Ustroń

Ustroń – miasto i gmina w południowej części województwa śląskiego, w powiecie cieszyńskim. Uzdrowisko, ośrodek wczasowy i wypoczynkowy na Śląsku Cieszyńskim. Leży w Beskidzie Śląskim nad rzeką Wisłą.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 15 588 mieszkańców.

Do 1954 roku był siedzibą gminy Ustroń.

Zdaniem językoznawców nazwa "Ustroń" pochodzi od miejsca zacisznego, ustronnego, leżącego "na stronie". Natomiast według przekazów legendarnych właśnie tu, nad brzegiem Wisły, jeden z oddziałów tatarskich miał spalić w 1241 r. kilkuset polskich jeńców, skąd poszła nazwa ustrina lub ustrinum, tzn. pogorzelisko z ciał ludzkich (łac. ustor – palący trupy).

Położenie

Według danych z roku 2002 Ustroń ma obszar 58,92 km², w tym:

• użytki rolne: 41%
• użytki leśne: 44%

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 59,03 km². Miasto stanowi 8,07% powierzchni powiatu.

Sąsiednie gminy: Brenna, Goleszów, Skoczów, Wisła. Gmina sąsiaduje z Republiką Czeską.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa bielskiego.

Podział administracyjny

Miasto podzielone jest na 8 jednostek pomocniczych – osiedli:

• Polana (nr 1)
• Poniwiec (nr 2)
• Ustroń Górny (nr 3)
• Ustroń Dolny (nr 4)
• Zawodzie (nr 5)
• Hermanice (nr 6)
• Lipowiec (nr 7)
• Nierodzim (nr 8)

Inne: Dobka, Jaszowiec;

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004:

Komunikacja

Przez miasto przebiega linia kolejowa 191 Goleszów – Wisła Głębce, liczne przystanki komunikacji autobusowej PKS. W mieście są 2 stacje kolejowe: Ustroń i Ustroń Polana oraz przystanek kolejowy Ustroń Zdrój, w planach istniał także przystanek Ustroń Poniwiec, jednak nigdy nie został oddany do użytku.

Wspólnoty religijne

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące wspólnoty wyznaniowe:

Katolicyzm

• Kościół Rzymskokatolicki – obszar miasta podzielony jest pomiędzy 6 parafii należących do Dekanatu Wisła w diecezji bielsko-żywieckiej

Protestantyzm

• Kościół Ewangelicko-Augsburski – parafia w Ustroniu
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – zbór w Ustroniu
• Kościół Wolnych Chrześcijan w RP – zbór w Ustroniu
• Kościół Zielonoświątkowy – zbór w Ustroniu

Inne

• Świadkowie Jehowy, zbory: Ustroń-Nierodzim, Ustroń-Polana, Ustroń-Centrum

Historia

Po raz pierwszy Ustroń wymieniony był około 1305 roku w księdze uposażeń biskupów wrocławskich. Pierwsi osadnicy założyli Ustroń Dolny (tereny równinne w rejonie dzisiejszej stacji kolejowej Ustroń). W 2 poł. XVI w. zaczął powstawać Ustroń Górny (okolice dzisiejszego centrum), a jeszcze dalej w górę Wisły, "na Polance" (dziś Ustroń Polana), pierwszych 12 zagrodników odnotowano w 1607 r. Ustroń Dolny i część Górnego były od najdawniejszych czasów własnością szlachecką. Pozostała część Górnego Ustronia stanowiła własność książęcą. Z czasem ustrońskie dobra szlacheckie uległy rozdrobnieniu, które starali się przejąć książęta cieszyńscy. Elżbieta Lukrecja w 1633 roku kupiła od Mikołaja Rudzkiego część Ustronia Górnego i Polankę, a w 1637 roku – część Ustronia Dolnego, należącą do Tschammera. Pozostałe ostatecznie w 1738 r. zostały wykupione przez księcia cieszyńskiego Franciszka Lotaryńskiego. Obie części Ustronia połączono w jedną wieś w 1839 r.

W 1621 r. w czasie wojny trzydziestoletniej Ustroń został spalony przez przebywające tu wojska neapolitańskie, walczące po stronie katolickiej Austrii. Uciekający przed grabieżami chłopi zaczęli osiedlać się coraz wyżej w górach i przestawiać się na gospodarkę hodowlaną. W 2 poł. XVII w. na okolicznych górach istniało już szereg gospodarstw pasterskich, opartych na wzorach wołoskich. W 1788 r. na Równicy, Orłowej i Czantorii 39 gospodarzy ustrońskich wypasało ok. 1500 owiec i kilkadziesiąt krów.

