Borne Sulinowo

Borne Sulinowo (niem. Groß Born) – miasto w woj. zachodniopomorskim, w powiecie szczecineckim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Borne Sulinowo. W latach 1993-1998 Borne Sulinowo administracyjnie należało do woj. koszalińskiego.

Miasto położone jest nad jeziorem Pile. W okolicy atrakcją jest tzw. podwodny las, tj. część wyspy, która zapadła się do jeziora.

W latach 30. XX wieku na miejscu wsi Linde zbudowano garnizon wojskowy. W 1945 przejęła go Armia Czerwona i użytkowała do października 1992. W tym okresie miasto było wyłączone spod administracji polskiej. 5 czerwca 1993 nastąpiło uroczyste otwarcie miasta, a 30 września Borne Sulinowo otrzymało prawa miejskie. Do 1995 osiedliło się tutaj 1.549 mieszkańców.

Układ miasta tworzy 35 ulic.

Historia

Do wieku XV tereny te były zamieszkiwane przez Pomorzan, od XVI wieku rozpoczęło się osadnictwo niemieckie. Położenie geograficzne i wynikłe z niego konsekwencje (wojny, przemarsze wojsk, próby zajęcia przez władców polskich, niemieckich i skandynawskich) nie sprzyjały rozwojowi gospodarki. Nie rozwijano tu przemysłu na większą skalę z powodu oddalenia od większych ośrodków przemysłowych.

W latach 1933-1939 rząd III Rzeszy wykupił część terenów i wysiedlił z nich ludność w celu budowy bazy wojskowej i utworzenia poligonu (okolice wsi Linde). W latach 1934-1937 utworzono Wał Pomorski. W 1936 zakończono budowę miasteczka militarnego dla szkoły artylerii Wehrmachtu, którego otwarcia dokonał 18 sierpnia 1938 Adolf Hitler. Ponownie przebywał tu w dniach 5-8 września 1939. W garnizonie Groß Born stacjonowały jednostki dywizji pancernej Heinza Guderiana przed atakiem na Polskę w 1939. Na poligonie ćwiczyły oddziały Afrika Korps dowodzone przez gen. Rommla (drugim poligonem Afrika Korps była Pustynia Błędowska).

We wrześniu 1939 zorganizowano tu obóz jeniecki – początkowo przejściowy (Dulag), a od 9 listopada dla szeregowców (Stalag). Obóz ten funkcjonował do 1 czerwca 1940, po czym został przekształcony na oficerski Oflag II D Gross-Born, położony w pobliżu miejscowości Westwalenhof (dziś Kłomino). Do połowy 1942 przebywali tu jeńcy francuscy, później polscy. W lutym 1941 w obozie było 3731 Francuzów, a w styczniu 1945 5.391 Polaków. Przetrzymywany był m.in. Leon Kruczkowski, a także trafiła tu duża część żołnierzy powstania warszawskiego.

Na początku 1945 żołnierze niemieccy opuścili miejscowość, po czym zajęła je Armia Czerwona, utrzymując jej militarny charakter. Utworzono tu doskonale strzeżoną bazę Północnej Grupy Wojsk. Mimo, iż obszar ten został w 1945 formalnie włączony do Polski, a w ewidencji gruntów figurował pod nazwą "tereny leśne" to faktycznie był on oderwany od struktury terytorialnej kraju.

Nieopodal Bornego Sulinowa na zamkniętym terenie w Brzeźnicy znajdował się jeden z magazynów radzieckiej broni nuklearnej przechowywanej na terenie Polski, przeznaczonej do użycia (według planów operacyjnych) w czasie wojny z Zachodem – również przez Wojsko Polskie. W okolicznych lasach do dziś pozostały schrony po przewoźnych wyrzutniach SS-20.

Do 12 października 1992 wojsko radzieckie (w tym czasie już rosyjskie) ostatecznie opuściło Borne Sulinowo – było to 15 tysięcy żołnierzy kontyngentu 6 Witebsko-Nowogródzkiej Gwardyjskiej Dywizji Zmechanizowanej Armii Rosyjskiej. W kwietniu 1993 miasto zostało przekazane polskim władzom cywilnym. Po oficjalnym otwarciu miejscowości, 30 września został jej nadany przez Radę Ministrów RP status miasta. Tym samym rozpoczął się proces zasiedlania.

