Prosity

Prosity (niem. Prossitten) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, w gminie Bisztynek.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Prosity po roku 1945 znajdowały się również na terenie powiatu reszelskiego i powiatu biskupieckiego.

Historia wsi

Nazwa wsi pochodzi od pruskiego prassan – proso. Używane nazwy wsi: 1354 – Prasyten, 1378 – Prossiten lub Gertlauken, 1597 – Prossyten.

Wieś pierwotnie lokowana była 31 października 1354 przez biskupa warmińskiego Hermana z Pragi. Wieś została zniszczona w czasie wojen polsko-krzyżackich w XV w. W 1502 biskup warmiński Łukasz Watzenrode przekazał wieś w dożywotnie użytkowanie biskupowi pomocniczemu Janowi Wilde. Po wojnie polsko-krzyżackiej 1519-1521 doszczętnie zniszczoną wieś ponownie lokował aktem z 15 marca 1529 biskup Maurycy Ferber. Włóki sołeckie nabył wówczas Jan Friedeland, powierzchnia wsi wynosiła 52 włóki. Biskup Marcin Kromer 24 marca 1585 sprzedał Walentynowi Vossedo parcelę pod budowę karczmy. Nabywca parceli przez sześć lat miał płacić czynsz po 2 grzywny, później po 4 grzywny rocznie. Odnowienie lokacji wsi nastąpiło jeszcze w roku 1623 na prośbę sołtysa Andrzeja Preugla.

Funkcjonowanie szkoły parafialnej w Prositach znane jest z lat 1597-1598. W 1789 funkcę nauczyciela w tej szkole pełnił organista Andrzej Parzan. Szkoła powszechna w roku 1935 miała trzech nauczycieli i 136 uczniów.

W roku 1955 Prosity były siedzibą gromady na terenie której mieszkało 1009 osób. Do gromady należały sołectwa: Księżno, Lądek, Polkajmy i Prosity. W roku 1967 Prosity należały do gromady Franknowo. Wieś wieś jest siedzibą sołectwa do którego należą Biegonity.

W roku 1998 staraniem Alicji Kostki w Prositach powstała izba pamięci sługi Bożego Józefa Englinga.

Kościół

Kościół w Prositach istaniał w XIV w. Po zniszczeniach wojennych następny kościół budowany był na fundamentach starego w roku 1585. Obecny kościół wybudowano w latach 1840-1842. Jest to świątynia neogotycka, orientowana, salowa, murowana na rzucie prostkąta, z zakrystią od północy i kwadratową wieżą od zachodu. W zakrystii sklepienie krzyżowe. Wieża o czterech zewnętrznych kondygnacjach, oddzielonych gzymssami i fryzem z ułożonych narożnikami cegieł, który zdobi także ściany korpusu. Nad najwyższą kondygnacją wieży fryz arkadowy. Na wieży dach namiotowy z choragiewką, na niej data 1843.

Na zabytkowe wyposażenie kościoła składa się ołtarz główny, neobarokowy (połowa XIX w.) z obrazem Wniebowzięcia NMP oraz rzeźby św. Piotra i Pawła. Tabernakulum balustrada, dwa ołtarze boczne, ambona empora organowa i dwa konfesjonały z połowy XIX w. Wcześniejsze (początek XIX w.) są obrazy świętych Marii Magdaleny, Franciszka, Elżbiety, Andrzeja i Piotra oraz sześć świeczników.

Demografia

W 1783 roku Prosiy miały 48 domów. Liczba mieszkańców kształtowała się następująco: w roku 1820 – 296 osób, w 1848 – 526, w 1939 – 589, w 1998 – 323.

Zobacz też

• Parafia Wniebowzięcia NMP w Prositach
• Stefan Sadorski, zmarły na terenie parafii.
• Artur Kather, (urodzony w Prositach)
• Józef Engling, pallotyn, sługa Boży (urodzony w Prositach)

Bibliografia

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom IX (str. 53 – hasło Prositten), Warszawa, 1888.
• "Przewodnik po zabytkowych kościołach południowej Warmii", Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn, 1973 (str. 71-72)
• Biskupiec z dziejów miasta i powiatu, Pojezierze, Olsztyn, 1969. (str. 172)
• Jan Chłosta, Słownik Warmii, Wydawnictwo LITTERA, Olsztyn, 2002, ISBN 83-914158-5-6