Biała Pierwsza (województwo lubelskie)

Biała Pierwsza – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie janowskim, w gminie Janów Lubelski.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego.

Historia

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1245 roku z okresu najazdu księcia Wasylka. Wieś stanowiła centrum dóbr książęcych (mógł tu istnieć Gród lub fortalicium). Przed 1325 rokiem została siedzibą parafii. W 1377 roku Biała trafiła w ręce Dymitra z Goraja, podobnie jak cała okolica. W 1405 roku przypadła jego córce Elżbiecie, żonie Dobrogosta Szamotulskiego. Kolejnymi właścicielami zostali Świdowie, od 1540 roku Górkowie, następnie od 1596 roku Zamojscy, którzy włączyli ją do swojej ordynacji.

W 1572 roku kościół bialski na kilkanaście lat przejęli protestanci. W XVI wieku Biała liczyła 38 łanów ziemi, był młyn, ruda, karczma z browarem oraz dwa stawy rybne.

W 1612 roku dwór spłonął, ale został odbudowany. W 1640 roku na gruntach Białej lokowano miasto Janów, początkowo zwany Biała. Od połowy XVII wieku przy kościele istniał szpital dla ubogich. Wojny w XVII wieku spowodowały duże zniszczenia. Kościół parafialny został spalony przez Szwedów. Pod koniec XVIII wieku parafia bialska była największą w całej diecezji krakowskiej i liczyła 8000 wiernych.

Wskutek przemarszów wojsk, ucisku podatkowego, głodu i epidemii związanych z wojnami napoleońskimi, znacznie spadła liczba ludności oraz inwentarza żywego. W połowie XIX wieku Biała liczyła 159 domów i 1011 mieszkańców. Pod koniec 1867 roku, po ponad pięciuset latach istnienia, parafię z Białej przeniesiono do Janowa. Podczas walk rosyjsko-austriackich w 1914 roku spłonął kościół filialny, a także część wsi (89 posesji).

W 1921 roku Biała liczyła 261 domów i 1655 mieszkańców. W latach 1924-1929 zbudowano nowy kościół. W 1932 roku zbudowano szkołę, a w 1938 roku przeprowadzono elektryfikację. Podczas II wojny światowej Biała została dwukrotnie zniszczona - we wrześniu 1939 roku wskutek bombardowania i w 1944 roku w wyniku walk frontowych. Uszkodzonych zostało 95 zagród oraz spłonął kościół. W 1945 roku we wsi ulokowano siedzibę komendy powiatowej NSZ. W latach 1955-1973 r. Biała była siedzibą gromady. Obecnie wieś dzieli się na dwa sołectwa (Biała Pierwsza i Biała druga)

Zobacz też

• Biała Pierwsza

Źródła

• Baranowski Z.:Rys historyczny miejscowości powiatu janowskiego, Stalowa Wola 2001, ISBN 83-87840-53-X.
• Tarnawski A.: Działalność gospodarcza Jana Zamoyskiego (1572-1605), Lwów 1935, str. 21-22, 92, 131, 187, 203, 209, 225, 242.
• Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. IV, Województwo lubelskie, Warszawa 1924, str. 37.
• Stworzyński M.: Opisanie historyczno-jeograficzne ordynacji zamojskiej z 1834 roku, str. 79.
• Sobiło K.: Elektryfikacja wsi lubelskiej w latach 1944-1975, Lublin 1978 (mps), str. 13.
• Szady R.: Walka z reakcyjnym podziemiem w powiecie kraśnickim w latach 1944- 1947, Lublin 1975 (mps), str. 44.
• Sochacka A.: Własność ziemska w województwie lubelskim w średniowieczu, Lublin 1987, str. 15-16,27, 30,71.
• Z przeszłości Janowa Lubelskiego, Stalowa Wola 1990, s. 5-8.
• Pawiński A.: Polska pod względem geograficzno-statystycznym opisana, Małopolska, t. III, w: Źródła Dziejowe, t. XIV, Warszawa 1886, str. 355.
• Kumor B.: Spis ludności diecezji krakowskiej prymasa Michała Jerzego Poniatowskiego z 1787 r., Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 1979, t. 39, str. 269.
• Jawor G.: Oblicze etniczne i rozwój osadnictwa okolic Goraja w późnym średniowieczu, Region Lubelski 1994/1996, str. 56-57.
• Kuraś S.: Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, w: Dzieje Lubelszczyzny, t. III, Warszawa 1983, str. 27-28.
• Kumor B., Spis wojskowy ludności Galicji z 1808 roku, Przeszłość Demograficzna Polski 1977; 1979; 1980, str. 66.
• Województwo lubelskie w 15 tomach Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich 1880-1904, oprać. W. Sakławski, Lublin 1974, str. 10.
• Inglot S. (red.): Rejestr poborowy województwa lubelskiego, Wrocław 1957, str. 80.
• Lustracja województwa lubelskiego 1565, Wrocław-Warszawa 1959, str. 44.
• Archiwum Ordynacji Zamojskiej (AOZ), sygn.: 3199, 38; 3268, 24,.
• Starostwo Powiatowe Kraśnickie (SPK), sygn.: 546; 547.
• Starostwo Powiatowe Janowskie (SPJ), sygn.: 16, 25-28v; 17, 8, 191; 16197.
• Archiwum Skarbu Koronnego (ASK), dz. I, nr 33, 149.
• Diecezja Lubelska 1985, Lublin 1985, str. 192-193.
• Tabela miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, Warszawa 1827, 1.1, II.