Żabi Róg

Żabi Róg (dawna nazwa Horn) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Morąg.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Wieś położona jest nad jeziorem Żabim na Pojezierzu Iławskim. Wieś turystyczna, położona w pobliżu jeziora Narie (3 km), w bliskim sąsiedztwie miejscowości turystycznych: Kretowiny, Bogaczewo oraz Gubity.

Żabi Róg położony jest na terenie historycznej krainy Prusy Górne.

W Żabim Rogu swoją siedzibę mają dwa duże zakłady przemysłowe: producent kostki brukowej oraz "fabryka domów" produkująca płyty do budowy bloków mieszkalnych. Poza tym na życie i krajobraz wsi oraz okolic wpływ ma duża żwirownia, która do płukania żwiru wykorzystuje naturalny spadek wody pomiędzy jeziorem Marąg a położonym niżej jeziorem Żabim. We wsi działa kilka sklepów spożywczych oraz funkcjonuje położona 2 km od centrum wsi stacja kolejowa Żabi Róg – na linii Olsztyn – Morąg.

Na uwagę zasługuje również duża nowa szkoła, w której w 1997 roku odbyła się wojewódzka inauguracja roku szkolnego. Obecnie mieści się w niej gimnazjum. W nim działa czołowa polska sekcja unihokeja "Nolet". W Żabim Rogu działa również klub sportowy piłki nożnej (liga okręgowa) "Żabianka" Żabi Rog.

O Żabim Rogu wspomniał Zbigniew Nienacki w swojej powieści dla młodzieży Pan Samochodzik i Niewidzialni. Prawdopodobnie Żabi Róg był też inspiracją dla nazwy miejscowości Złoty Róg, w której toczy się akcja wcześniejszej części Pan Samochodzik i Winnetou (Zbigniew Nienacki mieszkał w Jerzwałdzie – 50 km od Żabiego Rogu).

Etymologia nazwy wsi

Przed 1945 rokiem Żabi Róg nosił niemiecką nazwę "Horn" (róg), która w niemieckiej etymologii oznaczała również "brzeg, nabrzeże" i często występuje w nazwach miejsc położonych nad wodą (porównaj Niedźwiedzi Róg nad jeziorem Śniardwy i inne miejscowe nazwy na Mazurach). Natomiast pewna część jeziora (jedna z zatok wraz z sąsiadującymi z nią domami), według podania ludowego obfitująca w żaby, nazywana była przez miejscowych "Poggewinkel" (dosłownie żabi kąt, żabi róg). Poza tym jezioro Żabie, jako zbiornik płytki, rzeczywiście obfituje w żaby. Komisja Ustalania Nazw Miejscowych działająca po 1945 roku nawiązała do tych tradycji wybierając nazwę Żabi Róg. Do przedwojennej nazwy nawiązują natomiast miejscowe nazwy topograficzne: Horno (jeziorko, obecnie zarosłe), Mały Horn (osada nad jez. Narie sąsiadująca z Bogaczewem, administracyjnie należąca do Żabiego Rogu).

Historia

W pobliżu wsi (dokładniej koło stacji kolejowej, osada Żabi Róg PKP, odnaleziono ślady po dwóch kurhanach z młodszej epoki brązu.

Wieś wymieniana w domumentach w latach 1340-43, kiedy to Zygfryd Sitten – główny szpitalnik i komtur elbląski – wydał przywilej na założenie karczmy, niejakiemu Jakubowi. W przywileju wyznaczono dwa lat wolnizny oraz roczną daninę w wysokości półtorej grzywny zwykłej monety i czterech gęsi rocznie. Budowa karczmy wskazuje, że w tym miejscu istniała wieś lub jakaś osada.

Wieś lokowana na prawie chełmińskim w 1353 r. przez komtura elbląskiego Ortolfa z Trewiru, który polecił wójtowi z Morąga założyć wieś czynszową na 60 włokach pod nazwą „Guldindhorn”. Zasadźca otrzymał 6 włók wolnych od daniny i urząd sołtysa. Na 54 włokach wyznaczono daninę w wysokości pół grzywny i dwóch kur od każdej włóki rocznie. Ponieważ nie wspomniano o wolniźnie, można wnioskować, że wieś lokowana była na terenie już zagospodarowanym (być może wcześniej była tu wieś na prawie pruskim). W przywileju lokacyjnym mieszkańcy otrzymali także prawo połowu ryb na własne potrzeby w sąsiadującym z wsią jeziorze (obecnie jezioro Żabie). Przywilej lokacyjny został odnowiony w 1420 r., z dodatkowym obciążeniem: sołtys. zobowiązany został do służby zbrojnej w pancerzu, a z włók czynszowych obowiązywało płużne i należność wartownicza oraz dziesięcina dla księdza we Florczakach.

Wieś była bardzo niszczona w czasie wojny w latach 1519-1521, jeszcze w 1543 r. aż 33 włoki ziemi leżało odłogiem, a jedynie 21 było uprawianych. Kolejne znaczne zniszczenia nastąpiły w czasie wojen szwedzkich – wieś nie była w stanie płacić żadnych danin przez dłuższy czas.

Na początku XVII w. we wsi było 16 chłopów, posiadających po 3 włoki. W 1782 r. w Żabim Rogu były 34 „dymy” (gospodarstwa domowe). W 1817 we wsi było 43 domów z 230 mieszkańcami, w 1858 – 70 domów i 495 mieszkańców. W roku 1939 we wsi było 223 gospodarstwa domowe i 769 mieszkańców. 349 osób utrzymywało się z rolnictwa lub leśnictwa, 244 z pracy w przemyśle lub rzemiośle, 61 osób utrzymywało się z pracy w handlu lub komunikacji. W tym czasie było 55 gospodarstw rolnych o powierzchni w granicach 0,5-5 ha, 22 gospodarstwa o areale 5-10 ha, 26 o areale 10-20 hai 14 o powierzchni w granicach 20-100 ha.

Jednoklasowa szkoła powstała w XVIII w. W 1939 r. była to już trzyklasowa szkoła z trzema nauczycielami, a uczęszczały do niej dzieci także z pobliskich Kretowin.

Zabytki i atrakcje turystyczne

W centrum wsi znajduje się zabytkowa szkoła, w której obecnie znajduje się pensjonat. Naprzeciwko niej ulokowane są pozostałości pomnika, poświęconego ofiarom I wojny światowej. Marmurowa tablica z tego pomnika przechowywana jest w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.

Montek (niem. Montek Bruch) – bagno położone około jednego kilometra na północ od wsi Żabi Róg.

Bibliografia

• "Morąg – z dziejów miasta i powiatu", Pojezierze, Olsztyn 1973