Województwo podlaskie

Województwo podlaskie – jednostka podziału administracyjnego Polski, jedno z 16 województw. Położone jest w północno-wschodniej części kraju, w geograficznym środku Europy. Przez jego środek przepływa Narew. Stolicą jest Białystok.

Utworzone w 1999 roku z województw poprzedniego podziału administracyjnego:

• białostockiego (w całości)
• łomżyńskiego (oprócz 5 zachodnich gmin powiatu ostrowskiego)
• suwalskiego (tylko gminy powiatów: augustowskiego, sejneńskiego i suwalskiego z miastem Suwałki)

Atutem tego województwa jest w niewielkim stopniu skażone środowisko, z fragmentami pierwotnej Puszczy Białowieskiej oraz unikalnymi bagnami w dolinie Biebrzy i rozlewiskami Narwi. Region ma charakter rolniczy, lecz coraz większą rolę zaczyna odgrywać turystyka. Wyróżnikiem jest także wielokulturowość i wielowyznaniowość jego mieszkańców.

Geografia

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia województwa wynosiła 20 187,02 km², co stanowi 6,5% powierzchni Polski.

Województwo podlaskie znajduje się na terenie Niziny Podlaskiej, Pojezierza Suwalskiego i Niziny Mazowieckiej.

Województwo podlaskie graniczy z:

• Białorusią 260 km
• Litwą ok. 100 km
• województwem lubelskim
• województwem mazowieckim
• województwem warmińsko-mazurskim

Geografia historyczna

Obszar województwa podlaskiego nie pokrywa się z Podlasiem. Tworzy je:

• w 36% Podlasie

(większość powiatu białostockiego, powiat bielski, powiat hajnowski, powiat moniecki, część powiatu siemiatyckiego, część powiatu sokólskiego, wschodnia część powiatu wysokomazowieckiego)

• w 35% Pojaćwieska Suwalszczyzna

(powiat augustowski, północna część powiatu grajewskiego, część powiatu sokólskiego, powiat sejneński, powiat suwalski)

• w 20% Mazowsze: ziemia łomżyńska i ziemia wiska

(większość powiatu grajewskiego, powiat kolneński, powiat łomżyński, powiat zambrowski, zachodnia część powiatu wysokomazowieckiego, zachodnia część powiatu białostockiego)

• w 7% Polesie

(część powiatu siemiatyckiego)

• w 1% Ruś Czarna

(część powiatu siemiatyckiego)

Ponadto nie zawiera ono 42% Podlasia - części na południe od Bugu (są to ziemie od Węgrowa po Międzyrzec Podlaski

Miasta

W województwie podlaskim jest 40 miast, w tym 3 miasta na prawach powiatów. Miasta zostały uszeregowane według liczby mieszkańców. Podkreślone zostały siedziby powiatów ziemskich, a wytłuszczone miasta na prawach powiatu. Liczba ludności i powierzchnia wg GUS z 31 grudnia 2005 r.

Białystok – 294.830 (102 km²)

Suwałki – 69.268 (65,50 km²)

Łomża – 63.819 (32,71 km²)

Augustów – 30.384 (80,93 km²)

Bielsk Podlaski - 27.787 (26,88 km²)

Zambrów – 22.782 (19,02 km²)

Grajewo – 22.718 (18,93 km²)

Hajnówka – 22.159 (21,29 km²)

Sokółka – 18.945 (18,61 km²)

Łapy – 16.611 (11,90 km²)

Siemiatycze – 15.178 (36,25 km²)

Kolno – 10.772 (25,08 km²)

Mońki – 10.461 (7,66 km²)

Czarna Białostocka – 9.611 (14,28 km²)

Wysokie Mazowieckie – 9.279 (15,24 km²)

Wasilków – 8.872 (28,15 km²)

Dąbrowa Białostocka – 6.165 (22,64 km²)

Sejny – 5.971 (4,49 km²)

Choroszcz – 5.424 (16,79 km²)

Ciechanowiec – 4.923 (26,01 km²)

Supraśl – 4.554 (5,68 km²)

Brańsk – 3.800 (32,43 km²)

Michałowo – 3.621 (2,15 km²)

Szczuczyn – 3.576 (13,23 km²)

Knyszyn – 2.851 (23,68 km²)

Krynki – 2.709 (3,85 km²)

Czyżew – 2.670

Lipsk – 2.500 (4,97 km²)

Stawiski – 2.455 (13,28 km²)

Zabłudów – 2.396 (14,30 km²)

Szepietowo – 2.371 (1,96 km²)

Suchowola – 2.255 (25,95 km²)

Drohiczyn – 2.092 (15,68 km²)

Nowogród – 2.014 (20,55 km²)

Jedwabne – 1.908 (11,47 km²)

Tykocin – 1.906 (28,96 km²)

Goniądz – 1.903 (4,28 km²)

Rajgród – 1.677 (35,18 km²)

Kleszczele – 1.438 (46,71 km²)

Suraż – 980 (33,86 km²)

