Bielsk Podlaski

Bielsk Podlaski (białorus. Бельск Падляскі, Bielsk Padlaski) (ukr. Більськ Підляський, Bilśk Pidlaśkyj, gwarowe Біэльськ, Biêlśk) – miasto i gmina w województwie podlaskim, siedziba powiatu bielskiego.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego.

Według danych z 30 czerwca 2009 miasto liczyło 26 493 mieszkańców.

Położone na Równinie Bielskiej, nad rzeką Białą, około 50 km na południe od Białegostoku.

Bielsk Podlaski zamieszkują głównie Polacy oraz są kultywowane tradycje mniejszości narodowych (głównie białoruskiej i ukraińskiej). Duży ośrodek przemysłu budowlanego; zakłady metalowe, włókiennicze, produkcji napojów gazowanych, przetwórstwa rybnego. Centrum edukacji na poziomie szkoły wyższej, jedyne w Polsce Policealne Studium Ikonograficzne; od lat 1992-1993 miejsce festiwali białoruskiej pieśni autorskiej "Jesień Bardów", Piosenki Religijnej "Śpiewajmy Panu", Kultury Ukraińskiej "Podlaska Jesień".

Toponimia

Prawdopodobnie nazwa miasta pochodzi od słowa "bielsko", co oznacza miejsce podmokłe, leżące w rzecznych rozlewiskach (podobnie jak miasto Bielsko-Biała). Nazwa miasta może też pochodzić od słowa "biele". Rosyjski slawista Ryhor Illiński opowiada się z kolei za pochodzeniem nazwy od słowa "biały".

Struktura powierzchni

Według danych z 2002 Bielsk Podlaski ma obszar 26,88 km², w tym:

• użytki rolne: 72%
• użytki leśne: 2%

Miasto stanowi 1,94% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2007:

Historia

• II wiek p.n.e. - ślady osadnictwa w Bielsku i okolicach (Haćki, Hryniewicze Duże)
• Prawdopodobnie w XII wieku został przez książąt kijowskich założony na terenie Bielska gród

XIII wiek

• 1253 - pierwsza wzmianka o Bielsku w latopisie halicko-wołyńskim
• 1264 - wzmianka o bitwie z Jaćwingami w okolicach grodu
• 1273 - zajęcie grodu przez księcia litewskiego Trojdena

XIV wiek

• ok. 1320 Podlasie dostało się pod panowanie Wielkiego Księstwa Litewskiego
• 1379 - prawdopodobny najazd Krzyżaków pod dowództwem Teodoryka von Elner komtura Bałgi
• 1382 - książę mazowiecki Janusz I Starszy wykorzystuje wojnę domową na Litwie między Kiejstutem i Jagiełłą i zajmuje gród
• 1390 - król Władysław Jagiełło przekazuje mazowieckiemu księciu Januszowi I grody w Bielsku, Surażu, Drohiczynie, Mielniku. Rok później Jagiełło potwierdził tę darowiznę na zamku w Łęczycy

XV wiek

• 1410 - w skład podlaskich chorągwi wystawionych przeciwko Krzyżakom weszły dwie podlaskie chorągwie (mielnicka i drohicka)
• po 26 listopada 1412 - w Bielsku przebywa król Władysław II Jagiełło w drodze na Litwę. Wzrasta ranga Bielska leżącego na trasie z Krakowa do Grodna i Wilna
• 2 stycznia 1430 - ustanowienie w Grodnie wójtostwa dla wójta Andrzeja przez wielkiego księcia litewskiego Witolda. Napłynięcie większej ilości osadników polskich i niemieckich
• 1440
  • wiosna - miasto bez walki zajmuje książę mazowiecki Bolesław IV
  • czerwiec - w mieście przebywa późniejszy król wielki książę litewski Kazimierz Jagiellończyk z 2 tys. "kopijników" w drodze na Litwę
• 26 listopada 1486 - w mieście przebywa król Kazimierz Jagiellończyk w drodze z Litwy
• 1487 - pierwsza wzmianka o Żydach mieszkających w Bielsku
• 18 listopada 1495 - nadanie prawa magdeburskiego przez Aleksandra Jagiellończyka i połączenie miasta lackiego i ruskiego. Przywilej ustanawiał dożywotni urząd wójta, który objął Jakub Hoppen z Gdańska
• 28 września 1496 - w mieście nocuje król Aleksander Jagiellończyk w drodze z Wilna
• 18 lipca 1499 - kolejny przywilej zwalniał mieszczan spod sądowej władzy namiestnika książęcego

