Nowodworze

Nowodworze – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Tarnów. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Przez wieś przebiega linia kolejowa relacji Tarnów-Leluchów, droga wojewódzka nr 977 Tarnów-Gorlice, droga powiatowa nr K1401 Nowodworze-Rzuchowa. Z godnych uwagi we wsi znajdują się m.in.: ośrodek zdrowia, Dom Pomocy Społecznej otoczony zabytkowym poaustriackim parkiem, kaplica wraz z ochronką Zgromadzenia Sióstr Służebniczek Starowiejskich, drewniane czworaki, zabytkowy budynek dawnej stajni dworskiej Sanguszków, przydrożne kapliczki i krzyże, stanowisko archeologiczne. Komunikacja zbiorowa z Tarnowem realizowana jest poprzez dwie linie autobusowe miejskie nr 8 i 25 oraz PKS.

Historia

Początki osadnictwa na tych terenach sięgają 4500 lat p.n.e. – w sąsiedniej Radlnej naukowcy PAN odnaleźli wióry krzemienne będące pozostałością po ludności pochodzenia południowego z cyklu kultur wstęgowych, prowadzącej osiadły tryb życia i utrzymującej się w dużym stopniu z gospodarki rolniczo-hodowlanej. W centrum Nowodworza znajduje się stanowisko archeologiczne osady kultury przeworskiej z okresu rzymskiego (nr stanowiska AZP-62/104/66).

Najstarsza wzmianka o wsi pochodzi z dokumentu sprzedaży z 1392 r., gdzie widnieje pod starosłowiańską nazwą Przewrocze. Pierwszym znanym właścicielem był ród Gryfitów osiadły nad rzeką Białą. Następnie po wykupie przez Tarnowskich wieś Przewrocze przemianowana została na Nowy Dwór (nazwa ta widnieje w dokumencie z 1448 r.). W XVIII w. znajdował się tu dwór, kaplica, folwark i karczma. W 1876 r. przez pola należące do wsi przeprowadzono linię kolejową Tarnów – Leluchów. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich z 1886 r. przy haśle "Nowodwórze" informuje, że we wsi znajduje się kasa pożyczkowa i dom zakonny, a większość terenu jest w posiadaniu księcia Sanguszko. W czasach zaborów, w pobliżu linii kolejowej powstała tzw. Prochownia – jednostka wojskowa (poligon).

W czasach I wojny światowej front zatrzymał się na kilka miesięcy w odległości ok. 3km od wsi, co pociągnęło za sobą duże zniszczenia. II wojna światowa to w pamięci mieszkańców głównie czas wyjazdów na roboty przymusowe do III Rzeszy. Pod koniec wojny ludność zmuszana była też do pracy na miejscu przy budowie umocnień i okopów.

W 1976 r. wybudowano ośrodek zdrowia. W czasach PRL mieszkańcy utworzyli Gminną Spółdzielnię "Samopomoc Chłopska". W 1995(?) powstała nowa ochronka sióstr zakonnych. W 1998 r. w miejscu rozebranej drewnianej karczmy stanął dom weselny "Vegas". W 2006 wyburzono poaustriacką tzw. budkę kolejową usytuowaną przy przejeździe przez tory kolejowe. W 2003 r. na terenie dawnych koszar oddano do użytku Dom Pomocy Społecznej wykonany wg duńskiego projektu. W 2007 r. otwarto nowy budynek ośrodka zdrowia prowadzony przez spółkę "Medicum". Począwszy od lat 70. XX w. powstały we wsi m.in. gospodarstwa ogrodnicze, sklepy wielobranżowe, magazyny materiałów budowlanych, firmy transportowe, firma budowlana WES-BUD (1997 r.), apteka (2000 r.), auto-serwis, auto-złom.

Od 2007 r. Tarnów zabiega o włączenie w granice administracyjne miasta kilku miejscowości, w tym Nowodworza.