Straszyn (województwo pomorskie)

Straszyn (kaszb. Straszino lub Straszënò, niem. Straschin) – duża wieś w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie gdańskim, w gminie Pruszcz Gdański nad Radunią wśród lasów obok Jeziora Straszyńskiego, przy skrzyżowaniu drogi wojewódzkiej nr 222 z drogą ekspresową nr S6 oraz na trasie (zawieszonej obecnie) linii kolejowej Pruszcz Gdański-Żukowo-Kartuzy-Lębork. Transport publiczny obsługiwany jest przez operatora wybranego w przetargu organizowanym przez gminę. Obecnie jest nim firma Przewozy Autobusowe Gryf. Miejscowość posiada połączenia autobusowe z Gdańskiem, Pruszczem Gdańskim oraz Starogardem Gdańskim.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie gdańskim.

Charakterystyka

Miejscowość położona w dolinie Raduni, około 10 km na południowy zachód od Gdańska. Obecnie pełni funkcję mieszkaniową (domy jednorodzinne) jako przedmieście Gdańska. W miejscowości powstało klika osiedli bloków, rozbudowywano również Zespół Szkół Gimnazjalnych.

We wsi znajduje się duża liczba firm i przedsiębiorstw przemysłowych, oferujących różnego rodzaju usługi.

W Straszynie znajduje się również ujęcie wody pitnej dla Gdańska oraz trzy zabytkowe elektrownie wodne z 1910, 1934 i 1937. W źródłach dla miejsca, w którym znajduje się stara elektrownia wodna z 1937 podaje się nazwę Prędzieszyn (niem. Prangschin), niemniej obecnie rejon ten stanowi część Straszyna - istniejąca tu nieczynna stacja kolejowa posiadała nazwę Straszyn Prędzieszyn (niem. Straschin - Prangschin), w związku z czym błędne jest podawanie nazwy Prędzieszyn jako odrębnie istniejącej wsi. Podobna sytuacja tyczy się terenów o nazwie Kuźnice (niem. Hammermühle), również zaliczanych do powierzchni Straszyna.

W Straszynie mieści się również Kościół św. Jacka, a także 5 pomników przyrody: aleja kasztanowców (26 kasztanowców, 3 klony pospolite, 2 dęby drobnolistne oraz 2 dęby bezszypułkowe), grupa drzew na cmentarzu (2 sosny pospolite, lipa drobnolistna i dąb szypułkowy) oraz głaz narzutowy o obodzie 7 m znajdujący się za kościołem.

Warto wspomnieć o zabytkowym budynku, gdzie na początku XX wieku mieściła się szkoła podstawowa, oraz o dwóch młynach wybudowanych w 1903 roku, które ze względu na modernizację terenu w 2008 roku zostały rozebrane.

W trakcie budowy kościoła znaleziono kości osób prawdopodobnie pochodzenia niemieckiego oraz zabytkowe płyty nagrobne, które warto obejrzeć.

W lasach spotkać można wykopy wojskowe pamiętające czasy drugiej wojny światowej oraz grób nieznanych radzieckich żołnierzy-pilotów, którzy zginęli w katastrofie lotniczej nad Jeziorem Straszyńskim.

W latach 70. XX wieku istniały ośrodki wypoczynkowe nad Jeziorem Straszyńskim (Goszyńskim).

Historia

Pierwsze wzmianki sięgają XIV w. Pod koniec XIX w. istniało w Straszynie 20 domów, szkoła, dwa młyny. W kronice Straszyna znajdujemy informację, że tutaj zatrzymywały się karawany kupieckie wędrujące "szlakiem bursztynowym".

