Bartąg

Bartąg – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Stawiguda.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Wieś położona jest nad jeziorem Bartąg oraz w pobliżu meandrującej rzeki Łyny. Niemiecka nazwa Gross Bertung, a pierwotna nazwa Deutsche Bertung lub Bertingshusen, Bering.

Historia

Wieś lokowana na prawie chełmińskim w 1345, przez Henryka Lutra jako wójta, a następnie kapitułę warmińską. Bartąg powstał w miejscu wcześniejszego osadnictwa. W pobliżu odnaleziono ślady ludzkiej bytności z neolitu oraz "skarb" pochodzący z VI-VII w.

W 1718 znajdował się tutaj folwark kapituły z 60 łanami, częściowo zniszczony w 1807 przez wojska napoleońskie. Pierwotnie ludność wsi stanowili głównie Prusowie, w wiekach późniejszych nastąpił napływ ludności polskiej z Mazowsza. W 1861 na 447 mieszkańców, 385 mówiło po polsku. W plebiscycie (1920) zdecydowaną większością głosów wygrały Niemcy. Po wojnie była to wieś sołecka ze szkołą, biblioteką i pocztą.We wsi funkcjonowała karczma.

Pierwszy kościół zbudowano w 1348 pw. św. Jana Ewangelisty, spalony w 1681, odbudowany w XVIII w., konsekrowany w 1724, w 1934 rozbudowany. Przy kościele funkcjonował szpital i szkoła. Od 1776 związany zarówno z kościołem jak i szkołą był ks. Tomasz Grem, który próbował odbudować zaniedbane szkolnictwo parafialne na Warmii. We wsi zabytkowe kapliczki oraz współcześnie postawione krzyże. Przy bramie kościoła pamiątkowe tablice w języku niemieckim upamiętniające poległych w I wojnie światowej mieszkańców wsi (skradzione w 2006, obecnie zastąpione repliką).

Wieś utraciła pierwotny charakter rolniczy, większość mieszkańców dojeżdża do pracy do miasta. W 2010 we wsi nadano nazwy ulicom.

Kościół i parafia

Pierwszym proboszczem był Dietmar (wymieniony w dokumentach w 1348). Kościół w Bartągu pod wezwaniem św. Jana Apostoła powstał w drugiej połowie XIV wieku. W 1681 uległ spaleniu. Ponownie konsekrowany był w 1724 przez sufragana Jana Franciszka Kurdwanowsiego. Ołtarz główny wykonano w 1695 w warsztacie królewieckiego snycerza – Izaaka Riga. W 1800 dostawiono nową wieżę, a w 1934 kościół przebudowano i powiększono. W latach 1873-1886 wikariuszem był ks J. Jabłoński, współzałożyciel i redaktor pisma Warmiak.

• 

  widok ogólny

• 

  wieża kościoła

• 

  ołtarz główny

• 

  organy

• 

  ołtarz boczny

• 

  mogiła,
  w tle brama i kapliczka

• 

  brama

• 

  kapliczka przykościelna

Bractwo Opatrzności Bożej

Już w XVIII wieku istniało w Bartągu Bractwo Opatrzności Bożej. Po jego zaniku w latach 1780-1781 erygowano nowe Bractwo, dzięki staraniom ówczesnego proboszcza ks. Tomasza Grema. W 1780 papież Pius VI ustanowił szczegółowe przywileje odpustów dla członków tego Bractwa. Biskup warmiński Ignacy Krasicki na główne święto Opatrzności Bożej wyznaczył czternastą niedzielę po Zielonych Świętach (koniec sierpnia lub początek września). Daniel Chodowiecki (słynny artysta gdański, późniejszy dyrektor berlińskiej Akademii Sztuk Pięknych) w 1787 wykonał miedzioryt symbolizujący Opatrzność Bożą – oko umieszczone w trójkącie. O rozwój Bractwa najbardziej dbał założyciel – ks. Tomasz Grem. W latach 1781-1797 do Bractwa wstąpiła aż 4758 osób. Z kultem Opatrzności Bożej nierozłącznie związane były pielgrzymki do Bartąga (zob. łosiera). Bractwo Opatrzności Bożej zostało wznowione w 1917 przez proboszcza ks. Otto Langkaua. W ciągu następnych sześciu lat do bractwa zapisało się około 2 tys. osób. Ponownie reaktywowano Bractwo dzięki staraniom proboszcza ks. kanonika Eugeniusz Bartusika w grudniu 2001.

Szkoła

Około roku 1772 istniała szkoła (druga szkoła w parafii była w Tomaszkowie). W tym czasie około 85% parafian było analfabetami. Ks. Grem opracował program nauczania i wychowania w szkołach elementarnych, wzorując się na szkolnictwie śląskim. Szkołę wiejską wyobrażał sobie jako miejsce, gdzie nauczyciel odnosi się przyjaźnie do dzieci i dba o swój autorytet. Jednakże poziom w szkole był bardzo niski. Przygodni nauczyciele nie potrafili nauczyć dzieci czytać i pisać.

Komunikacja i transport

Transport kolejowy

• Miejscowość położona jest na trasie linii kolejowej nr 216: Działdowo - Olsztyn Główny
• Bartąg (przystanek kolejowy)

Zobacz też

• trakt nibordzki
• Jezioro Bartąg

Bibliografia

• Paweł Turowski. Sto siedemdziesiąt trzy lata walki o mowę ojczystą jednej wsi warmińskiej. Wstęp i opracowanie Danuta i Norbert Kasparkowie. Wyd. UWM w Olsztynie, Olsztyn 2003, 129 str.