XVI wiek

• 1501
  • 9-18 września - w mieście odbył się zjazd rady litewskiej z udziałem króla
  • 3 listopada - zwolniono mieszczan spod sądowej władzy starosty
• 14 listopada 1505 - w mieście nocuje król Aleksander Jagiellończyk w drodze do Grodna
• 1506
  • królowa Helena, żona Aleksandra Jagiellończyka otrzymuje dożywotnie władanie nad Bielskiem
  • 20 grudnia - w mieście przebywa Zygmunt Stary w drodze do Mielnika
• 22-25 lutego 1509 - w mieście w drodze na sejm do Piotrkowa przebywa król Zygmunt Stary
• 1513 - Bielsk zostaje stolicą nowo utworzonego województwa podlaskiego
• 1516 - powstaje cech rzeźników
• 1530 - ziemia bielska zostaje kupione od Gasztołdów przez królową Bonę
• 1542 - wzmiankowana jest synagoga
• 1549 - powstaje cech szewców
• 1563 - według rejestru pomiary włócznej w mieście było 830 domów
• 1564
  • 20 maja-9 lipca w Bielsku przebywa król Zygmunt August
  • 22 lipca - pożar zamku bielskiego, na którym obradował Zygmunt August z prymasem Jakubem Uchańskim na temat nowej unii polsko-litewskiej, miały wówczas miejsce prace nad redakcją II Statutu Litewskiego. Król obserwował płonący drewniany zamek z przyzamkowych stajni. Nowy zamek dla starosty powstał na Hołowiesku, zaś sądy ziemskie przeniesiono do Brańska
  • proces o mord rytualny Żydów, w związku z którym król Zygmunt wydaje dwa manifesty
• 1569 - Włączenie Bielska wraz z województwem podlaskim do Korony Polskiej na mocy unii lubelskiej. Powstaje cech kuśnierzy
• 1571 - powstają cechy piwowarów i słodowników, czapników i krawców
• 1576 - w mieście jest 265 rzemieślników w tym 63 garbarzy i 39 szewców oraz 5 młynów na rzece Białej
• 1591 - pożar niszczy miasto z kościołem i szpitalem św. Marcina (nie odbudowanymi)

XVII wiek

• 1641 - wybudowanie Kościoła i Klasztoru
• 1655 - zniszczenie w czasie potopu szwedzkiego dużej części miasta

XVIII wiek

• 1779-1781 - w mieście działała królewska komisja Boni Ordninis (Dobrego Porządku). W mieście było wtedy 97 rzemieślników
• 1784 - pożar miasta, po którym powstaje nowy ratusz i świątynie fundacji Izabelli Elżbiety Branickiej

Zabory

• 1795-1807 - Bielsk w zaborze pruskim
• 1802 - Żydzi uzyskują prawo do osiedlania się w mieście
• 1807 - Bielsk po pokoju w Tylży przechodzi pod zabór rosyjski
• 1812 - przez miasto przechodzą wojska Napoleona
• 1831 - mieszkańcy Bielska biorą udział w powstaniu listopadowym, epidemia cholery
• 1843 - miasto przyłączono do guberni grodzieńskiej
• 1855 - następna epidemia cholery
• 1863 - mieszkańcy Bielska biorą udział w powstaniu styczniowym, m.in. w bitwie pod Puchałami i Siemiatyczami, wykonanie w mieście wyroku przez powieszenie na powstańcu Dominiku Bejdzie
• 1866 - Rosjanie zakazują wyznawania wiary greckokatolickiej i w celu rusyfikacji nakazują przejść unitom na prawosławie
• XIX wiek - w dzielnicy Park stacjonuje garnizon wojsk rosyjskich
• 1873 - doprowadzenie linii kolejowej do Brześcia
• 1915 - część mieszkańców ucieka przed wojskami niemieckimi w czasie I wojny światowej, spalenie dworca kolejowego

II Rzeczpospolita

• 1919
  • 19 lutego - opuszczenie miasta przez niemieckie wojska okupacyjne i wkroczenie witanych z entuzjazmem oddziałów POW
  • założenie gimnazjum i szpitala powiatowego
• 1920
  • 29 lipca - miasto zajmują bolszewicy w czasie wojny polsko-bolszewickiej
  • 20 sierpnia - odbicie miasta przez III batalion 1 Pułku Piechoty Legionów
• 1921 - powstanie Spółdzielni Rolniczo-Handlowej "Rolnik"
• 1923-1937 - burmistrzem miasta był Władysław Żarniewicz
• 1924 - uruchomienie pierwszej elektrowni miejskiej. Początek elektryfikacji
• 1925-1928 - budowa nowego gmachu gimnazjum (liceum)
• 1932-1939 - starostą bielskim był Zelisław Januszkiewicz
• 1932 - ukazuje się pierwszy numer "Gazety Bielskiej"
• 1936 - pierwszy numer powiatowego miesięcznika "Plon"
• 1937-1939 - burmistrzem miasta był Alfons Erdman
• 1938 - oddanie do użytku nowej szkoły powszechnej (obecnie SP nr 4)
• 1939
  • 11 czerwca - uruchomienie 1500 tonowego spichlerza przy dworcu kolejowym
  • 18 czerwca - przekazanie 35 Pułkowi Piechoty dwóch karabinów maszynowych ufundowanych przez młodzież powiatu bielskiego, w której to uroczystości wzięło udział 5 tys. mieszkańców. Dar odebrał gen. Franciszek Kleeberg