W 2. połowie XVIII wieku odkryto tu pokłady rudy żelaza, co doprowadziło do otwarcia w 1772 roku pierwszej huty w Księstwie Cieszyńskim. Od tej pory Ustroń rozwijał się jako ośrodek przemysłowy. Inwentarz z 1823 roku wymienia również browar, 4 młyny, tartak, cegielnię, piec wapienny i papiernię w Polanie. W 1783 roku powstała drewniana szkoła ewangelicka, nieco później także katolicka. W 1835 roku ewangelicy wybudowali murowaną szkołę. W XIX wieku odkryto też właściwości lecznicze wody, ogrzewanej bogatym w związki siarki żużlem wielkopiecowym. Przy dobrych warunkach klimatycznych spowodowało to popularyzację Ustronia jako miejscowości uzdrowiskowej. Po otwarciu nowej huty w pobliskim Trzyńcu, do której przeniesiono wiele wydziałów z Ustronia, ustrońskie hutnictwo zaczęło podupadać, a w 1897 roku całkowicie wygaszono ostatni wielki piec. Hutę przekształcono w średniej wielkości zakład przetwórstwa żelaza (kuźnię), która jest w trakcie likwidacji. Od tej pory Ustroń rozwijał się wyłącznie jako miejscowość uzdrowiskowa i wypoczynkowa.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 Ustroń miał powierzchnię 4350 hektarów zamieszkałą przez 4683 osób w 479 budynkach, co dawało gęstość zaludnienia równą 107,7 os./km². z tego 1924 (41,1%) mieszkańców było katolikami, 2649 (56,6%) ewangelikami a 110 (2,3%) wyznawcami judaizmu, 4260 (91%) było polsko-, 364 (7,8%) niemiecko- a 34 (0,7%) czeskojęzycznymi. Do 1910 roku liczba budynków wzrosła do 507 a mieszkańców do 4275 osób, z czego 4265 było zameldowanych na stałe, 3917 (91,8%) było polsko-, 333 (7,8%) niemiecko- a 15 (0,4%) czeskojęzycznymi, 1728 (40,4%) było katolikami, 2439 (57,1%) ewangelikami, 107 (2,5%) żydami a 1 osoba była jeszcze innej religii lub wyznania. Gdyby doliczyć do tego przyłączone później do Ustronia Hermanice, Lipowiec i Nierodzim (bez będących jej częścią Bładnic Górnych) liczba ludności wyniosłaby 6692 osób, z czego 6267 (93,9%) polsko-, 390 (5,8%) niemiecko- a 15 (0,2%) czeskojęzycznych, 3219 (48,1%) katolików, 3352 (50,1%) ewangelików, 120 (1,8%) żydów, 1 innej religii lub wyznania.

W lipcu 1920 roku w wyniku decyzji Rady Ambasadorów miejscowość znalazła się w granicach Polski. Prawa miejskie otrzymał w 1956, a w skład miasta weszły później wsie dawnej gminy Ustroń: w 1974 r. Nierodzim, a w 1975 – Hermanice i Lipowiec. Od lat 60. XX w. nastąpił gwałtowny rozwój Ustronia. Zbudowano wiele ośrodków wypoczynkowych i leczniczych oraz pełną infrastrukturę turystyczną, łącznie z dwupasmową drogą do Katowic i regulacją rzeki Wisły do celów wypoczynkowych. Dzięki temu Ustroń jest dziś jednym z najważniejszych ośrodków turystyczno-wypoczynkowych w Beskidzie Śląskim, a jako jedyny posiada status uzdrowiska.

Ustroń to miejsce, które posiada doskonałe warunki do wypoczynku, uprawiania górskiej turystyki pieszej, narciarskiej, rowerowej oraz innych sportów. Miasto jest pięknie położone wśród malowniczych zboczy. Różnica wzniesień wynosi ponad 500 metrów pomiędzy centrum miasta w dolinie Wisły, a Czantorią Wielką i Równicą. Warto zwrócić uwagę na zabytkowy kościół katolicki z 1787 roku z murowaną wieżą z 1835 roku (początkowo wieża była drewniana) i kościół ewangelicki z 1835.

Na otaczające Ustroń góry prowadzi wiele znakowanych szlaków turystycznych. Zaczyna się tu m.in. znakowany kolorem czerwonym Główny Szlak Beskidzki biegnący z centrum Ustronia na Równicę, a następnie schodzący do Ustronia Polany i wspinający się na Czantorię.

Od kilku lat w Ustroniu funkcjonuje Młodzieżowa Rada Miasta.

Turystyka i Sport

Piesze szlaki turystyczne

Z uwagi na bliskość gór Równicy, Czantorii czy Orłowej Ustroń stanowi dogodną bazą wypadową dla turystów spragnionych pieszych wędrówek pośród przepięknych lasów bukowych.

