Małogoszcz

Małogoszcz – miasto w woj. świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Małogoszcz. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. kieleckiego. Nazwa miasta pochodzi od staropolskiego imienia męskiego Małogost.

Według danych z 31 grudnia 2004, miasto miało 3970 mieszkańców.

W Małogoszczu znajduje się Szkoła Podstawowa im. 24 lutego 1863 roku, Publiczne Gimnazjum oraz Liceum Ogólnokształcące im. Bohaterów Powstania Styczniowego. Funkcjonują one w jednym budynku przy ul. 11 Listopada. W pobliżu miasta znajduje się cementownia, której właścicielem obecnie jest koncern Lafarge. Życie kulturalne miasta organizuje Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury. W architekturze urbanistycznej zwraca uwagę osiedle wybudowane w latach 70. XX wieku podczas wznoszenia Cementowni Małogoszcz. Centrum architektonicznym miasta jest zabytkowy rynek. Na terenie miasta działa rozbudowana sieć internetowa zapewniająca mieszkańcom nielimitowany dostęp do internetu. Rozpoczęła ona działalność w 2003 roku.

W mieście swoją siedzibę ma klub piłkarski Wierna Małogoszcz, grający w latach 2004-2011 w III lidze.

Przez miasto przechodzi niebieski szlak turystyczny z Jedlnicy do Żarczyc.

Historia

Małogoszcz został założony w czasach wczesnopiastowskich jako osada na skrzyżowaniu szlaków handlowych. Najstarsze zapiski o grodzie kasztelańskim pochodzą z bulli arcybiskupa gnieźnieńskiego z 1136. Gród miał arcybiskupowi oddawać dziesięcinę ze zboża, miodu oraz skór. W XII w. Małogoszcz stanowił ważny lokalny ośrodek gospodarczy. Osada była znana jako gród kasztelański Malogost oraz często odwiedzana przez książąt i królów polskich. W 1140 roku przebywała w Małogoszczu wdowa po Bolesławie Krzywoustym księżna Salomea. W 1259 roku gród został zniszczony przez najazd tatarski. W XIV wieku król Kazimierz Wielki wzniósł fortyfikacje obronne. W 1273 roku w Małogoszczu spędzała dzień Bożego Narodzenia Święta Kinga, ks. krakowska i sandomierska.

W 1408 Małogoszcz uzyskał od króla Władysława Jagiełły prawa miejskie. W 1572 roku przez Małogoszcz wieziono do Krakowa ciało Zygmunta Augusta. 1 czerwca 1582 roku w Małogoszczu nocował Stefan Batory udający się do Warszawy na swoją koronację. W latach 1591-1595 w Małogoszczu wybudowano kościół w stylu barokowym.

Pomyślny rozwój miasta był związany z rozwojem wyrobu płótna (XVI-XVII w.). W I połowie XVII wieku, zwłaszcza w czasie kiedy starostami małogoskimi byli Samuel i Stanisław Lanckorońscy, trwał nieprzerwanie do potopu szwedzkiego rozwój miasta, co znalazło potwierdzenie w liczbie ludności i stanie zabudowy. Szacuje się, iż przed „Potopem” w mieście było 180 budynków mieszkalnych i 1200 osób. Po odejściu wojsk szwedzkich, w 1661 r. przybyli do miasta lustratorzy królewscy naliczyli ogółem 130 budynków, z czego 114 w części królewskiej i 16 w części kościelnej. Liczbę ludności oszacowano na ok. 700-800 osób. Wynika z tego, że straty w ludziach zamknęły się w granicach 380-400 osób. Był to obraz pełnej pauperyzacji miasta i mieszczan, jednak nie tak katastrofalny, jak zniszczonych niemal doszczętnie Chęcin.

W 1795 roku miasto znalazło się w zaborze austriackim. Małogoszcz zapisał się następnie w polskich walkach narodowowyzwoleńczych. W czerwcu 1794 zatrzymał się w nim z armią naczelnik Tadeusz Kościuszko po bitwie pod Szczekocinami. Kwaterował na plebanii, która pełniła też funkcję lazaretu (wśród rannych był Bartosz Głowacki). Tu też zmarli od ran odniesionych w bitwie pod Szczekocinami generałowie Insurekcji Kościuszkowskiej Jan Grochowski i Józef Wodzicki.

24 lutego 1863 rozegrała się jedna z najkrwawszych bitew powstania styczniowego – I bitwa pod Małogoszczem. W małogoskiej plebanii mieścił się sztab generała Mariana Langiewicza. Rzeka Łosośna uzyskała odtąd nazwę Wierna Rzeka, stając się tytułową bohaterką powieści Stefana Żeromskiego. Za pomoc powstańcom, a także z powodu spadku liczby ludności, w 1869 rząd rosyjski odebrał Małogoszczowi prawa miejskie.

W 1904 roku wielki pożar zniszczył znaczną część osady. Podczas I wojny światowej, na przełomie 1914 i 1915 roku linia frontu przebiegała w pobliżu Małogoszcza, który został doszczętnie zniszczony przez ogień artyleryjski. W 1915 roku wieś została zajęta przez wojska niemieckie i austriackie.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w granicach woj. kieleckiego.

W styczniu 1945 do Małogoszcza wkroczyły wojska radzieckie.

W 1996 roku Małogoszcz odzyskał prawa miejskie.

Żydzi w Małogoszczu

W 1775 roku miasto uzyskało przywilej zabraniający żydowskiego osadnictwa. Jednakże prawdopodobnie ok. 1789 roku żyli już tutaj Żydzi. W 1882 roku powstała samodzielna gmina żydowska. W okresie międzywojennym liczba małogoskich Żydów stale wzrastała z 415 osób w 1921 r. (19% ogółu mieszkańców) do 1050 w 1938 r. Bożnica znajdowała się przy ulicy Jędrzejowskiej 16, zaś cmentarz przy szosie prowadzącej do Jędrzejowa. Podczas II wojny światowej, 28 sierpnia 1942 roku Niemcy zebrali wszystkich tutejszych Żydów i wywieźli ich do Jędrzejowa. Stamtąd deportowano ich do obozu zagłady w Treblince.

Zabytki

• kościół pw. Wniebowzięcia NMP wybudowany w latach 1591-1595,dzięki staraniom Jakuba Biedy Chrostkowica dziekana małogoskiego
• renesansowa plebania (XVI/XVII w.),
• kościółek cmentarny pw.św Stanisława Biskupa pochodzi z 1595 roku, zbudowany z inicjatywy Jakuba Biedy Chrostkowica
• pomnik Tadeusza Kościuszki, wzniesiony przez małogoszczan w 1917 r.

Ciekawostki

• Na jednym z okien małogoskiej plebanii, na nadprożu późno-renesansowego kamiennego obramienia znajduje się łacińska maksyma VIRTUTE DECET NON SANQUINE NITI (pol. Oceniaj ludzi według cnót, a nie pochodzenia).