Podział administracyjny

Podział administracyjny	Powierzchnia (km²)	Ludność (2006)	Siedziba	Miasta	gminy
miasta na prawach powiatu
Białystok	102	295 210			1
Suwałki	65	69 234			1
Łomża	33	63 572			1
powiaty
powiat suwalski	1 307	65 136	Suwałki *		9
powiat sokólski	2 054	72 424	Sokółka	Dąbrowa Białostocka, Suchowola, Krynki	10
powiat bielski	1 385	60 047	Bielsk Podlaski	Brańsk	8
powiat wysokomazowiecki	1 288	59 719	Wysokie Mazowieckie	Ciechanowiec, Czyżew, Szepietowo	10
powiat augustowski	1 658	58 966	Augustów	Lipsk	7
powiat łomżyński	1 354	50 887	Łomża *	Nowogród, Jedwabne	9
powiat grajewski	967	50 120	Grajewo	Szczuczyn, Rajgród	6
powiat siemiatycki	1 460	48 603	Siemiatycze	Drohiczyn	9
powiat hajnowski	1 624	48 130	Hajnówka	Kleszczele	9
powiat zambrowski	733	44 798	Zambrów		5
powiat moniecki	1 382	42 960	Mońki	Knyszyn, Goniądz	7
powiat kolneński	940	39 676	Kolno	Stawiski	6
powiat białostocki	2 985	136 797	Białystok *	Łapy, Czarna Białostocka, Wasilków, Choroszcz, Supraśl, Zabłudów, Tykocin, Suraż	15
powiat sejneński	856	21 331	Sejny		5
* nie zalicza się powiatu ziemskiego

Demografia

Według danych z 31 grudnia 2010 r. województwo miało 1 188 329 mieszkańców, co stanowiło 3,1% ludności Polski.

Dane z 30 czerwca 2008 r.:

Religia

Administracja i polityka

Samorząd

Organem stanowiącym samorządu jest Sejmik Województwa Podlaskiego, składający się z 30 radnych. Siedzibą sejmiku województwa jest Białystok. Sejmik wybiera organ wykonawczy samorządu, którym jest zarząd województwa, składający się z 5 członków z przewodniczącym mu marszałkiem.

Administracja rządowa

Organem administracji rządowej jest Wojewoda Podlaski, wyznaczany przez Prezesa Rady Ministrów. Siedzibą wojewody jest Białystok, gdzie znajduje się Podlaski Urząd Wojewódzki w Białymstoku. W ramach urzędu działa także delegatura w Łomży.

Gospodarka

W 2008 r. produkt krajowy brutto woj. podlaskiego wynosił 29,1 mld zł, co stanowiło 2,3% PKB Polski. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wynosił 73,0% średniej krajowej, co plasowało podlaskie na 14. miejscu względem innych województw.

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie mieszkańca woj. podlaskiego w 1. kwartale 2011 r. wynosiło 3079,20 zł, co lokowało je na 10. miejscu względem wszystkich województw.

W końcu czerwca 2011 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w województwie obejmowała ok. 61,2 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 12,6% do aktywnych zawodowo.

Warunki naturalne

W rozległych lasach i puszczach (Puszcza Białowieska, Augustowska, Knyszyńska, Zielona), z których niektóre jako jedyne w Europie zachowały swój pierwotny charakter, można spotkać bogactwo unikatowej fauny i flory. Szata roślinna regionu jest niezwykle bogata i urozmaicona, co sprzyja bogactwu świata zwierząt. Spotkać tu można łosie, wilki, rysie i żubry żyjące w Puszczy Białowieskiej i Knyszyńskiej.

Krajobraz urozmaicony, ukształtowany na północy podczas zlodowacenia bałtyckiego, na pozostałym obszarze podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Najwyższe wzniesienia występują na północy (Rowelska Góra - 298 m n.p.m.), gdzie dominuje krajobraz pagórkowaty pojezierny. Pojezierza: Zachodniosuwalskie, Wschodniosuwalskie, Ełckie) oraz sandrowy pojezierny (Równina Augustowska); w środkowej i południowej części przeważają równiny peryglacjalne (wysoczyzny: Kolneńska, Białostocka, Wysokomazowiecka, Drohiczyńska, Wzgórza Sokólskie, Międzyrzecze Łomżyńskie, Równina Bielska), urozmaicone wcinającymi się w nie kotlinami i dolinami rzek, na zachodzie leży skraj sandrowej Równiny Kurpiowskiej. Na powierzchni przeważają piaski, żwiry, gliny morenowe, a w dolinach i kotlinach rzek iły, piaski i torfy rzeczne.

Klimat w porównaniu z innymi regionami Polski jest bardziej surowy, a Suwałki, są nazywane "polskim biegunem zimna". Jest on pod silnym wpływem mas powietrza kontynentalnego; średnia roczna temperatura powietrza poniżej 7 °C, w części północno-wschodniej poniżej 6,5 °C. Jest to jeden z chłodniejszych obszarów w kraju (zimy najchłodniejsze w Polsce, poza górami, o temp. poniżej 5,5 °C); amplitudy temperatur powyżej 23 °C, większe niż przeciętne w kraju. Opady wynoszą średnio 550 mm na południu województwa, do 700 na północy. Z warunków klimatycznych wynika długi okres zalegania pokrywy śnieżnej (ponad 3 miesiące) oraz skrócony okres wegetacyjny roślin 190-205 dni.

