Jurkowice (powiat staszowski)

Jurkowice – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Bogoria wzdłuż drogi powiatowej 0780T (Wola Malkowska – Bogoria – Klimontów).

Powierzchnia wsi wynosi 339 ha.

Położenie

Geograficznie Jurkowice położone są na Wyżynie Sandomierskiej. Występuje tu rzeźba falista ze średnimi stokami wąwozów i małych cieków bez nazw. Występują też płaskie wierzchowiny i nieckowate zagłębienia. Wchodzi w skład makroregionu Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej.

Część wsi położona jest na planowanym obszarze Natura 2000 – Ostoja Żyznów.

Historia

Dzieje wsi zaczynają się w średniowieczu. O wsi Jurkowice należącej do parafii w Olbierzowicach wspomina już Jan Długosz w Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis napisanej w latach 1470–1480.

W okresie zaboru rosyjskiego wieś była majątkiem donacyjnym. W 1827 wieś liczyła 95 mieszkańców i 12 domów. We wsi znajdował się również folwark. Od 1849 dzierżawcą wsi był zasłużony wojskowy i urzędnik carski, Polak z pochodzenia, Edward Białoskórski. Wieś w tym okresie przynosiła 1200 rubli rocznego dochodu. Folwark obejmował 440 mórg ziemi uprawnej, kamieniołom, cegielnię i wapiennik. Nowy właściciel nie mieszkał na stałe w majątku, a zarządzanie zlecił bratu Władysławowi.

21 października 1863 miała miejsce bitwa pod Jurkowicami pomiędzy oddziałem powstańców styczniowych z partii Dionizego Czachowskiego pod dowództwem kapitana Gustawa Rosnera-Róży z oddziałami rosyjskimi. Po bitwie kozacy śmiertelnie pobili brata właściciela wsi – Władysława Białoskórskiego oraz lekarza staszowskiego Dowgiałłę, właściciela Pełczyc i Witowic. Edward Białoskórski odbudował zniszczone w walce zabudowania folwarku i na starość osiadł w Jurkowicach. Zmarł w 1881 w willi "Samotnia". Po śmierci Białoskórskiego w 1881 nowym właścicielem wsi został Franciszek Proczke.

W 1886 wieś liczyła 218 mieszkańców i 25 domów. Do miejscowych chłopów należało 114 mórg ziemi. Folwark Jurkowice obejmujący wieś Jurkowice i Witoldów zajmował 440 mórg. Składało się na niego 234 morgi gruntów ornych i ogrodów, 20 mórg łąk, 9 mórg pastwisk, 170 mórg lasów, 10 mórg nieużytków i placów. Składał się z 8 budynków murowanych i 11 drewnianych. Eksploatowano również pokłady kamienia wapiennego i budowlanego. W skład majątku wchodziła również cegielnia i piec wapienny.

W 1916 wieś dla swojego syna nabył Wilhelm Kuksz, warszawski inżynier i przemysłowiec, właściciel biura technicznego "Kuksz i Luedtke". Wilhelm Kuksz był synem węgierskiego powstańca z 1848–1849 pułkownika Pułku Huzarów, Beli Kuksza. Nowy właściciel wsi Wilhelm Konstanty Kuksz ur. w 1886 skończył dwa fakultety: prawo w Szwajcarii i szkołę techniczną w Wiedniu. Nowy właściciel mieszkał na stałe w Warszawie, zajmując się rodzinną firmą, a gospodarstwo prowadziła jego żona. Kukszowie mieszkali w starym modrzewiowym dworku mającym 8 pokoi. W celu poprawy komunikacji z Sandomierzem, Kuksz przeznaczył kamień z własnej kopalni na budowę drogi Klimontów – Bogoria. Syn Kuksza – Henryk – działał w czasie okupacji w oddziale partyzanckim Jędrusie pod pseudonimem "Selim".

W okresie II wojny światowej we wsi istniała placówka ZWZ-AK. Pierwszym komendantem był Józef Kotaś, były podoficer KOP. Wg Jerzego Więckowskiego wieś na dzień 1 marca 1943 liczyła 671 mieszkańców.

Po II wojnie światowej majątek został uspołeczniony. Akt przejęcia majątku przez komisarzy ludowych w zastępstwie męża podpisała Maria Kuksz. Komisarzami byli dawni pracownicy: Władysław Kowalczyk - karbowy i Stanisław Bielecki. Na bazie majątku Kukszów przez wiele lat w Jurkowicach funkcjonowała rolnicza spółdzielnia produkcyjna.

W latach 1915–1954 istniała gmina Jurkowice, a w latach 1954–1973 gromada Jurkowice. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa tarnobrzeskiego.

Zabytki

• park podworski z XIX wieku o powierzchni 0,54 ha jest ujęty w ewidencji zabytków.

Surowce mineralne

Najważniejszym bogactwem Jurkowic są duże zasoby kamienia budowlanego. W rejonie Jurkowic znajduje się wychodnia skał dolomitowych. Znajdują się tu osady kambryjskie, syluru przylegającego od północnej strony do wychodni skał dolnodewońskich. Utwory dewońskie wypełniają rów tektoniczny wraz z utworami ordowiku i syluru. Utwory te reprezentowane są w Jurkowicach przez dolomity, dolomity margliste i iłowce dolomityczne, których miąższość dochodzi do 120 m. Dolomity eksploatowane w Jurkowicach mogą być używane do produkcji kruszyw łamanych zwykłych, gruzów we wszystkich frakcjach spełniających normy dla kruszyw klasy II i III. Złoże udokumentowane wynosi 6 484, tys ton (dane na 1972 rok) różnej jakości dolomitów. Z uwagi na wzrost miąższości nadkładu i niewielki obszar samej wychodni, dolomity te nie rokoją większych perspektyw surowcowych. Obecnie kamień z Jurkowic przeznacza się przede wszystkim do produkcji łamanych kruszyw drogowych. Skała w Jurkowicach zawiera obok CaO (tlenku wapnia) około 15% MgO (tlenku magnezu) oraz inne mikroelementy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów.