Kruszwica

Kruszwica (niem. Kruschwitz) – miasto w woj. kujawsko-pomorskim, leży na Kujawach, w powiecie inowrocławskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kruszwica. Jest położone na Pojezierzu Gnieźnieńskim, w pobliżu północnego bieguna jeziora Gopło, w miejscu wypływania z niego rzeki Noteci. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. bydgoskiego.

Według danych z 2010 miasto miało 9211 mieszkańców.

Położenie

Kruszwica jest położona w południowej części województwa kujawsko-pomorskiego w powiecie inowrocławskim nad jeziorem Gopło. Gmina Kruszwica graniczy z 8 gminami. Miasto zamieszkuje ponad 9 tys. mieszkańców na powierzchni 6,64 km². Miasto leży w niewielkich odległościach do ważnych ośrodków regionu.

Miasto leży na trasie nr 62 Strzelno – Włocławek – Siemiatycze, a blisko Kruszwicy przebiega trasa nr 15 Toruń – Gniezno – Wrocław.

Historia

Legendy mówią o Popielu, którego zjadły myszy, ubogim Piaście Kołodzieju (protoplaście dynastii Piastów), a także o państwie królowej Goplany.

Ze źródeł historycznych pochodzą poniższe informacje. Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z neolitu – ok. 3900-1800 p.n.e., na ok. 500 rok p.n.e. datuje się gród na Ostrowie Rzępowskim (obecnie Półwysep Rzępowski). Osadnictwo na tym terenie było podyktowane żyznością gleb, bogactwami naturalnymi i dogodnym położeniem geograficznym. Rozwojowi Kruszwicy sprzyjało położenie na "szlaku bursztynowym" i na szlaku z Wielkopolski na Ruś. Szlak wodny prowadzący od Warty, poprzez jezioro Gopło do Wisły był dodatkowym atutem Kruszwicy. Kruszwica w tym czasie była niewielką osadą o charakterze otwartym. Najprawdopodobniej głównym grodem plemienia Goplan była silnie broniona osada w Mietlicy, położona ok. 20 km w kierunku południowym od Kruszwicy. W IX wieku plemię Goplan zostało włączone do państwa Polan. Dlatego w X i XI wieku Kruszwica stała się znaczącym ośrodkiem miejskim z grodem na wyspie, gdzie rezydowali polscy królowie i książęta. Bujny rozkwit zachwiało spalenie miasta przez księcia Władysława Hermana w 1096, kiedy to gród uwikłał się w konflikt, udzielając schronienia zbuntowanemu Zbigniewowi. Jednak w XII i do połowy XIII wieku następuje ponowny rozwój miasta i wzrost liczby mieszkańców. Od końca XII wieku gród był siedzibą kasztelanii kruszwickiej. W tym okresie zbudowano romańską kolegiatę św. Piotra i Pawła oraz kościół grodowy św. Wita. W XII wieku powstały także kolejne kościoły: szpitalny pod wezwaniem św. Gotarda i miejski św. Klemensa. W tym też czasie Kruszwica była najprawdopodobniej siedzibą biskupa kujawskiego. Biskupstwo to ustanowiono ok. roku 1123-1124 podczas legacji Idziego z Tuskulum. Pierwszym biskupem noszącym przydomek "kruszwicki" był pochodzący z Niemiec Swidgier. Czasy Bolesława Krzywoustego i Bolesława Kędzierzawego były pomyślne dla Kruszwicy, jednak od roku 1271 następuje upadek. W tym roku Bolesław Pobożny spalił miasto.

