Cierzpięty (powiat piski)

Cierzpięty (niem. Seehohe, dawna nazwa Tirtel lub Cierspienten) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz.

W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego.

Wieś położona nad jeziorem Buwełno, w odległości 10 km na północny zachód od Orzysza. Wieś czynszowa lokowana w 1492 na zasadzie odnowienia przywileju przez Jakuba Kulcsza, następnie w 1509 (7 łanów) przez Stańka, Mikołaja i Wawrzyńca na prawie magdeburskim i w 1539 przez sołtysa Mikołaja Paszkowskiego na prawie chełmińskim (44 łany). Wymienione w rachunkach książęcych z 1539. Rejestr tzw. Nachtgeld z 1540 oraz spis z 1564 potwierdzają liczbę 44 łanów. Podczas najazdu tatarskiego (w październiku 1656) uprowadzono ze wsi jedną osobę. W 1745 została założona szkoła (obecnie nie istnieje). W 1935 uczęszczało do szkoły 81 uczniów, pracowało 2 nauczycieli. W 1938 dawna nazwa Tirtel lub Tirtey-Cierspienten uległa germanizacji na Seehohe. Administracyjnie Cierzpięty podlegały starostwu ryńskiemu, wchodziły w skład rewiru w Dąbrówce. W 1935 wieś zamieszkiwało 150, a wg spisu powszechnego z maja 1939 - 232 osób.

Książę Albert poświadczył, że starosta ryński Jerzy von Diebes sprzedał Mikołajowi Paszkowskiemu (Paschowskon) 44 łany na prawie chełmińskim między Okartowem, Zastrużnem, Wężewem a Buwełnem. Sołtys otrzymał 4 łany na sołectwo z obowiązkiem służby konnej. Mieszkańcom wsi nadano 10 lat wolnizny. W starostwie ryńskim w 1623 było 90 sołtysów na 201 łanach w 42 wsiach, zaś w Cierzpiętach tylko jeden. Ich liczba zależała od ilości gospodarstw. Zwykle jeden sołtys miał 20 zagród. Sołtysi pełnili nadal służbę wojskową. Ci, którzy nie pełnili służby, płacili 3 grzywny czynszu, tutaj zwanego Freygeldem (1619). Oddawali też płużne w wysokości 1 korca pszenicy i żyta, czyli obciążenia pozostawały bez zmian. Sołtysi pozostawali zwolnieni od chłopskich uciążliwości, ale mieli być obecni przy wypełnianiu szarwarku przez chłopów.

Chłopi wypełniali szarwark (koszenie żyta podczas żniw). Jeżeli sołtys Cierzpięt w ciągu 10 lat nie obsadziłby całości wsi (44 łany), musiałby sam płacić czynsz i obrabiać szarwark z brakujących łanów. Sołtysi nie tylko dbali o obsadzenie wsi, ale potem mieli obowiązek dopilnować, aby łany były zawsze zasiedlone. Przywilej Cierzpięt wspominał wprost o służbie wojskowej sołtysa, który zobowiązywał go do służby z koniem i wozem. Sołtys otrzymał także przywilej wyższego sądownictwa.

Zabytki

• Zespół dworsko-parkowy z podwórzem gospodarczym położony bardzo malowniczo nad brzegiem jeziora Buwełno. Zachował się dość duży dwór, zabudowania gospodarcze ujęte w duży czworobok oraz pozostałości drzewostanu z założenia parkowego pierwotnie schodzącego do jeziora. Dwór pochodzi z 2. połowy XIX w. Założony na rzucie wydłużonego prostokąta, parterowy, przykryty dachem naczółkowym. Na osi elewacji obustronny ryzalit zwieńczony trójkątnym naczółkiem, od frontu poprzedzony gankiem z balustradą.
• Cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej, ze szczątkami poległych Niemców i Rosjan. Nazwiska na nagrobkach: landstm. Bessmer, Drunk, Fleisschmann, Grigant, Jacobi, Lenkeit, Lilieweiss, Loerchner, Mauleitner, Meiszies, Peter, Reichent, Stange, l nieznany z BL „Koenigsberg II”, Samulowwitz, podof. Hinz, st.szer. Schrr Zuehike, landstm. Daehiing, Juhneke, Eteuhut, Lange, Lau, N'itz, Probal Schrock, Spittzhaack, z BL „Schlawe” szer. Andrruskiewiec, landstm. Heise, Blow, Seewald, Zander z BL „Braunsi II”, ofic. Scherping, podof. Voss, land' Baars, Dierks, Jenz, Pierrstorff. Ponadto 76 nieznanych Niemców i 63 nieznanych Rosjan.
• Cmentarz wojenny z nagrobkami: fiz. Eichhors Frankenberg, Kading, Kalinski, Kamp, Kraemer, Schulz, Wagner, Wegner oraz 33 nieznanych Niemców i 29 nieznanych Rosjan.
• Cmentarz wojenny przy drodze Cierzpięty-Drozdowo - 26 nieznanych Niemców.
• Cmentarz wiejski - 5. armierungssoldat: Paul Ullrich (+11.3.1915), Otto Parpart z 2.Arm.komp.(+11.6.1915) oraz trzech nieznanych (+1915)
• Resztki umocnień obronnych z czasów II wojny światowej.

Z drogi pomiędzy wsią Cierzpięty a Zastrużne rozciąga się unikatowy zespół łąk torfowych Bagna Nietlice. Teren bagienny, miejsce postojowe przelotu żurawi i gęsi. W bagnach Nietlice, na północny zachód od wsi Cierzpięty zarośnięte, ok. 45 ha jezioro Wąż (niem. Grosser Wons See, Grosser Mergel See).

Cierzpięty należały i należą do parafii w Okartowie. Siedziba parafii obejmowała po 1525 Okartowo, Cierzpięty, Nowe Guty, Tuchlin, Dąbrówkę, Chmielewo, Dziubiele, Drozdowo, Łysonie, Grzegorze, Kwik, Nipy, Wężewo, Zdęgówko, Zastrużne i Szeroki Ostrów. Obecnie do parafii w Okartowie nie należą: Łysonie, Grzegorze, Zdęgowo, Szeroki Ostrów, Nipy.

W czasie PRL-u istniał tu PGR.

Źródła

• http://www.orzysz.pl/index.php?wiad=908

Zobacz też

• Orzysz