Suwałki

Suwałki (ros. Сувалки, niem. Suwalken, hebr. סובאלק, lit. Suvalkai, biał. Сувалкі) – miasto na prawach powiatu w północno-wschodniej Polsce w województwie podlaskim, położone nad rzeką Czarna Hańcza. Siedziba władz powiatu suwalskiego.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 69 527 mieszkańców.

W latach (1975-1998) siedziba władz województwa suwalskiego. Drugi co do wielkości ośrodek województwa podlaskiego oraz centrum kulturalne Suwalszczyzny.

Geografia

Położenie

Miasto Suwałki leży w północno-wschodniej części Polski, w pobliżu granicy z Litwą, obwodem kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej i Białorusią. Suwałki są drugim co do wielkości miastem w województwie podlaskim. Przez miasto przebiegają szlaki transportowe – z Berlina przez Warszawę do Sankt Petersburga oraz z Warszawy do Helsinek (przyszła droga tranzytowa szybkiego ruchu Via Baltica i trasa kolejowa Rail Baltica łącząca kraje bałtyckie z Europą Zachodnią).

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 65,51 km².

Geologia

Suwałki są położone na terenach zasobnych w rudy żelaza, wanadu, ołowiu oraz rzadkiego tytanu. Obecnie nie poddane eksploatacji ze względu na głębokość na jakich się znajdują, a także ze względu na ochronę środowiska i obecność Zielonych Płuc Polski.

Klimat

W porównaniu z innymi rejonami Polski miasto znajduje się stosunkowo często pod wpływem arktycznych i kontynentalnych mas powietrza. Właśnie za sprawą arktycznych wpływów region ten jest zaliczany do najzimniejszych (poza górami) obszarów Polski, a w pobliżu miejscowości Wiżajny znajduje się „polski biegun zimna”

Zimy są tutaj na ogół długie i mroźne (nawet dwukrotnie dłuższe niż na zachodzie Polski), a wiosna dociera bardzo późno (choć niezawsze). Lato najczęściej bywa krótkie, ale za to gorące i parne. To właśnie dlatego występuje tutaj najpóźniejszy termin kwitnienia jabłoni w Polsce wraz z sezonem wegetacji roślin, spowodowanymi tutejszym mikroklimatem. Burze bywają tu na ogół spokojne, choć ze względu na zmiany klimatyczne z roku na rok są coraz silniejsze. Jednakże klimat pozwala nawet na uprawę z powodzeniem winorośli. Obecnie temperatura w zimie spada do ok. –24 stopni Celsjusza. Dawniej notowano tu siarczyste mrozy.

Historia

Miasto powstało z osady założonej w XVII w. przez zakon kamedułów z pobliskiego klasztoru w Wigrach, jako jedna z osad na kolonizowanych przez nich wyludnionych terenach dawnej Jaćwieży. 3 marca 1720 roku przywilejem królewskim August Sas II potwierdził prawa miejskie Suwałk.

Najważniejsze wydarzenia w historii Suwałk:

• 1688 – pierwsza wzmianka o Suwałkach;
• 1710 – kameduli wyjednali u Króla Augusta II zgodę na odbywanie targów i jarmarków w Suwałkach;
• 1715 – Suwałki ogłoszono miastem przez kamedułów;
• 1795 – miasto włączono do Królestwa Prus;
• 1807 – Suwałki włączono w skład Księstwa Warszawskiego;
• 1816 – utworzono województwo augustowskie z siedzibą w Suwałkach;
• 1826 – zatwierdzony został plan regulacyjny miasta, który na blisko 100 lat przesądził o kierunkach i charakterze jego zabudowy;
• 1827 – liczba mieszkańców – 3.753;
• 1842 – w Suwałkach urodziła się poetka Maria Konopnicka;
• 1849 – w Suwałkach urodził się malarz Alfred Wierusz-Kowalski;
• 1866 – Suwałki stolicą guberni suwalskiej;
• 1872 – liczba mieszkańców – 19.899, Suwałki czwartym najludniejszym miastem Królestwa Polskiego;
• 1882 – w Suwałkach urodziła się Aleksandra ze Szczerbińskich, druga żona Marszałka Józefa Piłsudskiego;
• 1915 – w Suwałkach urodził się Edward Szczepanik, ostatni premier RP na uchodźstwie;
• 1919 – 24 sierpnia do Suwałk wkroczyło wojsko polskie – Suwałki w granicach Rzeczypospolitej;
• 1926 – w Suwałkach urodził się reżyser Andrzej Wajda;
• 1938 – w Suwałkach stacjonował 41. Pułk Piechoty Marszałka Józefa Piłsudskiego, 1. Dywizjon 29. Pułku Artylerii Lekkiej, Suwalska Brygada Kawalerii, 2. Pułk Ułanów Grochowskich im. gen. Józefa Dwernickiego, 3. Pułk Szwoleżerów Mazowieckich im. płk Jana Kozietulskiego, 4. Dywizjon Artylerii Konnej oraz 11. Szwadron Łączności SBK;
• 1940 – Suwałki wcielono do Rzeszy Niemieckiej pod nową nazwą Sudauen. Niemcy przeprowadzili masowe aresztowania miejscowej inteligencji;
• 1941 – Niemcy założyli Stalag I F Sudauen, w którym zginęło kilkadziesiąt tysięcy jeńców, głównie rosyjskich;
• 1944 – 23 października wojska niemieckie wycofały się z Suwałk, do miasta wkroczyły wojska 3. Frontu Białoruskiego;
• 1945 – Suwałki siedzibą powiatu;
• 1975 – Suwałki stolicą województwa;
• 1980 – liczba mieszkańców – 36.000;
• 1995 – liczba mieszkańców – 65.000;
• 1999 – w wyniku reformy administracyjnej Suwałki straciły status miasta wojewódzkiego, stając się miastem na prawach powiatu;
• 2010 – liczba mieszkańców – 69.527

Podział administracyjny

Suwałki dzielą się na kilkanaście osiedli o bardzo ograniczonym samorządzie. Każde z nich ma swoją nazwę, samorząd, władze. Różnica w liczbie mieszkańców i zajmowanego obszaru poszczególnych osiedli jest duża, gdyż obecnie funkcjonujący podział jest silnie związany z historią miasta i geografią.

Gospodarka

Suwałki są ośrodkiem przemysłu drzewnego, materiałów budowlanych i spożywczego. Po trudnym okresie transformacji i utracie statusu miasta wojewódzkiego sytuacja społeczno-ekonomiczna Suwałk ustabilizowała się. Wiele suwalskich firm eksportuje produkty na rynki wschodnie i do krajów zachodniej Europy, zdobywa certyfikaty jakości ISO oraz nagrody i wyróżnienia na targach krajowych i międzynarodowych.

Instytucje okołobiznesowe

• Park Naukowo-Technologiczny Polska-Wschód w Suwałkach Sp. z o.o.
• Stowarzyszenie Samorządów Polskich Euroregionu „Niemen”
• Suwalska Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A.
• Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości w Suwałkach
• Agencja Rozwoju Regionalnego „ARES” S.A.
• Międzynarodowe Wschodnie Centrum Innowacji
• Suwalski Ośrodek Innowacji – Rada Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT
• Fundacja Programów Pomocowych dla Rolnictwa FAPA

Handel

Najwięcej punktów usługowych znajduje się wzdłuż ulicy Kościuszki, Noniewicza i Pasażu Grande-Synthe. W mieście istnieją dwa targowiska: przy ul. 1 Maja i przy ul. Bakałarzewskiej. Pierwszym sklepem wielkopowierzchniowym w Suwałkach był TIP, przekształcony w funkcjonującą do dziś Biedronkę. W latach 90-tych powstał również najbardziej znany całodobowy sklep „Eden”. W śródmieściu położone są nieduże centra handlowe: DH Wigry, Pasaż Handlowy Arkadia oraz DH Alfa, a także największe centrum handlowe w okolicy – Suwałki Plaza. Inne większe obiekty handlowe to np. OBI, Kaufland, Lidl, Tesco.

Demografia

Edukacja

W Suwałkach funkcjonuje dziewięć przedszkoli, jedenaście szkół podstawowych (w tym dwie w zespołach szkół), siedem gimnazjów (w tym tylko dwa jako samodzielne placówki). W mieście istnieje 10 zespołów szkół średnich, a także trzy licea ogólnokształcące działające oddzielnie (I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej) oraz III Liceum Ogólnokształcące przy Zespole Szkół nr 1 i II Liceum Ogólnokształcące przy Zespole Szkół nr 2. Funkcjonuje również Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia.

