Radzyń Chełmiński

Radzyń Chełmiński (niem. Rehden, dawn. Radzyn) – miasto w woj. kujawsko-pomorskim, w powiecie grudziądzkim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Radzyń Chełmiński. Położone jest na Pojezierzu Chełmińskim, 15 km na wschód od Grudziądza, przy drodze do Wąbrzeźna. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. toruńskiego.

Według danych z 31 grudnia 2004 miasto miało 1946 mieszkańców.

Historia

Już w XI wieku istniał tu gród pruski, zdobyty przez Bolesława Chrobrego w 1015 roku. Zdobyty przez Krzyżaków w roku 1231. W państwie zakonnym był siedzibą komtura. Prawa miejskie (chełmińskie) otrzymał w 1234 roku. W roku 1440 wszedł w skład Związku Pruskiego. W roku 1466 znalazł się w granicach Polski i został siedzibą starosty niegrodowego. W latach 1772-1920 pod zaborem pruskim.

Zabytki

• Zamek krzyżacki (w ruinie), gotycki, ceglany zbudowany między końcem wieku XIII i latami 30. XIV wieku.
• Gotycki kościół parafialny pw. św. Anny, wzniesiony w pierwszej połowie XIV w. Mury prezbiterium podwyższono na przełomie XV/XVI w., wtedy też wzniesiono szczyt wsch. Mury nawy podwyższono po pożarze w 1571 r., dodając szczyt zach. i kaplicę Dąbrowskich. Po kolejnym pożarze w 1615 r. odbudowany w latach 1640-1680, restaurowany w końcu XIX i pod koniec XX w. Gotycki, jednonawowy, z prostokątnym prezbiterium i wieżą dobudowaną od strony płd. Spośród wyposażenia wnętrza wyróżnia się obraz Bartłomieja Strobla Koronacja Matki Boskiej z 1643 r. Za prace jego warsztatu uważane są malowidła na stropie prezbiterium. Dekoracja stropu nawy pochodzi z około 1680 r. Wyposażenie wnętrza jest przeważnie barokowe.
• Pozostałości dawnego grodziska pruskiego z VI w., od XIX w. cmentarz ewangelicki (obecnie zdewastowany)
• Dwór "Na Zielonym Wzgórzu", drewniany konstrukcji zrębowej z przełomu XVIII i XIX w., na starszych piwnicach, w otoczeniu parku
• Zabudowa miejska – domy drewniano-murowane i murowane z końca XVIII – początku XX w. (m.in. pl. Towarzystwa Jaszczurczego 12, 16 i 32)
• Drewniany dom z 1838 r. przy ul. Waryńskiego
• Na cmentarzu na południowy zachód od miasta gotycka kaplica św. Jerzego (dawniej szpitalna) z około 1340 r., przebudowana w XV w., odnowiona w 1851 r.

Bibliografia

• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, Województwo bydgoskie, pod red. Tadeusza Chrzanowskiego i Mariana Korneckiego, z. 19, Powiat wąbrzeski, Warszawa, Instytut Sztuki PAN, 1967
• Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość, pod red. Stanisława Kardasza, t. 14, Dekanat radzyński, Toruń, Wydaw. Diecezjalne w Toruniu, 1997, ISBN 83-86471-07-7
• Ryszard Boguwolski, Lothar Hyss, Zamki krzyżackie powiatu grudziądzkiego = Burgen des Deutschen Ordens im Kreis Graudenz, Grudziądz, Muzeum w Grudziądzu, 2004, ISBN 83-88076-13-2

Filmy realizowane w Radzyniu Chełmińskim

• Samochodzik i templariusze – serial telewizyjny, rok produkcji 1971, premiera 1972, reżyseria Hubert Drapella

Sołectwo Radzyń Chełmiński

Radzyń Chełmiński jest siedzibą sołectwa Radzyń Chełmiński, obejmującego oprócz obszaru miasta również wieś Rozental. Sołtysem jest Józef Klimek.