Brzóza Królewska

Brzóza Królewska - wieś w północno-wschodniej części województwa podkarpackiego ( w latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie rzeszowskim) leżąca 9 km na zachód od Leżajska. Administracyjnie należy do gminy Leżajsk i powiatu leżajskiego. W latach 1973-1976 miejscowość była siedzibą gminy Brzóza Królewska.

Brzóza Królewska cechuje się zwartą zabudową i ma układ południkowy. Sąsiaduje z: Maleniskami od wschodu, z Huciskiem i Wolą Żarczycką od północy, z Wólką Niedźwiedzką od zachodu, z Biedaczowem i Brzózą Stadnicką od południa. Wieś można podzielić ogólnie na Górę i Dół, ponadto można wyróżnić jeszcze: Podbór, Stępnie, Bednarze, Kmiecie, Zagrody, Łoiny, Flisy, Piaski, Podsośninę, Chiny.

Historia

Brzóza Królewska została odnotowana już w 1565 roku jako łowisko leśne „za brzozą” (przy czym obszar ten pozostawał nie zamieszkany, polowali tu m.in. tacy królowie jak: Kazimierz Wielki, Władysław Jagiełło czy Zygmunt Stary). Wcześniej bo 1409 r. w akcie Codex diplomaticus Poloniae król Władysław Jagiełło ufundował w Leżajsku parafię. Następnie zatwierdził akt założenia wsi Giedlarowa, której zasadźcą został Mikołaj Giedlar. W 1439 roku parafia giedlarowska obejmowała tylko rejon Giedlarowy; później włączono do niej także dwie nowe wsie Brzózę Królewską i Biedaczów.

Na początku XVII wieku tereny, na których obecnie położona jest wieś były jedną z aren walk pomiędzy dwoma okolicznymi magnatami: Łukaszem Opalińskim - starostą leżajskim i Stanisławem Stadnickim zwanym "Diabłem" – panem na Łańcucie. Stadnicki znany był ze swojego „warcholstwa” w całym kraju, jego łupem padły liczne wsie i miasta a on sam stał się postrachem dla mieszczan i chłopów mieszkających w jego dobrach. Po wyborze Zygmunta III Wazy Stadnicki otwarcie opowiedział się przeciwko niemu i wziął aktywny udział w rokoszu Zebrzydowskiego. Opaliński będący starostą leżajskim od 1590 r. postanowił rozprawić się z „Diabłem łańcuckim”, na początku jednak poniósł sromotną klęskę w 1607 r. pod Łukowem gdzie ledwo ocalił swe życie. Później wojska starosty zdobyły i spaliły zamek Stadnickiego w Łańcucie. On sam jednak nie dał za wygraną i przy pomocy posiłków ściągniętych z Węgier (Stadnicki walczył tam wcześniej z Turkami razem z armią cesarską) i zaczął się mścić za najazd na swe dobra, jego pochód znaczyły łuny pożarów, wiele wsi i miast zostało splądrowanych. W końcu Stanisław Stadnicki został zastrzelony w jednej z potyczek. Jednak niechlubna tradycję „Diabła” kontynuowali jego synowie – Władysław i Zygmunt. I tak samo jak ojciec prowadzili rozbójnicze życie. Jednak Opaliński wyciągnął rękę na zgodę Stadnickim i zaoferował im zawarcie porozumienia oraz wręczenie sumy 20 tys. złotych. Doszło do spotkania między zwaśnionymi stronami, na którym ustalono granice pomiędzy starostwem leżajskim a dobrami łańcuckimi. Linię graniczną wytyczono na brodzie Zerwańskim, Zygmunt Stadnicki w czasie spotkania przebrnął na jedną stronę brodu i skierował się ku wyniosłej brzozie wycinając na niej ostrzem literę S – na oznaczenie Stadnickich (stąd nazwę wzięła miejscowość Brzóza Stadnicka), Opaliński udał się na druga stronę brodu i na przeciwległej brzozie wyciął literę K – dla oznaczenia dóbr królewskich, które stanowiły starostwo leżajskie i stąd właśnie swoją nazwę wzięła Brzóza Królewska.

Miejsce to początkowo stanowiło schronienie dla okolicznej ludności w czasie licznych w tym okresie najazdów tatarskich oraz czasie innych konfliktów (powstania kozackie, wojny szwedzkie). Życie na tych terenach było ciężkie, głównie ze względu na słabe gleby, co nie ułatwiało uprawy roli, będącej podstawowym zajęciem mieszkańców. Natomiast prawdziwym bogactwem były okalające wieś lasy, bogate w zwierzynę, jagody i grzyby, które dawały pracę przy karczunku wielu mieszkańcom. Z biegiem czasu liczba mieszkańców zwiększała się, głównie dzięki okresowi wolnizny, jaki uzyskiwali nowi osadnicy od starosty leżajskiego Łukasza Opalińskiego. Został on zagwarantowany w dekrecie królewskim zezwalającym Opalińskiemu na założenie nowej osady. Początkowo zabudowania były nieliczne a chaty ubogie i niskie. Wraz z nowymi osadnikami powstały młyn, tartak a później i karczma. Pod koniec XVIII wieku wieś liczyła już 1,5 tysiąca mieszkańców.