W mieście siedzibę mają cztery szkoły wyższe – Wyższa Szkoła Suwalsko-Mazurska im. Papieża Jana Pawła II w Suwałkach, Wyższa Szkoła Służby Społecznej im. ks. Franciszka Blachnickiego w Suwałkach, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Suwałkach oraz Zespół Kolegiów Nauczycielskich w Suwałkach.

Wspólnoty wyznaniowe

W Suwałkach dominuje katolicyzm. Istnieje również liczna społeczność protestancka oraz w mniejszym stopniu prawosławna.

Buddyzm

• Ośrodek Buddyjskiego Związku Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu
  • ul. Daszyńskiego 7/19

Katolicyzm

Kościół Rzymskokatolicki

• Parafia pw. Św. Brata Alberta, ul. Kowieńska 13
• Parafia Konkatedralna pw. Św. Aleksandra, ul. Emilii Plater 2
• Parafia pw. Bł. Anieli Salawy, ul. Łanowa 13
• Parafia pw. Bożego Ciala (Franciszkanie Konwentualni), ul. 11 Listopada 6
• Parafia pw. Chrystusa Króla, ul. Papieża Jana Pawła II nr.3
• Parafia św. Kazimierza Królewicza, ul. Witosa 8
• Parafia pw. Matki Bożej Miłosierdzia (Salezjanie), ul. Prymasa St. Wyszyńskiego 3
• Parafia pw. Świętych Piotra i Pawła, ul. Wojska Polskiego 36
• Parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, ul. Kościuszki 58
• Parafia pw. Św. Wojciecha Biskupa i Męczennika, ul. Szkolna 6

Prawosławie

• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
  • Parafia Wszystkich Świętych, ul. Zarzecze 6
• Staroprawosławna Pomorska Cerkiew w RP
  • Parafia w Suwałkach, ul. Sejneńska 37A

Protestantyzm

• Kościół Ewangelicko-Augsburski
  • Parafia Świętej Trójcy, ul. Kościuszki 12
• Kościół Zielonoświątkowy
  • „Chrześcijańska Społeczność”, ul. Kościuszki 44
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • Zbór, ul. Żeromskiego 1

Świadkowie Jehowy

• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy
  • Sala Królestwa ul. Krzywólka/W. Reymonta

Komunikacja

Drogi

Suwałki położone są przy międzynarodowej drodze na Litwę o nazwie „Via Baltica”, przez Budzisko, oraz na końcu drogi krajowej nr 8. Mają połączenia drogowe ze wszystkimi okolicznymi miejscowościami. Na terenie miasta znajduje się dworzec PKS. Środkami komunikacji miejskiej są głównie autobusy Zakładu Komunikacji Miejskiej (ZKM), i taksówki.

Tranzyt

Suwałki są ważnym miastem tranzytowym, przez miasto przejeżdża około 4,5 tysiąca tirów dziennie. Zagraża to zdrowiu i bezpieczeństwu mieszkańców. Dlatego podjęto starania o budowę obwodnicy Suwałk. Przez Suwałki przebiega;

• droga międzynarodowa E67 Helsinki – Kowno – Warszawa – Praga,
• droga krajowa 8 Kudowa-Zdrój – Wrocław – Rawa Mazowiecka – Warszawa – Białystok – Suwałki – Budzisko
• droga wojewódzka nr 653
• droga wojewódzka nr 655

Obwodnica Suwałk

Planowana obwodnica będzie częścią przyszłej trasy międzynarodowej Via Baltica. Odbyło się wiele akcji protestacyjnych, których celem było przyśpieszenie budowy obwodnicy Suwałk. Protestujący chcą, aby przez miasto nie przejeżdżały ponad 4 tysiące samochodów ciężarowych na dobę, ze względu na bezpieczeństwo i zdrowie mieszkańców.

Kolej

W mieście krzyżują się linie kolejowe z Sokółki, Olecka i z Szostakowa. Na terenie miasta znajduje się dworzec PKP. Z Suwałk codziennie odjeżdża pociąg do Szostakowa, gdzie można się przesiąść na pociąg do Wilna. Raz dziennie odjeżdża też pociąg do Warszawy przez Białystok. Do Białegostoku odjeżdża trzy razy dziennie spalinowy zespół trakcyjny (potocznie nazywany szynobusem).