Ścieżka turystyczno-spacerowa

Władze miasta, by uatrakcyjnić i ułatwić turystom zwiedzanie Bornego Sulinowa, wytyczyły na jego terenie ścieżkę turystyczno-spacerową o długości ok. 13,5 km. Przy ścieżce znajduje się 21 wartych obejrzenia obiektów. Przy każdym z nich ustawiona została trójjęzyczna (polski, niemiecki, angielski) tablica informacyjna. Prawie każda tablica zawiera historyczne zdjęcia, umożliwiając w ten sposób porównanie niegdysiejszego i obecnego wyglądu danego obiektu.

Obiekty na trasie ścieżki turystyczno-spacerowej:

• 1. Urząd Miejski w Bornem Sulinowie

Zarówno w okresie niemieckim jak i radzieckim znajdowała się tu siedziba dowództwa garnizonu.

• 2. Skwer przed Urzędem Miejskim

Poprzednio był wykorzystywany jako plac apelowy i miejsce przeglądu wojsk.

• 3. Dawna kantyna oficerska

Miejsce stołowania się oficerów niemieckich, a następnie radzieckich.

• 4. Dawny szpital wojskowy

Największy budynek w mieście o powierzchni ponad 12 000 m². Wybudowany w okresie niemieckim, pełnił tę samą rolę również w okresie radzieckim.

• 5. Brama wjazdowa do Bornego Sulinowa od strony Łubowa

Przy bramie znajdowała się wartownia, biuro przepustek i inne pomieszczenia pomocnicze.

• 6. Rampa kolejowa

Umożliwiała za- i wyładunek towarów i żołnierzy dowożonych pociągami. Obecnie linia kolejowa do Bornego Sulinowa jest nieczynna.

• 7. Magazyny przy ul. Towarowej

Cztery duże, podpiwniczone magazyny, z windami, rampami i podjazdami.

• 8. Dawna siedziba wojskowej straży pożarnej

Budynek powstały w 1935 pierwotnie wykorzystywany był jako stajnia. W okresie radzieckim mieścił się tu siedziba garnizonowej straży pożarnej.

• 9. Lotnisko sportowe

W okresie niemieckim znajdowało się tu lotnisko wojskowe. Rosjanie wykorzystywali ten teren jako lądowisko dla helikopterów.

• 10. Osiedle bloków mieszkalnych typu "Leningrad"

Budynki wybudowano w latach osiemdziesiątych XX w. z wielkiej płyty pochodzącej z leningradzkiej fabryki domów.

• 11. Skwer między ulicami: Konopnickiej i Chopina

Dawny plac apelowy wykorzystywany niegdyś na zbiórki, apele i ćwiczenia musztry wojskowej.

• 12. Brama wjazdowa do Bornego Sulinowa od strony Szczecinka

Przy bramie znajdowało się kilka zabudowań (wartownia, biuro przepustek) rozebranych w 1995.

• 13. Dom Żołnierza

Budynek w okresie niemieckim pełnił dydaktyczną, Rosjanie urządzili w nim klub żołnierski, a przed frontem budynku ustawili na okazałym cokole pomnik Lenina.

• 14. Budynek kulturalno oświatowy przy Zespole Szkół im. Bohaterów Oflagu II D

Przed wojną była tu stołówka żołnierska, Rosjanie urządzili tu również niewielką izbę pamięci.

• 15. Hala sportowa

Hala sportowa wybudowana została w okresie radzieckim, natomiast skrzydła boczne budynku pochodzą z czasów niemieckich (pierwotnie były tu stajnie i warsztaty).

• 16. Kościół pw. Brata Alberta

Kościół mieści się w dawnej niemieckiej stołówce oraz dobudowanej przez Rosjan sali, pełniącej niegdyś funkcję kina.

• 17. Budynek aresztu wojskowego

Budynek pełnił funkcję aresztu zarówno w okresie niemieckim, jak i radzieckim. Przy budynku zachował się spacerniak.

