Stary Dzików

Stary Dzików – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, na Płaskowyżu Tarnogrodzkim. Miejscowość jest siedzibą gminy Stary Dzików. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.

Stary Dzików poświadczony jest źródłowo w 1469 r. W tym okresie wymieniony został w kronice Jana Długosza (około 1475 r.). Od połowy XV w. stanowił ośrodek klucza prywatnych dóbr w posiadaniu rodziny Ramszów. Na początku XVI w. znalazł się w składzie dóbr jarosławskich należących m.in. do Stanisława Odrowąża, wojewody ruskiego (zm. 1546). Przed 1562 r. wszedł w skład włości należących do Ramszów z Oleszyc; następnie na krótko został włączony do posiadłości królewskich. Od końca XVI w. znalazł się ponownie w kluczu oleszyckim, we władaniu Sieniawskich, od początku XVIII w. ks. Czartoryskich. W 1812 r. objęty został przez hr. Zamoyskich, a następnie włączony do klucza cewkowskiego i przejęty przez generała Władysława hr. Zamoyskiego; w tym czasie do połowy XIX w. dobrami galicyjskimi Zamoyskich administrował Leon ks. Sapieha. Na przełomie lat 70 i 80 XIX w. obszar dworski znalazł się w posiadaniu hr. Tarnowskich. Od około 1885 r. majątek należał do Józefa Laufera, a w 1894 r. został włączony do dóbr Ruda Różaniecka; w ich obrębie stanowił własność Brunickich i Wattmannów Maelcamp de Beaulieu. Przed 1914 r. grunty folwarczne zostały częściowo wykupione przez gminę i rozparcelowane.

Stary Dzików dzielił przemiany administracyjne Lubaczowa. W XV w. znajdował się w granicach powiatu lubaczowskiego w składzie województwa bełskiego (po 1531 r. w powiecie bełskim). Od 1772 r. teren dawnego powiatu lubaczowskiego wraz ze Starym Dzikowem znalazł się pod zaborem austriackim. W 1773 r. na krótko znalazł sie na terenie dystryktu lubaczowskiego w składzie cyrkułu bełskiego. Po dalszych przemianach administracyjnych w 1783 r. Stary Dzików wraz z okolicznymi miejscowościami na dłużej wszedł w skład cyrkułu żółkiewskiego. W 1865 r. znalazł się na terenie powiatu cieszanowskiego. W tym czasie ukonstytuowała się w Starym Dzikowie rada gminy. Od 1 stycznia 1923 r. Stary Dzików wszedł w skład odnowionego wóczas powiatu lubaczowskiego (od 1920 r. województwo lwowskie). W okresie międzywojennym miejscowość stała się ośrodkiem gminy wiejskiej zbiorowej (1933, 1935 r.). Rolę tę pełniła również w okresie powojennym, pozostając w granicach powiatu lubaczowskiego i województwa rzeszowskiego (1944-1975). W międzyczasie, od początku lat 50. do 1973 r. w Starym Dzikowie funkcjonowała Gromadzka Rada Narodowa. Po 1975 r. odnowiona Gmina Stary Dzików znajdowała się w granicach województwa przemyskiego, po 1990 r. rejonu lubaczowskiego, a od 1999 r. weszła w skład powiatu lubaczowskiego i województwa podkarpackiego. Obecnie na jej terenie znajduje się pięć miejscowości: Cewków, Moszczanica, Nowy Dzików, Stary Dzików i Ułazów.

Według tradycji, w XVIII wieku Dzików był miasteczkiem. Wieś istotnie była niegdyś bardzo duża i ludna. W 1938 r. miała 2550 mieszkańców, w tym 1361 narodowości ukraińskiej.

W centrum wsi znajduje się kościół parafialny p.w. Św. Trójcy, murowany, późnobarokowy, wzniesiony w 1781 r. z fundacji Adama Czartoryskiego, restaurowany w 1896 r., rozbudowany w 1937 r. (dodanie transeptu), odnawiany w 1975 r. W kościele tablice poświęcone pamięci żołnierzy Wojska Polskiego, partyzantów Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich oraz mieszkańców wsi, zamordowanych przez Niemców, NKWD i UPA. Opodal murowana plebania z początków XX w.

W zachodniej części wsi zrujnowana cerkiew grecko-katolicka, murowana, zbudowana w 1904 r. w stylu neobizantyjskim. Przy cerkwi murowana dzwonnica z bramką, w pobliżu murowana plebania z tego samego okresu. W zabudowie wsi kilkanaście drewnianych domów z początków XX stulecia, kilka starych kapliczek oraz niszczejący budynek dawnej synagogi z przełomu XIX i XX w. W pobliżu budynku Urzędu Gminy ruiny tzw. browaru i pozostałości założeń ogrodowych dawnego dworu. W średniowieczu był tu zameczek myśliwski. Później w jego miejscu powstał dwór obronny, w XIX w. przerobiony na browar. Po wojnie na terenie podworskim rozwinęło się obecne centrum usługowe wsi. Z okazałego niegdyś założenia ogrodowego pozostały pojedyncze drzewa i resztki starej alei lipowej, liczącej ponad 300 lat.

W plenerach Starego Dzikowa w styczniu 2007 były kręcone zdjęcia do filmu Andrzeja Wajdy Katyń .

• 

  Staw z wyspą w centrum wsi

• 

  Cerkiew w stylu bizantyńskim z 1904 r.

• 

  Kościół pw. Świętej Trójcy z 1781 r.

• 

  Synagoga z końca XIX w.

Zobacz też

• Synagoga w Starym Dzikowie
• Cmentarz żydowski w Starym Dzikowie