Sikorki

Sikorki – wieś w Polsce położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie goleniowskim, w gminie Nowogard.

Położenie

Wieś sołecka położona w północnym krańcu gminy, w odległości 9 km na północ od Nowogardu, przy lokalnej drodze Orabin-Glicko. nad rz. Wołczenicą. Teren nieznacznie pofałdowany, polny. opadający 500 m na północ od wsi gwałtownym uskokiem ku rozległym, podmokłym łąkom.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa szczecińskiego.

Historia

(do 1945 r. niem. Zickerke) Pierwsza wzmianka ― 1274 r. Nazwa wsi na przestrzeni jej dziejów zapisywana była różnie: Czykkerke (1495). Sieker (1618). Zicker (1780), Zickerke (1784). Od średniowiecza Sikorki należały do rodu Cbersteinów, właścicieli rozległych latyfundiów na terenie Ziemi Nowogardzkiej i Dobrskiej. Ich lennikami – niższego stopnia – był ród von Schmeling. W ręku Schmelingów wieś pozostawała do roku 1676, tj. do śmierci Krzysztofa von Schmeling. ostatniego męskiego potomka tej linii. Kolejnym panem lennym był ks. Kmcst Bogusław von Croy, później majątek przejął elektor brandenburski, ostatecznie wszedł w skład dóbr domenalnych. W pocz. XIX w. miejscowi chłopi mieli status dzierżawców dziedzicznych. Od średniowiecza istniał w Sikorkach kościół (dokładny czas jego budowy nieznany). W 1580 r. do wsi należało 10 łanów; były tu 4 pełnorolne gospodarstwa chłopskie. 1 zagrodniczce. ponadto karczma i kuźnia. Według danych z 1784 r. liczba gospodarstw wynosiła 16. z czego 7 powstało na gruntach rozparcelowanego folwarku. o którym wcześniej źródła nie wspominały. Wśród miejscowej ludności wymienia się też 3 chałupników (w tym kowala), chłopa na gospodarstwie pastora, kościelnego i nauczyciela. Łącznie było tu 25 zagród. W 2. połowie XVIII w. na miejscu średniowiecznego kościoła wzniesiono nową, ryglową świątynię, do której w 1834 r. dobudowano murowaną wieżę. W latach 70. XIX w. Sikorki były stosunkowo dużą wsią. Zabudowę stanowiło 125 budynków, w tym 63 mieszkalnych; funkcjonowały; kościół, szkoła, kuźnia oraz jeden bądź dwa wiatraki. Ludność liczyła 354 osoby. W Ogólnej liczbie 55 gospodarstw było 16 pełnorolnych (po ok. 18 ha); źródła wymieniają ponadto zagrodników, chałupników, komorników, pasterzy. Z wsią administracyjnie związane były kolonia Bochlin i folwark Wierzchy. Na przełomie XIX/XX w. założono nowy cmentarz. W 1939 r. w Sikorkach znajdowało się 66 gospodarstw rolnych a liczba ludności wynosiła 466 osób.

Najstarsza dostępna mapa Sikorek pochodzi dopiero z 1890 r. niemniej na jej podstawie można prześledzić kształtowanie się struktury przestrzennej wsi od czasów średniowiecza. Najstarsza część wsi miała formę placową; była to niewielka owalnica założona na osi WWN-BES. Na nawsiu posadowiony był kościół wraz z otaczającym go cmentarzem, zabudowa zagrodowa skupiona była wzdłuż obiegających nawsie dróg – od strony północnej i południowej. W konsekwencji rozwoju wsi, wyrażającym się w zwiększeniu liczby gospodarstw i mieszkańców, powstała w XVIII w. bezpośrednio na zachód od nawsia część ulicowa. Ostatnim chronologicznie elementem była ulica biegnąca poprzecznie do osi starszego założenia, na linii pn.-pd.7 wytyczona po wschodniej stronie nawsia. Tę część odnieść można do wieku XlX-go. Tak więc w 2 poł. XIX w. Sikorki uzyskały formę, zachowaną do chwili obecnej. Nawsie podzielone było funkcjonalnie na dwie części: zachodnią część zajmował kościół i cmentarz, w części wschodniej posadowione były 4 małe budynki, nie tworzące zespołu. Wokół nawsia i ulicy zachodniej znajdowała się zwarta zabudowa zagrodowa, przy drodze poprzecznej siedliska ustawione były luźniej. Zdecydowanie przeważały zagrody pełne, kilkubudynkowe. typowo chłopskie. W katalogu H. Lemckego (wyd. 1910 r.) wzmiankowane są występujące w Sikorkach zagrody czworoboczne zamknięte typu frankońskiego, z budynkami bramnymi ustawionymi na froncie siedlisk. Najstarsza z tych zagród datowana była na rok 1681. Na mapie z końca XIX w. zagrody takie są jeszcze dominujące. Można przyjąć, że cała ówczesna zabudowa była ryglowa zaś w zapleczu zagród rozciągały się ogrody. Około 350 m na pn.-zachód od wsi stały dwa wiatraki kozłowe; przy jednym z nich znajdowała się niewielka zagroda młynarza. W odległości ok. 1.5 km na zachód, przy drodze do Grabina, posadowione były trzy zagrody należące do Sikorek, nie mające – z powodu oddalenia – związku z układem przestrzennym wsi. Kolejna mapa. wydana w 1941 r., dokumentuje zmiany, jakie zaistniały w okresie półwiecza. Sieć dróg oraz lokalizacja kościoła pozostały jak w końcu XIX w. Zabudowa wsi uległa przeobrażeniom, wyrażającym się w:

• wyburzeniu budynków bramnych, przez co dawne zagrody czworoboczne uzyskały formę podków otwartych od strony drogi, powstaniu kilku bardzo dużych zagród w miejscu małych i średnich siedlisk. likwidacji jednego z dwu wiatraków.
• założeniu (po 1890 r.) cmentarza w zachodnim krańcu wsi. po północnej stronic drogi do Grabina.

W okresie między 1890 z 1941 r, nastąpiła znaczna wymiana substancji budowlanej. Obiekty ryglowe zastępowano murowanymi, nowsze chahjpy sytuowane były na froncie siedlisk, przy drodze. Były to trendy powszechne, ale w przypadku Sikorek bardzo czytelne.

Zabudowa wsi

Wieś położona w terenie otwartym, polnym, na wysoczyźnie. Zachowane historycznie ukształtowane, owalnicowe – ulicowe założenie przestrzenne – jak opisane w p-kcic III a. Drogi w obrębie wsi wytyczone swobodnie. Nawierzchnia ulicy wiejskiej oraz dróg obiegających nawsie asfaltowe, część drogi poprzecznej (odcinek na północ od wschodniego krańca wsi) brukowana. Ulicę wiejską na zachód od nawsia przecina rzeka Wołczenica, będąca tu wąskim strumieniem. Koryto rzeki poprowadzone przepustem pod drogą. Wzdłuż brzegów, w obniżeniu terenu rosną drzewa i krzewy. W miejscu rozwidlenia dróg we wschodnim krańcu wsi ustawiony jest – w osi głównej ulicy – wyniosły. drewniany krzyż.

Kościół usytuowany na nawsiu stanowi dominantę założenia przestrzennego i jedyny (pomijając krzyż) akcent wysokościowy w krajobrazie wsi. XVIII-wieczny budynek kościelny orientowany, wzniesiony w konstrukcji ryglowej, z późniejszą wieżą murowaną z kamieni i cegły, w górnej partii drewnianą, zwieńczoną smukłym hełmem, Od strony prezbiterium znajduje się murowana przybudówka. Teren przykościelnego cmentarza lekko wyniesiony, ogrodzony drewnianym płotem, ustawionym na kamiennym murze oporowym. Dawna nekropolia zlikwidowana, w obrębie cmentarza brak elementów o wartości historycznej bądź artystycznej. W drzewostanie zachowane tuje i akacje. Zespół reprezentuje znaczne walory zabytkowe, architektura i konstrukcja kościoła ma cechy regionalne.

Dawny budynek szkolny, ob. dom nr 36. posadowiony po pn.-zach. stronie nawsia jest skromnym. 5-osiowym obiektem z czerwonej cegły, wzniesionym zapewne w pocz. XX wieku. Budynek istotny z uwagi na pierwotną funkcję.