Komunikacja autobusowa

Komunikację autobusową w Suwałkach i okolicy zapewnia przedsiębiorstwo PKS w Suwałkach S.A.. Miasto posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Poznaniem, Wrocławiem, Warszawą, Białymstokiem, Olsztynem, Gdańskiem, Ełkiem, Krakowem, Lublinem, Łomżą, Giżyckiem, Oleckiem, Augustowem, Gołdapią, Grajewem, Sejnami i in. Kursy do Warszawy i Białegostoku realizuje również prywatny przewoźnik Kari-Bus. W Suwałkach można spotkać też autobusy PKS Białystok, PKS Łomża, PKS Warszawa, PKS Olsztyn, PKS Gdańsk, PKS Mrągowo, PKS Pisz i Veolia Kętrzyn.

Lotnisko

W Suwałkach znajduje się lotnisko sportowe Aeroklubu Suwalskiego.

Komunikacja miejska

Suwałki mają około 325 kilometrów linii autobusowych, po których kursują 34 autobusy. Głównym węzłem komunikacyjnym jest Park Marii Konopnickiej. Ogółem wszystkich przystanków jest 234. PGK prowadzi obecnie 18 linii autobusowych, z których wszystkie funkcjonują w godzinach 4:10-23:00. Dodatkowe linie otwierane są z różnych okazji np.: świąt. Rocznie przewozi się około 3 938 000 pasażerów.

Życie kulturalne i media

Organizacją większości imprez kulturalnych w Suwałkach zajmuje się Regionalny Ośrodek Kultury i Sztuki oraz Młodzieżowy Dom Kultury. Ciekawe prace z dziedziny malarstwa i fotografii prezentują galerie Chłodna 20 i PAcamera. Przy ROKiSie działała grupa fotograficzna PaCamera Club. Dni Suwałk obchodzone są 26-28 maja. Miasto jest organizatorem – w systemie biennale Międzynarodowego Festiwalu Ludowych Zespołów Tanecznych „Źródliska”. Cyklicznymi wydarzeniami kulturalnymi są Międzynarodowy Festiwal Teatrów Dzieci i Młodzieży Wigraszek, Źródliska, Letnia Filharmonia Aukso, Teatr-Akcje, Suwalski Jarmark Folkloru, Suwalski Maraton Szantowy oraz Suwałki Blues Festival. W mieście znajduje się Muzeum Okręgowe w Suwałkach i Muzeum Marii Konopnickiej w Suwałkach, mieszczące się w domu rodzinnym poetki. Wydawany jest Tygodnik Suwalski.

Kina

• Cinema Lumiere 3D

• Kino Merkury
• Kino Miś
• Kino Bałtyk

Gazety

• Gazeta Współczesna (Mutacja Suwalska)
• Suwalskie Echa
• Tygodnik Suwalski
• Teraz Suwałki
• Kurier Suwalski
• Suwalski Dziennik Internetowy

Radia

• Radio 5
• Radio Białystok
• EstacjaFM (Suwalskie Radio Internetowe)

Telewizje

• Telewizja Suwałki
• TVP Białystok
• TV Wigry (Telewizja Internetowa)
• TVS24 (Telewizja Internetowa)

Turystyka

W Suwałkach położony jest Zalew Arkadia. Nad zalewem jest także duża plaża miejska.

Suwałki mają doskonałe warunki do uprawiania turystyki, ponieważ niedaleko położony jest Wigierski Park Narodowy oraz Suwalski Park Krajobrazowy. Można tu uprawiać turystykę wodną, a także pieszą i rowerową. Do wypoczynku zachęcają liczne gospodarstwa agroturystyczne. Wiele potrzebnych informacji można uzyskać w Centrum Informacji i Promocji Regionu.

W Suwałkach znajduje się Muzeum Historii i Tradycji Żołnierzy Suwalszczyzny posiadające ciekawą kolekcję militariów.

