Zbydniów (województwo podkarpackie)

Zbydniów – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie stalowowolskim, w gminie Zaleszany.

Do 1954 roku istniała gmina Zbydniów. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa tarnobrzeskiego.

Przez miejscowość przebiega droga krajowa nr 77 z Lipnika do Przemyśla.

W Zbydniowie znajduje się 5 sklepów spożywczych, 2 przemysłowe oraz apteka i ośrodek zdrowia, PSP Zbydniów im. Rodziny Horodyńskich, przedszkole, kościół parafialny Podwyższenia Krzyża Świętego.

W parku stoi stary dwór rodziny Horodyńskich, zamordowanych podczas II wojny światowej.

Rys historyczny

Zbydniów wywodzi się od imienia Zbigniew. Jest to nazwa miejscowości rodzaju patronimicznego, często występująca w nazewnictwie starych miejscowości. Tak też jest i ze Zbydniowem.

Przez całe wieki wieś leżała bezpośrednio nad Sanem, a właściwie nad jednym z głównych koryt rzeki. Na równinnym terenie pociętym rozlewiskami rzecznymi występują niewielkie wyniosłości o deniwelacji ok. 1 do 3 metrów, z których jedną zajął dwór, a pozostałe wieś w okolicy dzisiejszych dzielnic wsi: Piasek, Dąbie, Kółko, Szkoła, Ligaw. Lokalizacja wsi nad dużą rzeką oraz na północnym skraju lasów w Puszczy Sandomierskiej dawała mieszkańcom możliwość korzystania z tego dobra. Dlatego też od najdawniejszych czasów historycznych teren wsi zamieszkany był przez ludność trudniącą się rybołówstwem i myślistwem.

Zbydniów od najdawniejszych czasów pełnił funkcję ośrodka osadniczego dla okolicznych wsi, które powstały później jako osiedlane wolnizny (Dzierdziówka, Majdan Zbydniowski, a może i Kotowa Wola.) Od połowy XIV wieku Zbydniów występuje jako ośrodek dóbr królewskich, rządząc się prawem niemieckim i posiadając sołtysa z wydzielonym łanem sołtysim. Prawdopodobnie już od wczesnego średniowiecza wieś odchodziła od pierwotnej gospodarki opartej na rybactwie i łowiectwie, a w wyniku karczowania nadrzecznych lasów łęgowych stawała się wsią typowo rolniczą. Świadczy o tym urbanistyczny układ zabudowy wsi w typie okolnicy, charakterystyczny dla wsi formowanych w średniowieczu oraz niwowy układ pól, który zachował się do czasów dzisiejszych.

Jak daleko sięgają początki historyczne Zbydniowa? Z pewnością przynajmniej do XII wieku. Danina dziesięciny oddawana była – do XIX wieku – plebanowi kościoła św. Wita w Gorzycach, który powstał w XII w., nie zaś plebanowi kościoła św. Mikołaja w Zaleszanach, który powstał ok. 1270 roku i od początku swego istnienia był kościołem parafialnym dla Zbydniowa. Taki układ potwierdza, że Zbydniów istniał jeszcze przed powstaniem parafii w Zaleszanach.

Jan Długosz w 2 połowie XV wieku wymienia Zbydniów jako wieś królewską posiadającą 14 kmieci gospodarujących na 43,5 łanach roli, 4 zagrodników z rolą, 4 komorników z bydłem, 6 komorników bez bydła oraz 2 rzemieślników. We wsi był również oddzielny łan sołtysi. Cała królewszczyzna Zbigniew była oddana przez długi czas w zastaw różnym rodzinom szlacheckim za pożyczki pieniężne zaciągnięte przez skarb królewski. W roku 1408 król Władysław Jagiełło, szykujący się do wojny z Krzyżakami, dał w dzierżawę Zbigniew w zastaw za pożyczkę Krystianowi Ostrowskiemu.

Następnie królewszczyzna Zbigniew była w posiadaniu możnych rodów Rzeczypospolitej, też jako zastaw. Posiadali ją m.in. Filrejowie z Dąbrowicy i Leszczyńscy z Baranowa, od których na mocy przywileju królewskiego wydanego 27 marca 1607 roku w Krakowie dzierżawę przejęli średniej zamożności szlachcic sandomierski Walenty Czermiński i jego syn Ignacy, jako zwykli dzierżawcy królewszczyzny. Rodzina Czermińskich posiadała Zbydniów przez kilkadziesiąt lat, aż do drugiej połowy XVII wieku. Wtedy to wielkie królewszczyzny w starostwie sandomierskim przejęli książęta Lubomirscy, którzy trzymali je przez 120 lat do końca I Rzeczypospolitej szlacheckiej. W II poł. XVIII wieku właścicielem Zbydniowa był Jerzy Dembiński.

Od końca XVIII w. Zbydniów należał do rodziny Horodyńskich. Ok. 1797 r. majątek nabył Dominik Horodyński ożeniony z Kunegundą Brochowską, a po nim gospodarowali w nim jego dwaj synowie: Onufry (ur. 1798) i Bogusław (1802-1866). W latach 1798-1806 Horodyńscy wznieśli dwór, który istnieje do dzisiejszego dnia, i założyli park romantyczny w typie angielskim z sadzawką. To właśnie z tej wsi 19 marca 1833 roku wyruszyła za San do Królestwa Polskiego wyprawa pułkownika Józefa Zaliwskiego mająca na celu wzniecenia powstania w zaborze rosyjskim. Uczestnikami tej wyprawy byli ówcześni właściciele Zbydniowa, bracia Bogusław i Onufry Horodyńscy. Ujęci, zapłacili za to długoletnim więzieniem – Onufry zmarł we Lwowie, a Bogusław, po kilku latach spędzonych w więzieniach w Kuffsteinie i Spielbergu, został zesłany do Lublany, skąd powrócił w roku 1844. W następnych latach dobra w Zbydniowie należały najpierw do najstarszego syna Bogusława Horodyńskiego i Zofii z Wierzbickich (1825-1900), Bogusława Onufrego (1850-1896), ożenionego z Antoniną z Podleskich, a następnie do młodszego, Zbigniewa (1851-1930), ożenionego z Marią z Podleskich (1861-1933). Ostatnim właścicielem był syn Zbigniewa i Marii Horodyńskich, Zbigniew Bogusław Horodyński (1887-1943), który wraz z żoną, Zofią z Gieczewiczów (1892-1943), i innymi członkami rodziny Horodyńskich został zamordowany przez SS w Zbydniowie dnia 24 czerwca 1943.

Zobacz też: Zbydniów