• 1321 – wielki mistrz Fryderyk de Wildeberk podaje, że Stanisławowi Skłodowiczowi i jego spadkobiercom nadał dobra Świńcz i Straszyn (Straschin). Za to on i jego spadkobiercy mają zakonowi czynić służbę wojenną na koniu w kraju na każde zawołanie. Będą także pomagali przy budowlach warownych.
• 1411 – datę tę napotykamy na gdańskich tablicach woskowych Fryderyka ze Straszyna.
• 1454 – występuje Mikołaj ze Straszyna jako chorąży szlachty polskiej w Obwodzie Gdańskim. Z wizytacji opata Rybińskiego dowiadujemy się, że Straszyn należał wówczas do Mikołaja Skórzewskiego, podkomorzego pomorskiego, liczono w nim 98 osób (52 katolików i 46 akatolików). Tenże Mikołaj Skórzewski utrzymywał tu tak dla własnej wygody jako też dla licznych swoich poddanych własną kaplicę. Jego małżonką Czapska.
• 1574 – uruchomiono papiernię o dwóch kołach wodnych, która posiadała trzy znaki wodne (filigrany).
• 1643-1657 w Straszynie mieszka Marcin Ruar- jeden z najbardziej wykształconych ludzi swojej epoki, duchowny i teolog ariańskiego zboru w Gdańsku.
• 1648 – Straszyn obejmował razem z wybudowanymi Hammermuelle (Kuźnice) 337 ha.
• 1840 – Straszyn liczył 108 mieszkańców.
• 1885 – było tu 20 domów, szkoła ewangelicka, 2 młyny hamernia – młyn wodny, 2 jarmarki na bydło i konie, hodowla krów i owiec. Zamieszkiwało 138 katolików i 134 ewangelików. Mieszkańców było już wtedy 272.
• 1910 – została oddana do użytku kosztem 4 mln marek w złocie pierwsza elektrownia wodna na Raduni.
• 1934 – ok. 200 osób zamieszkiwało Straszyn.
• 1945 – 2 elektrownie wodne w Straszynie i Prędzieszynie dostarczały prąd dla Gdańska. Po II wojnie światowej opuszczone przez mieszkańców gospodarstwa zostały zaludnione przez repatriantów z terenów wschodniej Polski.
• 1946 – według danych szacunkowych w Straszynie mieszkało ok. 60 osób.
• 1975 – rozpoczął się intensywny rozwój Straszyna w związku ze sprzedażą 58 działek budowlanych. W tym czasie powstało tzw. Pierwsze osiedle.
• 1982 – powstała parafia. Kościół konsekrowany 1988 (architekt Szczepan Baum, w 1990 Nagroda I Stopnia Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa za zrealizowany projekt Kościoła).

Elektrownia wodna

Elektrownia w Straszynie została uruchomiona w październiku 1910 roku jako pierwsza siłownia na Raduni. Inwestycja powstała z inicjatywy Rady Powiatu Gdańsk Wyżyny w celu zapobiegania wiosennym powodziom, podczas których wody Raduni zagrażały terenom na przedpolu fortów gdańskich (rejon na południe od miasta wzdłuż Motławy). Zbiornik retencyjny w Straszynie miał ograniczyć spływ wód roztopowych i zatrzymać rumowisko wleczone przez wezbraną Radunię. Początkowo w elektrowni pracowały dwa hydrozespoły składające się z turbin Francisa o osi poziomej zamontowanych w kotłach stalowychi generatorów, jednakże w 1935 roku, ze względu na lepsze rozpoznanie możliwości energetycznych stopnia w Straszynie i rosnące zapotrzebowanie na energię elektryczną, dobudowano trzeci hydrozespół, o największej mocy i przepływie, składający się z turbiny śmigłowej pionowej i generatora. Ta pierwsza i najbardziej znacząca modernizacja elektrowni była podyktowana również potrzebą przystosowania Straszyna do pracy w kaskadzie z powstałymi w latach dwudziestych siłowniami w Łapinie i Bielkowie. Podczas wojny elektrownia pracowała. Tuż przed wyzwoleniem Niemcy uszkodzili budowle hydrotechniczne i wywieźli część wyposażenia, jednak dzięki pomocy miejscowej ludności udało się odzyskać urządzenia, a naprawa uszkodzeń została zakończona w połowie czerwca 1945 roku. Po raz pierwszy napięcie podano 19 czerwca 1945 roku do zasilania gdańskiej sieci tramwajowej. Zbiornik elektrowni, zwany jeziorem Goszyńskim lub Straszyńskim stanowił w latach powojennych, do wczesnych 70-tych ub. wieku, ośrodek wypoczynkowo-rekreacyjny dla okolicznej ludności i gdańszczan. Po wybudowaniu ujęcia wody pitnej dla Gdańska w 1983 roku objęty strefa ochronną, zamknięty dla turystyki i rekreacji.

Dane techniczne