Obecna zabudowa pochodzi głównie z końca XIX i 1 ćw. XX w. Najstarszym i najcenniejszym obiektem jest chałupa nr 14. której metrykę odnieść można do 1. połowy XIX w. Kiika obiektów – z ok. połowy XIX w. – zostało w gruntowny sposób przebudowanych. Udział budownictwa powstałego po roku 1945 jest znikomy. Pod względem konstrukcyjnym przeważa zabudowa murowana. Starsze obiekty wzniesione z cegły ceramicznej, nowsze – głównie z lal 20. XX w. – silikatowej. Udział tej ostatniej jest dość znaczny. Budynki ryglowe, które zachowały w pełni czytelna konstrukcję. reprezentuje jedynie wspomniana chałupa nr 14. budynki ryglowe częściowo przebudowane to m.in. chałupy nr 7. 15. 35, stodoła w zagrodzie nr 14. budynek gospodarczy w zagrodzie nr 25. Współcześnie dominują dwa typy zagród. Pierwszym jest zagroda w formie podkowy otwartej od strony drogi, z budynkiem mieszkalnym usytuowanym w głębi siedliska: jest to typ starszy, reprezentowany przez zagrody nr l. 3,14,20,29,32,38.41. Część z nich to przypuszczalnie przekształcone dawne zagrody czworoboczne. W typie drugim chałupa ustawiona jest na froncie działki siedliskowej. kalenicowo w stosunku do drogi, zaś zabudowa gospodarcza w głębi siedliska (np. nr 7. 8. 34. 36. 42). Zarówno jeden jak drugi typ odnosi się do zagród chłopskich, z co naj­mniej dwoma budynkami gospodarczymi. Zagrody ludności nierolniczej bądź małorolnej, z budynkiem mieszkalnym ustawionym na froncie i skromnym zapleczem gospodarczym reprezentują m.in. zagrody nr 7 i 39; jest ich stosunkowo niewiele, chronologicznie zaś mogą być odniesione zarówno do XIX jak XX stulecia. Budynki mieszkalne są wyłącznie parterowe, szerokofrontowe, przeważnie 5-osiowe, pod dwuspadowymi dachami. Wyróżnia się wzmiankowana już. chałupa nr 14. 7-osiowa. przykryta naczółkowym dachem, z zabytkowa stolarką okienną i drzwiową. Stanowi ona przykład budynku mieszkalnego najbogatszych chłopów z ubiegłego stulecia. Budynki mieszkalne XX-wieczne mają często bardziej zróżnicowane bryły (występują np. wy­stawki). Dekoracyjny detal architektoniczny występuje raczej rzadko i jest skromny. Zabudowa gospodarcza nie ma szczególnych walorów, poza kilku obiektami, wartymi ochrony bardziej ze względu na kontekst całej zagrody niż walory indywidualne. Przed chałupami wstępują przegródki grodzone drewnianymi plotami sztachetowymi, często z murowanymi słupkami.

Cmentarz z XIX/XX w. ma założenie symetryczne jednoalejowe. Działka w formie wydłużonego prostokąta węższym bokiem graniczy z drogą. W zamknięciu centralnej alejki lipowej ustawiony wysoki, drewniany krzyż. Od strony drogi trzy słupki bramne z czerwonej cegły, każdy z piramidalnym, schodkowym zwieńczeniem, pochodzące z czasu założenia nekropolii. Całość ogrodzenia wykonana współcześnie: betonowe słupki na kamiennym cokole oraz siatka. Brak nagrobków sprzed 1945 r. Cmentarz czynny, dobrze utrzymany. Zieleń wysoka – poza obu cmentarzami – reprezentowana jest przez nieliczne „zielone bramy", tj. symetrycznie posadzone dwa drzewa przed frontem chałup bądź przy wjeździe do zagrody. Występują one m.in. przy posesjach nr 14. 17, 36. Cenny stary kasztanowiec znajduje się na podwórku posesji nr 25. Drogi w obrębie wsi nie są obsadzone; niekomponowana zieleń (drzewa, krzewy) występuje wzdłuż rzeczki. Ogólnie należy stwierdzić, że Sikorki są wsią, która zachowała historyczne założenie przestrzenne, sięgające swym jądrem średniowiecza, oraz – w dużej mierze – dawne. tj. kształtujące się od XVII w. formy zagród. Zabudowa wsi jest harmonijna, aczkolwiek niejednorodna. Ryglowy kościół oraz chałupa nr 14 są obiektami o wyróżniających się walorach zabytkowych i architektonicznych; ta ostatnia winna być wpisana do rejestru zabytków. Elementem dysharmonizującym przestrzeń osadniczą Sikorek jest pawilon handlowy oraz bardzo zaniedbana zagroda nr 12; oba obiekty usytuowane w centrum wsi, w sąsiedztwie kościoła. W Sikorkach obserwuje się. podobnie jak w innych wsiach zachodniopomorskich, proces „modernizacji" budynków mieszkalnych, wyrażający się w zmianie kształtu i liczby okien, zamurowywaniu drzwi frontowych, nakładaniu tynków na elewacje pierwotnie nie tynkowane (ryglowe, ceglane) itp. Działania te pomniejszają a niekiedy całkowicie niszczą walory lokalnej zabudowy, jednak w przypadku Sikorek nie są one zbyt radykalne.