Bardzo niska gęstość zaludnienia 61 os./km², największe zaludnienie (poza miastami) w zachodniej i środkowej części województwa podlaskiego; w Białymstoku i okolicach mieszka 1/3 ludności; niższy od średniej krajowej stopień urbanizacji 57,8%; wyższy przyrost naturalny 1,2, ujemne saldo migracji (0,6);

Podlaskie jest województwem najbardziej zróżnicowanym w Polsce pod względem etnicznym i kulturowym. Od stuleci sąsiadują tu różne narodowości i wyznania. Poza ludnością polską mieszkają tu:

• Białorusini (ok. 48 tys.),
• Litwini (ok. 6 tys.),
• Tatarzy (ok. 0,5 tys.),
• Rosjanie,
• Ukraińcy,
• Romowie,
• Żydzi.

Występuje tu najliczniejsze w Polsce skupisko ludności prawosławnej (ok. 300 tys.), w Grabarce znajduje się ośrodek pielgrzymek prawosławnych (dane z 1999 roku).

Ochrona przyrody

Ochroną prawną objęto blisko 40% powierzchni województwa. 4 podlaskie parki narodowe - najstarszy w Polsce Białowieski Park Narodowy, a także o największej powierzchni czyli Biebrzański Park Narodowy. Dwa pozostałe parki narodowe to wigierski i narwiański.
Ochrona przyrody i środowiska naturalnego w województwie podlaskim obejmuje także 3 parki krajobrazowe, 85 rezerwatów przyrody oraz 2051 pomników przyrody.

Parki narodowe:

Parki krajobrazowe:

87 rezerwatów przyrody oraz liczne obszary chronionego krajobrazu.

Transport

Drogowy

• Drogi ekspresowe: S8, S16, S19, S61
• Drogi krajowe: 8, 16, 19, 58, 61, 62, 63, 64, 65, 66
• Drogi wojewódzkie: 640, 645, 647, 648, 651, 652, 653, 655, 658, 659, 664, 668, 669, 670, 671, 673, 674, 676, 677, 678, 679, 681, 682, 685, 686, 687, 689, 690, 693

Nauka i oświata

Państwowe uczelnie wyższe

• Uniwersytet w Białymstoku
• Politechnika Białostocka
• Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
• Państwowa Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży
• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Suwałkach

Niepubliczne uczelnie wyższe

• Wyższa Szkoła Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Menedżerska w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku
• Niepaństwowa Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Matematyki i Informatyki Użytkowej w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży
• Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości im. Bogdana Jańskiego w Łomży
• Nadbużańska Szkoła Wyższa w Siemiatyczach
• Wyższa Szkoła Wychowania Fizycznego i Turystyki w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Suwalsko-Mazurska im. Papieża Jana Pawła II w Suwałkach
• Wyższa Szkoła Służby Społecznej im. ks. Franciszka Blachnickiego w Suwałkach

Seminaria duchowne

• Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne w Białymstoku
• Wyższe Seminarium Duchowne w Drohiczynie
• Wyższe Seminarium Duchowne w Łomży

Historia

Województwo podlaskie, jakkolwiek w niewielkim stopniu pokrywało się z aktualnym obszarem, istniało pod tą nazwą także w latach 1513-1795 (Województwo podlaskie (I Rzeczpospolita)) i 1816-1837. Poniżej jednostki administracyjne istniejące dawniej na obszarze aktualnego województwa podlaskiego.

Wiek XX

Polska Rzeczpospolita Ludowa / III Rzeczpospolita

• Województwo białostockie (1945–1998)
• Województwo suwalskie (1975-1998)
• Województwo łomżyńskie (1975-1998)

II wojna światowa

• Bezirk Bialystok (1941-1945)
• Obwód białostocki (BSRR) (1939-1945)

II Rzeczpospolita

• Województwo białostockie (II Rzeczpospolita) (1919–1939)

I wojna światowa

• Ober-Ost, Bialystok-Grodno District (1915-1919)

Wiek XIX

Imperium rosyjskiego

• Gubernia grodzieńska (1842-1915)
• Obwód białostocki (Rosja) (1807-1842)

Królestwo Polskie (kongresowe)

• Gubernia łomżyńska (1867–1915)
• Gubernia suwalska (1867–1915)
• Gubernia augustowska (1837-1866)
• Województwo augustowskie (1816–1837)

Księstwo Warszawskie

• Departament łomżyński (1807–1815)

Królestwo Prus

• Prusy Nowowschodnie - departament białostocki (1795-1807)

Wiek XII - Wiek XV

Wielkiego Księstwa Litewskiego

• Województwo podlaskie (I Rzeczpospolita) (1513–1795)
• Województwo trockie (1413-1793)
• Księstwo trockie
• Księstwo Litewskiego

Królestwa Polskiego

• Księstwo Mazowieckie

Księstwo Halicko-Wołyńskie

• Księstwo halicko-wołyńskie

Wiek X

• Jaćwingowie