• w XIV następowało podnoszenie się grodu z ruin
• 1332-1337 gród pozostawał we władaniu Krzyżaków
• w latach 1350-1355 z rozkazu Kazimierza Wielkiego wzniesiono zamek (z "Mysią Wieżą") – siedzibę kasztelani i starostwa
• w 1422 roku Władysław Jagiełło nadał Kruszwicy magdeburskie prawa miejskie, poprzednia lokacja na zachodnim brzegu Gopła dokonana prawdopodobnie w 1303 przez księcia kujawskiego i łęczyckiego nie powiodła się
• potop szwedzki – zniszczenie miasta, spalenie zamku
• 5 sierpnia 1772 – włączenie do zaboru pruskiego w wyniku I rozbioru Polski
• 3 stycznia 1919 – wyzwolenie Kruszwicy w powstaniu wielkopolskim

W wyniku I rozbioru polski w 1772 r. Kruszwica włączona została do zaboru pruskiego. Przez cały okres panowania pruskiego piastowski gród był dla Polaków symbolem patriotyzmu i polskości. Miasto systematycznie, lecz powoli rozwijało się. Koniec XIX w. był dla Kruszwicy zdecydowanie korzystny, gdyż oddano do żeglugi uregulowaną Noteć, która połączyła Kruszwicę z Kanałem Bydgoskim. W mieście wybudowano także cukrownię. Okres międzywojenny to dalszy rozwój miasta, w szczególności poczyniono duże inwestycje w sektorze rolno-spożywczym. Tendencja została zachowana i w latach 1952-1956 wybudowano zakłady przemysłu tłuszczowego.

W czerwcu 1960 r. odbyły się w Kruszwicy uroczystości które inaugurowały ogólnokrajowe obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego.

Zabytki

• ruiny późnogotyckiego zamku z pozostałą Mysią Wieżą, będącą basztą o wysokości 32 m, z której rozpościera się widok na miasto i jezioro Gopło
• Kolegiata św. Piotra i Pawła z 1120-1140 w stylu romańskim, później wielokrotnie przebudowywana między innymi w latach 1856-1859, pierwotny romański kształt nadano jej w latach 1954-1956 w trakcie prac konserwatorskich pod kierunkiem prof. Jana Zachwatowicza
• Stare Miasto – wraz z rynkiem i zabytkowymi kamienicami
• kościół kopułowy św. Teresy z 1922 w Rynku według projektu Stefana Cybichowskiego.
• zabudowania cukrowni z XIX wieku.
• grodzisko wczesnośredniowieczne (na południowym końcu Półwyspu Rzępowskiego)

Turystyka

Miasto jest dobrze przygotowane do przyjęcia turystów których z roku na rok przybywa coraz więcej w tym coraz liczniejszą grupę stanowią cudzoziemcy. W mieście istnieje Centrum Kultury i Sportu "Ziemowit" z miejscami noclegowymi, z zadbanym stadionem oraz kortami tenisowymi, Hotel "Magdalenka" usytuowany nad samym Jeziorem Gopło, a w odległości 1 km od Kruszwicy znajduje się pałac wybudowany w stylu francuskim pełniący funkcje hotelu. W Kruszwicy znajdują się też domki letniskowe i pola namiotowe. Miasto posiada rozwiniętą sieć gastronomiczną w tym 4 pizzerie, 3 bary, 3 restauracje i wiele innych. W Kruszwicy czekają na turystów także rejsy statkiem po jeziorze, wypożyczalnia jachtów, stadnina koni i przejażdżki bryczką po okolicy, plaże i kąpieliska, tarasy widokowe na jezioro i inne atrakcje.

W Kruszwicy co roku organizowane są regaty wioślarskie o puchar Europy i Polski, a także kilku mniejszych kategorii.

Ciekawostki

• Nazwa Kruszwica pochodzi ponoć od kruszwy – bryły soli. W średniowieczu bowiem w tej okolicy "warzono" sól z okolicznych pokładów solanki.
• Herbem miasta jest wizerunek zielonej gruszy – staropolskiego symbolu bogactwa
• Miasto znajduje się w samym sercu Nadgoplańskiego Parku Krajobrazowego zwanym też Tysiąclecia
• Niegdyś na terenie miasta Kruszwica i okolic miał powstać Nadgoplański Park Narodowy ze względu na unikalne walory przyrodnicze w zasadzie powstał tylko Nadgoplański Park Krajobrazowy.
• Film Jerzego Hoffmana "Stara baśń. Kiedy słońce było bogiem" z udziałem popularnych aktorów, jak Małgorzata Foremniak, Michał Żebrowski, Marcin Mroczek, Katarzyna Bujakiewicz, Anna Dymna i wielu innych był realizowany m.in. w Kruszwicy.

