Krempachy

Krempachy (węg. Bélakorompa, do 1899 Dunajecz-Krempach), wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Nowy Targ. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim. Położona jest w południowej Małopolsce w regionie geograficznym Kotlina Nowotarska i historyczno-etnograficznym Spisz.

Nazwa pochodzi prawdopodobnie od Krummbach (niem.) - kręty potok, co odnosi się do Dursztyńskiego Potoku (dawniej Kręcina). Jeszcze w XIX wieku i na początku XX wieku w powszechnym użyciu była nazwa Krempach.

Krempachy zamieszkuje ludność spiska. Ubiór w odmianie trybskiej. W gwarze wpływ pobliskiego Podhala.

Historia

Założył je w XIV wieku ród Berzeviczych. Podobnie jak inne wsie spiskie wchodziły w skład posiadłości niedzickich, których właścicielami były znane rody węgierskie: Brzeviczych, Zapolyich, Horvathów i Salomonów, a w XVI wieku polski ród Łaskich. W roku 1549 wieś przechodzi na luteranizm za sprawą właściciela Horvatha, a jej rekatolizacja następuje dopiero po roku 1660 za sprawą rodu Stansithów-Horvathów.

Od 1920 r. wieś weszła w granice państwa polskiego; w okresie 1939-1945 okupowana przez Słowację.

Zabytki

Wieś ma typową dla spiskich wsi zabudowę. Wrzecionowaty rynek powstał z rozdwojenia osi głównej na dwie drogi zbiegające się na jego końcach. Przy rynku stoi kościół parafialny a po obu stronach domy zwrócone szczytami do drogi oraz rzędy stodół okalające zabudowę w pewnej odległości od domów ze względów przeciwpożarowych oraz obronnych.

Szczególnie cennymi zabytkami wsi są dwa kościoły - parafialny św. Marcina i cmentarny św. Walentego.

Kościół św. Marcina - murowany, o jednokalenicowej konstrukcji dachu, kryty gontem - reprezentuje styl przejściowy między gotykiem i renesansem, wybudowany został w I poł. wieku XVI, jego wyposażenie zaś pochodzi z połowy XVIII wieku. Kościół posiada sklepienie kolebkowe z lunetami, w prezbiterium z żebrami dekoracyjnymi. W nawie pilastry. We wnęce ołtarza obraz św. Marcina klęczącego przed ukazującym mu się na górze Chrystusem (XVIII wiek). Na szczególną uwagę zasługuje tu gotycka monstrancja z roku 1528 w kształcie kapliczki z figurką św. Piotra. Na północnej ścianie współczesna polichromia obrazująca legendę o św. Marcinie - w stroju rzymskim, odcina mieczem pół płaszcza i oddaje żebrakowi.

Renesansowa wieża po stronie zachodniej jest elementem, którego nie spotka się w innych polskich kościołach poza Spiszem (występuje również we Frydmanie). Obiega ją hurdycja (czatownia), która mogła spełniać funkcje obronne lub być doskonałym punktem widokowym. Nad drewnianą hurdycją znajduje się attyka z elementami zbliżonymi do motywu jaskółczego ogona.

Bezwieżowy kościół cmentarny, leżący na skraju wsi, został wybudowany w roku 1761 na miejscu starego drewnianego kościoła, prawdopodobnie starszego od kościoła parafialnego. Wnętrze podzielone pilastrami. Sklepienie kolebkowe z lunetami podzielone jest na pole, wypełnione gipsową ornamentyką. Ołtarz główny zdobi obraz przedstawiający świętych Stanisława, Walentego i Mikołaja - tzw. święta rozmowa, który jest środkowym obrazem z dawnego tryptyku pochodzącego ze starego, drewnianego kościoła.

Zdobione ołtarze obydwu kościołów stanowią przykłady urządzenia świątyni w stylu rokokowym.

Turystyka

W okolicy znajduje się rezerwat przyrody Przełom Białki pod Krempachami, gdzie można zobaczyć m.in. reliktową roślinność naskalną. Wapienne skałki w okolicy ciągną się od Kramnicy w przełomie Białki do Czerwonej Skały.

Przez Krempachy przebiega zielony szlak turystyczny z Nowej Białej do Dursztyna.

Zobacz też

• Spisz
• Słowacy w Polsce