II wojna światowa

• 15-23 września 1939 - pierwsza okupacja miasta przez wojska niemieckie i przekazanie przez nich miasta sojuszniczym wojskom radzieckim
• 23 września 1939-1941 - okupacja przez Armię Czerwoną. Pierwsze wywózki na Syberię
• 22 czerwca 1941 - zbombardowanie miasta przez Luftwaffe i ponowne wkroczenie do miasta Niemców. Niemcy w czasie okupacji zakładają getto dla Żydów i mordują w Lesie Pilickim ok. 800 Polaków (min. nauczycieli, urzędników, księży)
• 2 listopada 1942 - likwidacja getta i zamordowanie przez Niemców około 100 Żydów pomiędzy ulica Jagiellońską i Wąską. Wywiezienie części do Treblinki
• 1943 - powstaje budynek obecnego Urzędu Skarbowego
• 30 lipca 1944 - kolejne zajęcie miasta przez Armię Czerwoną

PRL

• 1956 jesień - ujawnia się działająca w konspiracji Komenda Powiatowa Bielsk Podlaski Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
• 1984 - w Ratuszu powstało Muzeum

III Rzeczpospolita

• 1991 - wydano pierwszy numer Ukraińskiego Pisma Podlasia "Над Бугом і Нарвою" (Nad Buhom i Narwoju - Nad Bugiem i Narwią)
• 1992 - powstał Związek Ukraińców Podlasia
• 1994 - w Bielskim Domu Kultury odbywa się pierwsza z serii Jesień Bardów organizowana do dzisiaj przez Związek Młodzieży Białoruskiej w RP

Urodzeni w Bielsku Podlaskim

• Nadzieja Artymowicz, poetka
• Mina Bern, aktorka
• Wojciech Borecki, trener piłkarski
• Jarosław Borowski, Mistrz Polski w scrabble
• Małgorzata Dmitruk, malarka
• Lech Feszler, senator
• Doroteusz Fionik, etnograf
• Ignacy Fonberg, chemik
• Marta Gryko, aktorka
• Marta Hirmani Lasocka, malarka
• Ojciec Leon Knabit, benedyktyn
• Stefan Kamasa, muzyk
• Cezary Kosiński, aktor
• Wiktor Kozłowski, leśnik, powstaniec listopadowy
• Józef Lewartowski, działacz komunistyczny
• Josif Łangbard, radziecki architekt
• Jerzy Plutowicz, poeta
• Małgorzata Prokopiuk-Kępka, dziennikarka
• Maciej Radel, aktor
• Marta Romaniuk, modelka
• Dariusz Snarski, bokser, olimpijczyk
• Andrzej Stepaniuk, polityk
• Kamila Stepaniuk, lekkoatletka
• Rościsław Stepaniuk, pilot
• Julian Sztatler, pianista
• Kpt. Władysław Wysocki, oficer
• Włodzimierz Zakrzewski, malarz, grafik, plakacista