Na szczyt gór prowadzą następujące szlaki turystyczne:

• Ustroń dw. PKS – Schronisko PTTK na Równicy – Ustroń Polana – Wielka Czantoria (Główny Szlak Beskidzki)
• Ustroń dw. PKS – Ustroń Czantoria Baranowska – dojście do z Goleszowa na Wielką Czantorię
• Ustroń dw. PKP – Chata na Čantoryji – Wielka Czantoria
• Ustroń Polana – Orłowa – Wisła Obłaziec

Oprócz pieszych szlaków turystycznych znajdują się tu m.in. parki linowe na Równicy i Czantorii, park Extreme na Równicy i Leśny Park Niespodzianek.

Sport

Od 30 marca 2011 działa klub koszykarski TRS "Siła" Ustroń, grający w Bielskiej Lidze Koszykówki pod nazwą "T.R.S. Siła Ustroń".

Leśny Park Niespodzianek w Ustroniu

W Ustroniu znajduje się Leśny Park Niespodzianek, utworzony w środowisku naturalnym. Po ścieżkach w lesie bukowym swobodnie biegają dziki, jelenie, sarny czy też muflony. Park łączy w sobie funkcje: rekreacyjną i edukacyjną, organizuje również pokazy sokolnicze.

W parku znajdują się:

• ścieżka edukacyjna (na jej skraju znajduje się Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej),
• ścieżka bajkowa (przeznaczona dla dzieci, z placem zabaw na końcu),
• ścieżka widokowa (na jej trasie znajdują się m.in. zagroda muflonów, woliera bażantów)
• sokolarnia i sowiarnia (tu odbywają się pokazy sokolnicze).

• 

  Ścieżka edukacyjna

• 

  Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej

• 

  Ścieżka widokowa

• 

  Woliera bażantów

• 

  W zagrodzie dzików

• 

  Pokaz sokolniczy

Ludzie związani z Ustroniem

Burmistrzowie Ustronia

• Andrzej Broda (zm. 1902), (burmistrz)
• Franciszek Zawada 1945-1950 (przełożony gminy)
• Jan Jaszowski, 1950-1951 (przełożony gminy)
• Władysław Richert, 1951-1952 (przełożony gminy)
• Ludwik Troszok, 1954-1964 (przewodn. gminnej, potem miejskiej rady narodowej)
• Włodzimierz Gołkowski, 1964-1982 (1964-1972 przewodn. miejskiej rady narodowej, 1973-1982 naczelnik miasta)
• Benedykt Siekierka, 1982-? (naczelnik miasta)
• Andrzej Georg, 1990 (burmistrz)
• Jan Szwarc 1998-2001 (burmistrz), następnie poseł na Sejm RP
• Ireneusz Szarzec, 2002-nadal (burmistrz)

Inni

• Paweł Czudek – działacz spółdzielczy i związkowy, polityk PPSD i PPS
• Edward Gierek – polski polityk, I sekretarz KC PZPR w latach 1970-1980
• Karol Kotschy – teolog i botanik, pochowany w Ustroniu
• Adam Makowicz – pianista jazzowy
• Adolf Palowicz – działacz spółdzielczy i związkowy, polityk PPS
• Karol Semik – działacz spółdzielczy i związkowy, żołnierz PSZ na Zachodzie
• Adrian Sikora – piłkarz, reprezentant Polski
• Jan Szczepański – socjolog
• Józef Sztwiertnia – działacz spółdzielczy i związkowy, polityk PPSD i PPS
• gen. Jerzy Ziętek – wojewoda katowicki, mieszkaniec Ustronia
• Prof. Ewa Łukaszewicz – Córka Ignacego Łukaszewicza, wynalazcy lampy naftowej

Galeria

• 

  Muzeum Ustrońskie

• 

  Widok na miasto z Równicy

• 

  Widok na osiedle Zawodzie z Czantorii

• 

  Uzdrowiskowa dzielnica Zawodzie na stokach Równicy

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Neukirchen Vluyn
• Budapeszt
• Hajdúnánás
• Pieštany
• Luhačovice
• Frenštát pod Radhoštěm
• Ustronie Morskie

Zobacz też

• Kościół św. Anny w Ustroniu
• Kościół i Parafia św. Klemensa w Ustroniu
• Parafia Dobrego Pasterza w Ustroniu Polanie
• Parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Ustroniu Hermanicach
• Muzeum Ustrońskie im. Jana Jarockiego
• Spółdzielnia Spożywców w Ustroniu
• Synagoga w Ustroniu
• Cmentarz żydowski w Ustroniu