Gospodarka

Kruszwica jest ośrodkiem przemysłowo-rolniczym z dobrze rozwiniętym przemysłem spożywczym. Położenie miasta w czystym rejonie o dobrze rozwiniętym rolnictwie spowodowało znaczny rozwój przemysłu spożywczego opartego o miejscowe rolnictwo. Ogółem zarejestrowanych jest ponad 1095 podmiotów gospodarczych. W mieście do większych zakładów należą:

• Zakłady Tłuszczowe Kruszwica S.A.
• Polskie Zakłady Zbożowe Kruszwica
• Cukrownia Kruszwica
• Eres S.A.
• Bebo S.A.

W części miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rybackie Kruszwica.

Miasto posiada rozwiniętą infrastrukturę komunalną, jest zgazyfikowane, zelektryfikowane, istnieją wodociągi, oczyszczalnia ścieków. W mieście istnieje rozwinięty handel, usługi, znajdują się sklepy, hurtownie, warsztaty, biura. Istnieją dwie placówki poczty, komenda policji , hotele, restauracje, apteki, stacje benzynowe, stacje obsługi samochodów, kafejki, puby, kluby, pizzerie, bary. W Kruszwicy jest ulokowanych wiele marketów. Znajdują się tu dwa POLOmarkety, Biedronka, Lidl oraz market Intermarche do tego wiele innych średnich i mniejszych sklepów. Miasto jest zapleczem usługowo-handlowym dla całej gminy Kruszwica oraz okolicznych gmin.

Kultura

Kruszwica jest centrum kulturalnym dla okolicznych miejscowości. W mieście istnieje kilka placówek kulturalnych, które wypełniają ofertę kulturalną miasta.

1. Centrum Kultury i Sportu "Ziemowit" – Przedmiotem działania CKiS jest zaspokojenie potrzeb kulturalnych społeczeństwa poprzez tworzenie i upowszechnienie różnych dziedzin kultury. Zadaniem Centrum jest tworzenie warunków dla rozwoju amatorskiego ruchu artystycznego, a także edukacja kulturalna i wychowanie przez sztukę. Inną równie ważną funkcją jest organizacja wystaw, konkursów, koncertów, przeglądów i festiwali oraz imprez kulturalnych. Działają tutaj: zespoły muzyczne, taneczne, folklorystyczne oraz sekcja wokalna, teatralna, plastyczna, rękodzielnictwa artystycznego i nauki gry na gitarze. CKiS posiada również bazę noclegową i sportową (boiska piłkarskie, korty).

2. Galeria Ewy Lewańskiej – mieści się w budynku Przedszkola Samorządowego nr 3 im. Ewy Lewańskiej przy ul. Niepodległości. Zbiór liczy 47 obrazów. W przedszkolu znajduje się także salonik, wraz z meblami i bibelotami z okresu życia malarki. W roku 2000 stworzono ścieżkę edukacyjną "Ewa Lewańska – kruszwicka malarka", której celem jest przybliżenie społeczeństwu postaci artystki.

3. Nadgoplański Zespół Folklorystyczny

4. Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna im. Stanisława Przybyszewskiego, wraz z filiami m.in. Filia "Zagople" w Kruszwicy, bierze udział w programie "Ikonka", który ma za zadanie udostępnianie zasobów biblioteki w formie elektronicznej.