Zabytki

• Grodzisko średniowieczne (XIII w.) zwane Górą Zamkową bądź Łysą Górką. Na tej górze zamkowej znajdował się zamek, w którym pierwotnie planowano podpisanie unii zwanej później unią lubelską, ale zamek uległ spaleniu przez uderzenie pioruna
• Ratusz późnobarokowy (po 1776) proj. Jan Sękowski
• Zespół kościoła i klasztoru karmelitów ufundowany przez Adama Kazanowskiego starostę bielskiego od 1638 i poświęcony Matce Boskiej z góry Karmel. Przedsięwzięcie również finansowała jego żona Elżbieta (Halszka) Słuszczanka
  • Kościół NMP z Góry Karmel z 1641, późnobarokowy, przebudowany po pożarze w 1784 (po powstaniu listopadowym przekształcony na cerkiew, ponownie kościół od 1921)
  • Klasztor karmelitów trzewiczkowych z 1641, barokowy, (po pożarze w 1784 nie odbudowano dwóch skrzydeł)
  • ogrodzenie z basztami i bramą
  • kapliczka
• Bazylika Narodzenia NMP i św. Mikołaja, zbudowana w 1783 według projektu Szymona Bogumiła Zuga w stylu klasycystycznym, pierwsza wzmianka XV w.
  • dzwonnica w stylu klasycystycznym z 1843
  • ołtarz główny z barokowym obrazem Augustyna Mirysa Matka Boska nawiedza św. Elżbietę,
  • obraz Ukrzyżowanie z 1622 z epitafium poświęconym Hannie Kadłubowskiej, żonie pisarza bielskiego Stanisława Kuleszy
• plebania drewniana z 1900
• Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy tzw. zamkowa z końca XVI w., drewniana (parafialna)
• Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego na Hołowiesku z 1716 (do 1839 unicka), drewniana (parafialna)
• Cerkiew św. Michała (zbudowana w 1789, wieża z 1914), drewniana (parafialna)
• Cerkiew cmentarna Świętej Trójcy, ufundowana pierwotnie przez królową Bonę (po 1533), od 1596 unicka, istniała do 1774. Odbudowana na przełomie XVIII i XIX w., od 1839 prawosławna. W połowie XIX wieku przeniesiona z dzielnicy Nowe Miasto na cmentarz. Obecnie podlega parafii Opieki Matki Bożej
• Cmentarz żydowski z nagrobkami pochodzącymi z okresu od 1850
• Kaplica cmentarna p.w. św. Wincentego a Paulo, 1859, nr rej.: A-125 z 3.11.1966
• Zajazd z poł. XIX wieku, ul. Henryka Sienkiewicza 8, nr rej.: 251 z 3.11.1966
• Urbanistyczny układ miejski z XV wieku
• Park przy dawnym Dworze w Hołowiesku
• Cmentarz wojenny, ul. Białowieska
• Dom przy ul. Dubicze 20, drewniany, z końca XVIII w., nr rej.: 440 z 30.03.1979

Kościoły

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

Parafie prawosławne

• Parafia Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy
• Parafia Opieki Matki Bożej
• Parafia św. Michała Archanioła
• Parafia Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy
• Parafia Zmartwychwstania Pańskiego

Kościoły protestanckie

• Kościół Chrześcijan Baptystów
• Kościół Chrystusowy
• Kościół Zielonoświątkowy
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego

Parafie rzymskokatolickie

• Parafia Matki Bożej z Góry Karmel
• Parafia Miłosierdzia Bożego
• Parafia Najświętszej Opatrzności Bożej
• Parafia Narodzenia NMP

Inne

• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy

Transport

Znaczący węzeł drogowy. W mieście się krzyżują drogi krajowe i wojewódzkie:

• nr 19 - kierunek Białystok - Bielsk Podlaski - Lublin - Rzeszów
• nr 66 - kierunek Zambrów - Bielsk Podlaski - Połowce
• nr 689 - kierunek Bielsk Podlaski - Hajnówka - Białowieża

Przez miasto przebiega linia kolejowa Białystok - Czeremcha - Brześć

Media

Prasa

• Gazeta Współczesna - Redakcja w Bielsku Podlaskim przy ulicy Mickiewicza 65
• Kurier Poranny - Redakcja i biuro ogłoszeń w Bielsku Podlaskim przy ulicy Mickiewicza 65
• Nad Buhom i Narwoju - Redakcja przy ulicy Ogrodowej 13, skr. poczt. 77
• Bielski Hostineć - Redakcja przy ulicy ul. Leśnej 13

Miasta partnerskie

• Rejon swietłahorski
• Călăraşi
• Călăraşi
• Dve Mogili

Zobacz też

• Michał Bałasz, architekt
• Eugeniusz Bedeniczuk, olimpijczyk
• Antoni Beszta-Borowski, błogosławiony
• Iwan Bielski, książę
• Izabella Elżbieta Branicka, starościna
• Jan Klemens Branicki, hetman
• Biskup Grzegorz, duchowny
• Alfons Erdman, burmistrz
• Pola Gojawiczyńska, pisarka
• Walenty Herburt, duchowny
• Mikołaj Hajduk, pedagog
• Arie Lejb Jelin, rabin
• Adam Kazanowski, podkomorzy
• Stefan Kopa, folklorysta
• Jarosław Kostycewicz, działacz społeczny
• Jan Onacik, funkcjonariusz
• Aleksander Sewruk, aktor
• Grzegorz Szerszenowicz, trener
• Bronisław Taraszkiewicz, językoznawca
• Wassa, księżniczka
• Szymon Bogumił Zug, architekt