• 18. Dom Oficera

Duży budynek o ciekawej architekturze położony nad jeziorem Pile. Wybudowany przez Niemców w latach 1935-36 pełnił funkcje reprezentacyjne. Było tu kasyno oficerskie, wykwintna restauracja oraz olbrzymia sala koncertowa mogąca pomieścić ok. 1.000 widzów. W okresie radzieckim mieścił się tu Garnizonowy Dom Oficera z salą taneczną, szkołą muzyczną, biblioteką, salą kinową, salą koncertową i restauracją. W dniu 1 lutego 2010 w Domu Oficera wybuchł pożar, który strawił m.in. salę koncertową i wiele innych pomieszczeń.

• 19. Pozostałości willi gen Heinza Guderiana

Reprezentacyjna willa dla najwyższych rangą gości odwiedzających poligon Borne-Sulinowo w czasach niemieckich. Rezydowali tu m.in. generałowie: Heinz Guderian, Johannes Blaskowitz. Po wojnie w willi znajdowały się mieszkania dla oficerów tutejszego radzieckiego garnizonu. W 1990 budynek spłonął i od tego czasu znajduje się w coraz większej ruinie.

• 20. Willa gen. Dubynina

Willa zbudowana została w latach trzydziestych XX w. dla niemieckiego komendanta garnizonu Borne-Sulinowo. Po wojnie spełniała funkcję hotelu dla wyższych oficerów radzieckich. Willa była okresową siedzibą gen Wiktora Dubynina – przedostatniego dowódcy stacjonującej w Polsce Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej.

• 21. Półwysep "Głowa Orła"

Półwysep o charakterystycznym kształcie przypominającym głowę orła, położony nad jeziorem Pile.

Ciekawostka

Obecnie dużą część miasta zajmuje obszar mocno zdewastowany, a stan ten miejscowe ośrodki wypoczynkowe wykorzystują, kusząc turystów ofertą "biesiad w stylu ССС�i PRL". Na oficjalnej stronie miasta zjawisko to znalazło wyraz w osobnej galerii zatytułowanej Kilka fotografii, jakich nie zrobicie w innym mieście

• 

  Fragment Bornego Sulinowa

• 

  Borniańsko-sulinowska Автомобильная ремонтная мастерская

• 

  Peerelowskie klimaty

• 

  Fragment Kłomina (in. Gródek lub Grodek)

• 

  Radziecki cmentarz wojskowy w Bornem Sulinowie

Co ciekawe nad wejściem do jednego z niszczejących poniemieckich budynków znajduje się płaskorzeźba przedstawiającą rycerza na koniu, trzymającego flagę ze swastyką. Swastyka jest częściowa przesłonięta przez głowę rycerza i prawdopodobnie tylko dlatego przetrwała do dnia dzisiejszego.

Burmistrzowie Bornego Sulinowa

• Jacek Chrzanowski (1994-2002)
• Józef Tomczak (2002 – 2006)
• Renata Maria Pietkiewicz-Chmyłkowska (od 2006)

Kościoły

• parafia rzymskokatolicka pw. św. brata Alberta
• zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów

Cmentarze

• Cmentarz radzieckich wojskowych i cywili z bazy w Bornem Sulinowie, Szczecinka i innych garnizonów Pomorza
• Cmentarz wojenny żołnierzy polskich kampanii wrześniowej 1939 oraz żołnierzy radzieckich poległych podczas walk w rejonie Bornego Sulinowa w 1945
• Cmentarz parafialny, współczesny, czynny (al. Niepodległości)

Zabytki

• Dom Oficera z 1934-1936
• ruiny willi Guderiana z lat trzydziestych XX wieku

Administracja

Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. W Radzie Miejskiej w Bornem Sulinowie zasiada 15 radnych. Organem wykonawczym jest burmistrz. Siedzibą władz jest Urząd Miejski przy al. Niepodległości.

Mieszkańcy Bornego Sulinowa wybierają parlamentarzystów z okręgu wyborczego Koszalin, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego Gorzów Wielkopolski.