W 1830 r. Brzóza stała się odrębną parafią rzymskokatolicką. W 1914 r. pierwotny drewniany kościółek z inicjatywy ks. Jakuba Szurleja został zastąpiony świątynią murowaną. W 1889 r. powstała pierwsza niewielka drewniana szkoła. Mieszkańcy wsi doczekali się budynku szkolnego z prawdziwego zdarzenia dopiero w 1967 r. W czasie II wojny światowej wieś względnie nie ucierpiała i uniknęła losu pobliskiej Woli Żarczyckiej gdzie okupant rozstrzelał kilkadziesiąt osób. Niemcy wywieźli jedynie pewną liczbę osób na roboty przymusowe oraz rozstrzelali jedną rodzinę za ukrywanie Żydów.

Wiadomości ogólne

Miejscowość jest położona pomiędzy lasami będącymi pozostałością po Puszczy Sandomierskiej (sama miejscowość leży w charakterystycznym zagłębieniu otoczonym piaszczystymi wzniesieniami Płaskowyżu Kolbuszowskiego). Jej część została włączona do utworzonego w 1992 roku Brzóźniańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (11 800 ha - 75% jego powierzchni stanowią lasy) z rezerwatem torfowiskowym „Suchy Łuk”. W miejscu połączenia potoku Tartacznego i rzeki Tarlaka utworzono zbiornik przeciwpożarowy zwany „zalewem”. Zalew w okresie wakacyjnym przyciąga tysiące wczasowiczów. Nad kąpieliskiem czuwa ratownik. Istnieje wypożyczalnia kajaków, rowerków wodnych. Znajduje się tu także pole kempingowe oraz domki letniskowe. Zalew przyciąga także licznych amatorów wędkarstwa.

Rezerwat „Suchy Łuk” powstał w 1990 roku ze względu na znajdujące się w nim śródleśne torfowisko i okalający je las o łącznej powierzchni 9,97 ha. Samo torfowisko należy do typu torfowisk wysokich i leży w centrum rezerwatu, w niedużym zagłębieniu otoczonym piaszczystymi wyniosłościami pokrytymi lasem (jest to las sosnowy z fragmentami boru błotnego). Charakterystyczne rośliny dla tego rezerwatu to m.in. - wełniaki, turzyce, bagno zwyczajne, żurawina błotna, rosiczki, mchy i torfowce.

Jedną z najpiękniejszych części wsi jest tzw. Kudłacz (leżący po południowej stronie Brzózy Królewskiej). Tą samą nazwę nosi także opuszczona już gajówka położona na rozłożystej polanie w głębi lasu i sąsiadujące z nią uroczysko. Nieopodal gajówki przepływa niewielki strumyk z krystalicznie czystą wodą. Można tutaj rozpalić ogniska czy znaleźć dogodne miejsce do biwakowania. W odległości ok. 1.5 km od leśniczówki, za rozwidleniem leśnych ścieżek, znajdują się stare stawy będące jedną z części uroczyska Kudłacz. Stawy zostały utworzone wzdłuż doliny małego strumienia, mającego swe źródła kilometr dalej. Wyżej położone zbiorniki wyschły ze względu na przerwanie grobel. Na brzegach stawów widoczne są pnie ściętych lub ponadgryzanych przez bobry drzew. Zwierzęta te zostały sprowadzone tu z Suwalszczyzny w 1991 r., dobrze się zadomowiły i wydały liczne potomstwo, osiedlając się także w dolinie Tarlaki. Za ostatnim stawem można udać się dalej leśnym traktem, który prowadzi do pamiątkowego głazu i kaplicy. Głaz został ustawiony przez Alfreda i Jerzego Potockich i poświęcony jest pamięci Adama Zamoyskiego, który podobno miał umrzeć śmiercią tragiczną podczas polowania. Dalej, na kopcu, stoi drewniana kaplica poświęcona – „Pamięci Adamowej Zamoyskiej Kochanej Dziuli”, wybudowana w 1923 r. a odnowiona w 1991 r.

Inne miejsca warte zobaczenia to leżący w pobliżu wsi pałacyk myśliwski w Julinie, należący dawniej do hrabiów Potockich. Urokliwym miejscem jest także aleja modrzewiowa okalająca część drogi na trasie Leżajsk – Mielec.

Brzóza Królewska to typowa miejscowość o charakterze rolniczym, z pewnym udziałem branży turystycznej. Duża część jej mieszkańców znajduje zatrudnienie w pobliskim Leżajsku. Istnieją tam takie placówki edukacyjne jak: przedszkole, szkoła podstawowa, gimnazjum. Funkcjonuje Dom Pomocy Społecznej. Z większych przedsiębiorstw należy wymienić piekarnię oraz ośrodek wypoczynkowy.

Na terenie miejscowości od 19 lutego 2011 roku działa Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Brzóza Królewska. Stowarzyszenie ma na celu wspieranie wszelkich inicjatyw i działań służących rozwojowi Wsi Brzóza Królewska, jak również poprawy, jakości życia jej mieszkańców.

Działają także: „Brzozoki” - zespół folklorystyczny oraz orkiestra dęta z Ochotniczej Straży Pożarnej. Sukcesy odnosi sekcja kolarska LZS „Azalia”.

Galeria

• 

  Zalew

• 

  Zalew

• 

  Rozlewiska

• 

  Kaplica poświęcona pamięci Adamowej Zamoyskiej

• 

  Pamięci Adama Zamoyskiego