Krościenko Wyżne

Krościenko Wyżne – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Krościenko Wyżne; w dolinie Wisłoka. Siedziba gminy Krościenko Wyżne. We wsi znajduje się Góra Marynkowska zwana Patrią, na której palono wici, gdy Polska była w niebezpieczeństwie.

Historia

Krościenko Wyżne zostało lokowane na prawie magdeburskim około 1350 roku, przez króla Polski Kazimierza Wielkiego i zasiedlone przez kilku osadników niemieckich (zob.Głuchoniemcy), którzy założyli tu parafię pod wezwaniem św. Marcina. W r. 1377 istniał w Krościenku już kościół i parafia. Biskup przemyski Eryk z Winsen Mora tworząc w r. 1386 kapitułę katedralną w Przemyślu, powołał do niej również plebana Jakuba z Crosken (Krościenko).

Była to wieś królewska. Krościenko wymienione jest w dokumentach biskupich z 1383 r. W 1603 r. został poświęcony drewniany kościół, który został spalony przeszło dwadzieścia lat później. W czerwcu 1624 r. Tatarzy zniszczyli Krościenko i wtedy zaginęło też wiele dokumentów. Do 1911 roku nad brzegiem Wisłoka istniał drewniany, średniowieczny kościółek. Obecny, neogotycki kościół został konsekrowany przez bpa. przemyskiego św. Józefa Sebastiana Pelczara w 1912 roku. Polichromię kościoła zaprojektował i wykonał w 1936 r. (przed wyjazdem do Ameryki) Jan Henryk Rosen. Witraże zaprojektował Stefan Matejko.

Właścicielami dóbr w Krościenku były znane rody Bobolów (np. od 7.02.1613 r. do 1635 r. Jan Bobola, syn Jana i Katarzyny – cześnik sandomierski) i Mniszchów, a potem Jakub Bobola (zm. w 1636 r.).

Dzierżawili ją – jako wieś królewską – od 1765 r. – Jabłonowscy. Po pierwszym rozbiorze Polski, w 1772 r., Krościenko Wyżne włączono w granice Austrii. Od 1 maja 1789 r., po sprzedaży Krościenka przez zaborczy rząd Austriaków, miejscowość przeszła na własność księżnej Katarzyny Ossolińskiej z (zm. 1796), żony Rocha Michała Jabłonowskiego (zm. 1780) – kasztelana wiślickiego, a potem jego syna Józefa Jabłonowskiego.

Dwór był miejscem uczty weselnej Aleksandra Fredry z Zofią Skarbkową – córką Józefa Jabłonowskiego - urządzone staraniem siostry komediopisarza, a ówczesnej pani tutejszych posiadłości, Cecylii Jabłonowskiej z Fredrów.

We dworze u Leona Jabłonowskiego, syna Józefa, przebywali: Wincenty Pol, Seweryn Goszczyński, Ludwik Jabłonowski – syn Józefa Jabłonowskiego, pamiętnikarz, poeta, powstaniec i siostra żony Aleksandra Fredry, Cecylia Jabłonowska – zwana matką tutejszego ludu, (zmarła we Lwowie, ale prochy jej przewieziono do Krościenka i pochowano w krypcie pod starym kościołem).

Władali miejscowością też Skrzyńscy, gdy właścicielka Emilia Jabłonowska (córka Leona Jabłonowskiego) wyszła za mąż za szambelana austriackiego - Franciszka Ksawerego Skrzyńskiego z Koszowy, a po nich Orpiszewscy.

Podczas rzezi galicyjskiej w 1846 r. chłopi, namówieni przez zaborców, napadli i splądrowali dwór powstańca Mikołaja Nowosielskiego.

We dworze wraz z rodziną mieszkał w młodości Maciej Stęczyński, znany później rysownik, litograf i podróżnik.

Dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wieś weszła w skład województwa lwowskiego oraz powiatu krośnieńskiego.

W czasie II wojny światowej mieścił się tu Inspektorat AK OP-15. Na Cmentarzu w Krośnie w kwaterze wojennej jest kilka grobów dowódców oddziałów AK poległych pod koniec wojny w Krościenku Wyżnym.

Po zakończeniu II wojny światowej Krościenko należało do województwa rzeszowskiego, powiatu krośnieńskiego, gminy Korczyna, od 1975 r. zaś do województwa krośnieńskiego.

W 1994 (30 grudnia) nastąpił podział gminy Korczyna, w wyniku czego powstała nowa gmina z siedzibą w Krościenku Wyżnym skupiająca dwie miejscowości: Krościenko Wyżne i Pustyny.

Z parafii Krościenko Wyżne w roku 1985 wydzielono nową parafię – Iskrzynię, a w 1998 drugą parafię – Pustyny.

Warto zwiedzić;

Na terenie Krościenka:

• Kościół neogotycki wybudowany w l. 1908-14 wg projektu architekta Teodora Talowskiego, z polichromią z 1936 r. J. H. Rosena i witrażami Stefana Matejki z wyposażeniem wykonanym w części przez A. Lenika w 1914 r.
• Ruiny dworu z 1651 r. wraz z zabudową gospodarczą, parkiem ze stawami oraz kilkoma dębami rosnącymi ok. 300-400 lat.
• Pomnik obchodów grunwaldzkich w 1910 r.
• Wzniesienie zw. Marynkowską Górą (330 m), na której kopiec zw. Patrią, gdzie wg podania palono ogniska, mające zwoływać ludzi do obrony przed najeźdzcą.

Związani z Krościenkiem Wyżnym

• Aleksander Fredro – komediopisarz
• Ludwik Jabłonowski (1810 -1887) – pamiętnikarz, poeta i powstaniec listopadowy i Wiosny Ludów.
• Michał Józefczyk - proboszcz Parafii Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Tarnobrzegu – Serbinowie, społecznik, inicjator budowy wielu kościołów
• Gerard Szmyd – duchowny katolicki, prezes lwowskiego oddziału Związku Harcerstwa Polskiego, obrońca Lwowa z 1918 r. przed Ukraińcami, w latach 1930-1938 proboszcz parafii św. Marii Magdaleny we Lwowie

Zobacz też

• Krościenko