Sobowidz

Sobowidz – duża wieś kociewska w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie gdańskim, w gminie Trąbki Wielkie na trasie (zawieszonej obecnie) linii kolejowej Pszczółki-Skarszewy-Kościerzyna i w pobliżu jeziora Sobowidzkiego.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gdańskiego.

Historia

Dokument z 1410 podaje nazwę Sobowicz, 1456 Sobitz, Suhbewitz, Subifit. W okresie zaboru pruskiego obowiązywała nazwa Sobbowitz.

Gród wzniesiono najprawdopodobniej około 1164 roku, za panowania ksiącia Subisława I Gdańskiego. Początkowo był własnością rycerską. Po zajęciu Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków w 1309 roku Sobowidz został siedzibą i grodem (castrum) wójtostwa tczewskiego (od 1357 roku). W tym czasie Krzyżacy wznieśli na półwyspie pobliskiego jeziora sobowidzkiego zamek obronny z fosą od strony lądu. Podczas Wielkiej Wojny z Zakonem Krzyżackim 1409-1411 zamek był tymczasowo w rękach polskich.

Już w 1450 roku wielki mistrz zakonu Ludwig von Erlichshausen odbierał tutaj hołd od rycerstwa wójtostwa tczewskiego. Podczas wojny trzynastoletniej (1454-1466), Sobowidz został włączony do Korony Polskiej. Następnie król Kazimierz IV Jagiellończyk oddał go pod zastaw miastu Gdańsk.

W 1459 roku władze miasta postanowiły zameczek rozebrać, by zapobiec ulokowaniu się w nim na stałe załogi wojsk polskich. Po zakończeniu wojny nastąpiła reorganizacja administracji. Sobowidz stał się siedzibą starostwa. Pierwszymi starostami byli Bażyńscy. Około 1512 roku wojewoda malborski Jerzy Bażyński zaczął odbudowywać zamek. Na zażalenie zaniepokojonych tym gdańszczan, król Zygmunt I Stary rozstrzygnął, że wojewoda może wystawić zamek, ale nie wolno mu wznieść żadnych nowych warowni. Niestety mimo odbudowania zamku do dziś pozostały po nim tylko fragmenty fosy i gotyckie piwnice.

W 1585 roku ustępuje Ludwik Bażyński dobra wraz z zamkiem Janowi (Hans)Beier. W latach 1597-1627 dobra należały do Wejherów, a później do Kaspra Denhoffa.

Około 1643 roku otrzymał tę dzierżawę gdańszczanin Gerhard von Proenen. Ale rycerstwo okoliczne domagało się, aby tylko całym gminom takie dzierżawy wolno było trzymać. Wszczął sie stąd proces, który dzierżawca przegrał w 1643 roku poniósłwszy koszty 13 tysięcy florenów. Staraniem króla zatrzymał jednak dzierżawę dobra Mokry Dwór i Weselno, których odebraniem mu grożono. W XVII wieku spotykamy tu starostów niegrodowych, którzy utrzymywali kaplicę, zwaną w aktach kościołem.

W roku 1648 starostą sobowidzkim był Prin i płacił podatku 92 floreny i 20 groszy. W 1664 roku w skład starostwa sobowidzkiego wchodził: Sobowidz, Trąbki Wielkie, Dalwin oraz folwarki: Postołowo, Rukosin, Klępiny i Rościszewko. W latach 1696-1709 dzierżawcami byli Czapscy. Wiadomo, że w 1710 proboszcz z Trąbek Wielkich pobierał z dworu i młyna w Sobowidzu po 4 korce żyta i owsa.

Ostatnim starostą był Szymon Kicki. Po pierwszym rozbiorze od 13 września 1772 roku dobra przeszły na własność skarbu pruskiego. Wizytacja Rybińskiego z roku 1780 donosi, że było w Sobowidzu 97 katolików i 65 ewangelików.

W XIX wieku Sobowidz należał do powiatu tczewskiego. Przez okres zaborów dobra przynależały do dóbr folwarku Kramsk, leżący na Gdańskich Nizinach. W roku 1868 dzierżawa domeny sobowidzkiej i folwarku Rościszewko (2820 mr rol) wynosiła 7690 talarów.

1 października 1884 otwarto linię kolejową na trasie Sobowidz-Pszczółki i łączącą się z główną linią kolejową Gdańsk-Bydgoszcz. Umożliwiło to szybszy rozwój gospodarczy miejscowości oraz usprawniło transport produktów z nowo powstałej cukrowni. Wkrótce 1 sierpnia 1885 uroczyście otworzono też linię Sobowidz-Skarszewy prowadzącą dalej do Kościerzyny i Starogardu Gdańskiego.

Według danych 1885 roku mieszkało tutaj 217 katolików, 461 ewangelików, 19 dysydentów i 8 żydów. We wsi znajdowały się: kościół i szkoła ewangelicka, gorzelnia parowa, cegielnia, młyn wodny, piekarnia i cukrownia.

Po I wojnie światowej Sobowidz w wyniku postanowień Traktatu Wersalskiego znalazł się w granicach Wolnego Miasta Gdańska. Granica polsko-gdańska przebiegała w odległości kilometra na południe od miejscowości. Na drodze z Sobowidza do pobliskiego Dalwina znajdował się posterunek graniczny.

Sobowidz powrócił do Polski dopiero po II wojnie światowej, większość zamieszkałych tutaj Niemców uciekła przed Armią Czerwoną lub wyjechała do Niemiec, na ich miejsce osiedliła się częściowo ludność przybyła z innych części Polski (głównie Kociewia). Niemniej część przedwojennych mieszkańców (Niemców i Polaków) pozostała w Sobowidzu.

Zabytki

• Pozostałości zamku krzyżackiego z XIV wieku (gotyckie piwnice, czytelna fosa oraz część ceglano-kamiennego muru obronnego).
• XIX-wieczny kościół z zegarem na wieży
• Zespół pałacowo-folwarczny z XIX wieku
• Zaniedbany obecnie stary cmentarz poewangelicki (XIX-XX w.).
• Ruiny spalonego młyna wodnego
• Mur kościelny

Sport

W Sobowidzu działa V-ligowy klub sportowy LKS Błękitni Sobowidz wraz z sekcją juniorów rocznik 1997/1998 i 1999/2000.

Bibliografia

• Muhl John, Geschichte der Domäne Sobbowitz,Studien zur westpreussischen Gütergeschichte, Freie Stadt Danzig 1925
• Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, T. 10, Warszawa 1889
• Muhl John, Geschichte der Dörfer auf der Danziger Höhe, Freie Stadt Danzig 1938
• Ciarkowski Jacek, Ambros-Zezula Monika, Pierwszy był Pruszcz, Pruszcz Gdański 2002
• Mamuszka Franciszek, Gdańsk i okolice, Warszawa 1990
• Krośnicka Józefa, Zanim Gdańskie Wyżyny wróciły do Polski

Zobacz też

• Ełganowo
• Godziszewo
• Miłobądz
• Pszczółki
• Trąbki Wielkie