Sport

W Kruszwicy znajduje się kilka klubów reprezentujących różne dyscypliny sportowe. Są to :

• Klub Piłkarski "Gopło"
• Klub Wioślarski "Gopło"
• Klub UKS Basket 2010 Kruszwica
• Piast Kruszwica – tenis stołowy,
• Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół Nadgoplański"
• Liga Obrony Kraju – sekcje:
  • Strzelectwo – Kobylniki
  • Modelarstwo Kartonowe – Kobylniki
  • Klub Żeglarski "Popiel"
• Zrzeszenie Ludowe Zespoły Sportowe w Kruszwicy obejmuje kilka sekcji, m.in.:
  • LIUKS Kruszwica – sekcja LA
  • LZS Zjednoczeni Szarlej, LZS Fregata Polanowice, LZS Kujawiak Sukowy – piłka nożna
  • LZS Sławsk Wielki, LZS "Piast" Kobylniki – sekcja siatkówki

Edukacja

Kruszwica jest centrum edukacyjnym dla okolicznych miejscowości. W mieście istnieją szkoły podstawowe, przedszkola i szkoły średnie.

Przedszkola:

• Przedszkole Samorządowe nr 1 w Kruszwicy
• Przedszkole Samorządowe nr 3 w Kruszwicy

Szkoły podstawowe:

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Jana Kasprowicza w Kruszwicy
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Tysiąclecia Państwa Polskiego w Kruszwicy

Gimnazja:

• Gimnazjum nr 1 im. Mikołaja Kopernika w Kruszwicy
• Gimnazjum nr 2 im. Polskiego Czerwonego Krzyża w Kruszwicy

Szkoły średnie:

• Liceum Ogólnokształcące im. Osoby związane z Kruszwicą
  • Ewa Lewańska, malarka
  • Jan Kasprowicz, poeta
  • Stanisław Przybyszewski, poeta
  • Zbigniew Przybyszewski, komandor, bohaterski obrońca Helu
  • Janusz Drzewucki, poeta, krytyk literacki, dziennikarz, wydawca
  • Juliusz Trzciński minister byłej dzielnicy pruskiej w rządzie Wincentego Witosa
  • Heinz Wilhelm Guderian niemiecki generał i teoretyk wojskowości, autor książki Achtung – Panzer!, w której przedstawił koncepcję prowadzenia wojny metodą błyskawicznych ataków dużych związków pancernych wspieranych natarciem z powietrza. Gmina Glembokie Gut Deipenhof (Glembokie.)

  Książki, których akcja toczy się w Kruszwicy

  • Balladyna, Juliusza Słowackiego
  • Stara Baśń, Józefa Ignacego Kraszewskiego
  • Lublana
  • Myszeida, Ignacego Krasickiego
  • Lilla Weneda, Juliusza Słowackiego
  • Król Duch, Juliusza Słowackiego
  • Zmierzch Popielitów, Stanisław Helsztyński
  • Syn Popiela, W. Bodnicki
  • Śpiewy historyczne, J.U. Niemcewicz, wiersz "Piast"
  • Sonety znad Gopła, Jan Kasprowicz
  • Gopło, Wincenty Pol
  • Król Popiel, Czesław Miłosz
  • wiersze Janusza Drzewuckiego: Ulica Kolegiacka w Kruszwicy; Powrót do Kruszwicy; Kruszwica, lipiec, pełnia życia; Widok z Mysiej Wieży,

  Dzielnice

  Osiedla kruszwickie:

  • Osiedle Robotnicze
  • Osiedle Tysiąclecia
  • Osiedle Zagople
  • Stare Miasto
  • Śródmieście
  • Kobylniki
  • Łagiewniki
  • Grodztwo Południowe
  • Grodztwo Wschodnie
  • Bródzki
  • Tryszczyń

  Galeria

  • 

    Kolegiata w Kruszwicy

  • 

    Wnętrze kolegiaty

  • 

    Mysia Wieża

  • 

    Pozostałość po zamku warownym – Mysia Wieża

  • 

    Statek wycieczkowy "Rusałka" na jeziorze Gopło

  • 

    Drewniane rzeźby przy Mysiej Wieży

  • 

    Kruszwica

  • 

    Osiedle Zagople

  Zobacz też

  • Piastowie, historia Polski
  • Kujawy
  • Cmentarz żydowski w Kruszwicy
  • Rezerwat przyrody Nadgoplański Park Tysiąclecia
  • Diecezja kruszwicka
  • Ewangeliarz kruszwicki