Sport

Imprezami sportowymi zajmuje się Ośrodek Sportu i Rekreacji. W Suwałkach siedzibę ma, obecnie drugoligowy, zespół piłkarski Wigry Suwałki, grający w ekstraklasie Suwalski Klub Badmintona SKB Litpol-Malow Suwałki – wielokrotny Mistrz Polski (1998-1999, 2001-2005, 2007-2008) oraz drużyna unihokejowa Orły Suwałki. Suwałki mogą poszczycić się klubem Karate Kyokushin, który zajmuje czołowe miejsce w Polsce wśród klubów młodzieżowych. Ponadto istnieje również klub Karate Shotokan oraz klub Aikido – Mydokan Dojo Suwałki, mieszczący się na ul. Waryńskiego 41B. W 2007 roku, zostało otwarte sezonowe lodowisko umieszczone w Parku Konstytucji 3 maja. Od wiele lat salezjanie prowadzą sekcję sportową piłki nożnej, koszykówki oraz siatkówki. W 2007 powstała sekcja Bokserska OSiR Suwałki. Sekcja może się pochwalić wieloma medalami na szczeblu Wojewódzkimi jak i na szczeblu ogólnopolskim jak i nawet kilkoma zagranicznymi. Od 2009 roku w Suwałkach swoje mecze rozgrywa Ślepsk Suwałki występujący w pierwszej lidze siatkówki mężczyzn.

Architektura

• Ulica Kościuszki z klasycystyczną zabudową
• park Konstytucji 3 Maja, utrzymany w angielskim stylu (dąbek wolności, zegar słoneczny)
• konkatedra św. Aleksandra
• kościół św. Piotra i Pawła
• kościół św. Trójcy
• kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa
• cerkiew prawosławna Wszystkich Świętych
• zespół cmentarzy przy ul. Zarzecze
  • rzymskokatolicki
  • prawosławny
  • ewangelicki
  • żydowski
  • mahometański
• muzeum okręgowe
• dawny ratusz (obecnie budynek Urzędu Miejskiego w Suwałkach)
• dawne gimnazjum męskie (obecnie I LO im. Marii Konopnickiej)
• Zespół szkół nr 8
• zespół koszar rozciągających się wokół starej części miasta
• dom, w którym urodziła się i mieszkała Maria Konopnicka, obecnie muzeum
• dworzec kolejowy
• pomnik Marii Konopnickiej
• XIX-wieczny browar
• Cmentarz Jeńców Radzieckich
• Pomnik papieża Jana Pawła II, odsłonięty 16 października 2007 r.

Do 1956 w mieście znajdowała się klasycystyczna Wielka Synagoga.

Deptakiem Suwałk jest Ulica Chłodna.

Zieleń miejska

• Parki
  • Park Konstytucji 3 Maja
  • Park im. Marii Konopnickiej

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Grande-Synthe
• Tczew
• Notodden
• Rzeżyca/Rēzekne
• Waren (Müritz)
• Voru
• Nitra
• Mariampol
• Olita

Honorowi obywatele Suwałk

• Dagmar Falk
• Andrzej Strumiłło
• Edward Franciszek Szczepanik
• Andrzej Wajda

Urodzeni w Suwałkach

• Marian Borzęcki – komendant główny Policji Państwowej
• Jerzy Dąbrowski
• Władysław Dąbrowski
• Edmund Kessler
• Adam Koc – płk dypl. WP
• Leon Wacław Koc – płk dypl. WP, młodszy brat Adama
• Maria Konopnicka
• Alfred Kowalski-Wierusz (1849-1915) – malarz
• Henryk Kowalski (1911-1982) – światowej sławy skrzypek
• Józef Chasyd (1923-1950) – światowej sławy skrzypek
• Samuel Duszkin (1891-1976) – światowej sławy skrzypek, prawykonawca koncertu skrzypcowego Igora Strawińskiego
• Patryk Małecki – piłkarz
• Henryk Minkiewicz
• Leszek Aleksander Moczulski (ur. 1938) – poeta
• Marian Muszkat – profesor prawa
• Aleksandra Piłsudska (1882-1963)
• Aleksander Putra (1888-1962) – działacz społeczny, poseł na Sejm
• Pinchas Sapir
• Abraham Stern (1907-1942) – jeden z twórców państwa Izrael
• Edward Szczepanik (1915-2005) – ekonomista, premier RP na uchodźstwie
• Andrzej Wajda
• Anna Warakomska
• Wojciech Winnik – siatkarz
• Marcin Wojciechowski – dziennikarz i prezenter radiowy

Posłowie, senatorzy i eurodeputowani z Suwałk

• Jarosław Zieliński

Zobacz też

Ten artykuł jest częścią cyklu artykułów o Suwałkach

Historia Herb miasta Suwalska Specjalna Strefa Ekonomiczna Edukacja Komunikacja miejska Stacja kolejowa Podział administracyjny

• Cmentarz żydowski w Suwałkach
• Suwalszczyzna
• Wigry
• Wigry Suwałki
• Gwara suwalska
• Park Wiatrowy Suwałki