Kazimierza Wielka

Kazimierza Wielka – miasto powiatowe w województwie świętokrzyskim, do 1998 kieleckim, w powiecie kazimierskim, siedziba gminy Kazimierza Wielka, nad Nidzicą.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 5575 mieszkańców.

Położenie

Kazimierza Wielka położone jest w południowo-wschodniej części Niecki Nidziańskiej, która jest częścią Wyżyny Małopolskiej (tzw. Płaskowyż Proszowicki). Kazimierza Wielka leży w województwie świętokrzyskim. Miasto jest zlokalizowane na międzywojewódzkim szlaku komunikacyjnym łączącym Kraków i Busko-Zdrój.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 5,33 km².

Historia

4000 p.n.e. – 1600 p.n.e.

Pierwsze ślady osadnictwa w widłach Nidzicy i Małoszówki pochodzą sprzed około 6000 lat. U schyłku neolitu żył na tych ziemiach lud, budujący monumentalne grobowce o drewniano–ziemnej konstrukcji. Ich pozostałości odkryte zostały w położonych nieopodal Kazimierzy Słonowicach. Jest to największy tego rodzaju kompleks odkryty w Europie Środkowej.

1600 p.n.e. – XIV w. n.e.

W epoce brązu na ziemiach współczesnej Kazimierzy Wielkiej zamieszkiwali ludzie z tzw. kultury trzcinieckiej (około 1600 do 1500 p.n.e.). Pozostałością po tej epoce są charakterystyczne kurhany. Jeden z nich odkryty został na wzgórzu Wieszczonka w miejscowości Jakuszowice. Inne znaleziska archeologiczne z tego okresu świadczą o kontaktach miejscowej ludności z przedstawicielami innych kultur.

Pierwsze wzmianki o Kazimierzy Wielkiej pochodzą z 1320 r. Wieś za panowania króla Władysława Łokietka zapisana zostało jako Cazimiria. Na przełomie XIV i XV Kazimierza należała do rodziny Kazimierskich (herbu Biberstein) i znajdowała się na granicy dawnej ziemi sandomierskiej i krakowskiej. Wieś była siedzibą rodową Kazimierskich, otrzymaną w darze od Władysława Łokietka za wierną służbę, głównie za pomoc w rozprawieniu się z Henrykiem IV Probusem, jednym z jego głównych kontrkandydatów do rządów w księstwie krakowskim (1288–1290).

XV w. – 1918 r.

W XVI w. po ukształtowaniu się powiatów wieś Kazimierza Mała oraz sąsiednie Jakuszowice znajdowały się powiecie wiślickim województwa sandomierskiego. Natomiast Kazimierza Wielka w powiecie proszowickim województwa krakowskiego.

Przez długi czas Kazimierza Wielka była siedzibą jednego z najludniejszych dekanatów i parafii w diecezji krakowskiej. Pod koniec XVIII wieś stała się własnością rodu Łubieńskich. Od 1815 r. miejscowość znajdowała się w granicach Królestwa Kongresowego. W 1845 r. powstała tu jedna z pierwszych w Królestwie cukrowni, wybudowana przez hrabiego Łubieńskiego. Pod koniec XIX wieku wieś znalazła się w granicach diecezji kieleckiej. Od 1919 r. w granicach województwa kieleckiego.

Po 1918 r.

Pod koniec XIX w. oraz w pierwszej połowie XX, Kazimierza rozwijała się dzięki żyznym glebom oraz cukrowni "Łubna". Miejscowość stała się jednym z ważniejszych ośrodków na południowym Ponidziu. Pod koniec XIX w. miejscowa cukrownia została własnością spółki akcyjnej. Jej prezesem był Julian Tołłoczko. Fabrykę w tym czasie znacznie rozbudowano. Większa część współcześnie istniejących budynków, w tym główny korpus cukrowni, powstała właśnie w tym okresie. Na początku XX wieku odnowiono dwór Łubnickich pochodzący z lat 1752–1755. Wybudowano także budynki mieszkalne dla pracowników oraz basztę (tzw. okrąglak), przeznaczoną na mieszkania dla praktykantów. W tym samym czasie Tołłoczko wybudował pałac według projektu Tadeusza Stryjeńskiego.

5 września 1939 w Kazimierzy doszło do walki z Niemcami, w której poległo 60 żołnierzy 55 Dywizji Piechoty. W 1944 r. miejscowość znalazła się w granicach Republiki Pińczowskiej.

Po II wojnie światowej w Kazimierzy rozwijał się drobny przemysł spożywczy. W 1954 r. Kazimierza Wielka otrzymała status osiedla miejskiego, a w 1959 r. prawa miejskie. Już od 1956 r. była siedzibą powiatu. W latach 60. i 70. ub. wieku, dzięki licznym inicjatywom mieszkańców i ówczesnych władz, miasto przeżyło gwałtowny rozwój. W 1985 r. miastu przyznano Krzyż Partyzancki za udział jego mieszkańców w podziemiu antyhitlerowskim.

Zabytki

• Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z 1633 r., przebudowany w latach 1894–1895. Na ołtarzu głównym z początku XIX w. znajduje się obraz Ukrzyżowania autorstwa Franciszka Smuglewicza. Obok kościoła ulokowana była drewniana dzwonnica z XIX wieku, przebudowana w latach 2002–2004.
• Zespół pałacowy z XIX w., w skład którego wchodzą:
  • park w którym znajduje się m.in. głaz narzutowy o średnicy przeszło 7 metrów,
  • pałacyk z drugiej połowy XIX w.
  • budynek zarządu cukrowni pochodzący również z połowy XIX w.
• Wieża mieszkalna z 1888 r. nazywana basztą lub okrąglakiem. Znajdowały się w niej mieszkania praktykantów cukrowni. Obecnie mieści się tu Muzeum Ziemi Kazimierskiej.

Sport i rekreacja

• Sparta Kazimierza Wielka
• Kazimierski Ośrodek Sportowy

• Hala sportowa
• Kryta pływalnia

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie, z którymi miasto Kazimierza Wielka współpracuje:

• Buczacz – Ukraina
• Altenstadt (Hesja) – Niemcy

Wspólnoty religijne

Katolicyzm:

• Parafia Miłosierdzia Bożego w Kazimierzy Wielkiej
• Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Kazimierzy Wielkiej

Świadkowie Jehowy:

• Zbór w Kazimierzy Wielkiej;

Oświata

• Publiczne Gimnazjum Samorządowe w Kazimierzy Wielkiej
• Samorządowa Szkoła Podstawowa Nr 1 im. Hugona Kołłątaja w Kazimierzy Wielkiej
• Samorządowa Szkoła Podstawowa nr 3 im. Jana Pawła II w Kazimierzy Wielkiej
• Publiczne Przedszkole Samorządowe
• Kazimierski Ośrodek Kultury

Zobacz też

• nieczynna stacja kolejowa Kazimierza Wielka