatu słupeckiego: Brudzewo, Ciążeń, Graboszewo, Kąty, Ostrowo Kościelne i Strzałkowo
• gromady z powiatu średzkiego: Nekla, Podstolice i Targowagórka

1 stycznia 1960 roku w powiecie wrzesińskim zniesiono 8 gromad a utworzono 3 nowe:

• ze zniesionych gromad Gozdowo i Kaczanowo utworzono nową gromadę Września Południe (siedziba we Wrześni)
• ze zniesionych gromad Marzenin i Psary Polskie utworzono nową gromadę Września Północ (siedziba we Wrześni)
• ze zniesionych gromad Kołaczkowo i Wszembórz utworzono nową gromadę Borzykowo
• zniesioną gromadę Podstolice włączono do gromady Nekla
• zniesioną gromadę Skotniki włączono do gromady Miłosław

W 1961 roku zniesiono gromadę Targowa Górka a jej obszar włączono do gromady Nekla. 1 stycznia 1962 roku zniesiono gromady Rataje i Wrąbczynkowskie Holendry a z ich obszarów utworzono nową gromadę Pyzdry; równocześnie zniesioną gromadę Chwalibogowo włączono do gromady Września Południe.

1 stycznia 1972 roku zniesiono kolejne 6 gromad:

• zniesioną gromadę Ciemierów Kolonia włączono do gromady Pyzdry
• zniesione gromady Grzybowo i Węgierki włączono do gromady Września Południe
• zniesione gromady Mikuszewo i Orzechowo włączono do gromady Miłosław
• zniesioną gromadę Sokolniki włączono do gromady Borzykowo

1973-1975

Tak więc z końcem 1972 roku powiat wrzesiński składał się z 3 miast i już tylko 6 gromad: Borzykowo, Miłosław, Nekla, Pyzdry, Września Południe i Września Północ, a więc podział podział administracyjny powiat powoli upodabniał się do zbliżającej się reformy 1 stycznia 1973 roku, kiedy to zniesiono gromady i osiedla a w ich miejsce reaktywowano gminy. Powiat wrzesiński podzielono na 3 miasta i 5 gmin :

• miasta Miłosław, Pyzdry i Września
• gminy Kołaczkowo, Miłosław, Nekla, Pyzdry i Września

1975-1998

Po reformie administracyjnej obowiązującej od 1 czerwca 1975 roku główną część terytorium zniesionego powiatu wrzesińskiego włączono do nowego (mniejszego) województwa poznańskiego; jedynie miasto i gmina Pyzdry znalazły się w nowym województwie konińskim.

1 sierpnia 1977 roku z gminy Września wyłączono części obszaru sołectw Przyborki, Psary Polskie, Bierzglinek i Obłaczkowo i włączone je do Wrześni, natomiast z Wrześni wyłączono obszar o powierzchni 74,37 ha, który włączono do gminy Września. 1 stycznia 1988 roku z gminy Września wyłączono wieś Pakszynek i włączono ją do gminy Czerniejewo. 1 lutego 1991 roku miasto i gminę wiejską Września połączono we wspólną gminę miejsko-wiejską Września. 1 stycznia 1992 roku identycznej fuzji uległy jednoimienne miasta oraz gminy wiejskie Miłosław i Pyzdry. 1 lipca 1994 roku do gminy Miłosław przyłączono część wsi Winna Góra z gminy Środa Wielkopolska.

1999 do dziś

Wraz z reformą administracyjną z 1999 roku przywrócono w nowym województwie wielkopolskim powiat wrzesiński o identycznych granicach co z początku 1975 roku.

1 stycznia 2000 roku prawa miejskie (utracone w 1793 roku) odzyskała Nekla, co sprawiło że gminę wiejską Nekla przekształcono w gminę miejsko-wiejską.

Demografia

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):