Giebułtów (województwo dolnośląskie)

Giebułtów (niem. Gebhardsdorf, Gebhardtsdorf, 1570 – Göppersdorf, 1753 – Geppersdorf) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie lwóweckim, w gminie Mirsk.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa jeleniogórskiego.

Giebułtów znajduje się w centralnej części Pogórza Izerskiego, na północ od Gór Izerskich, na wysokości 355 – 440 m n.p.m. w dolinie bezimiennego potoku spływającego z Wojkowej (502 m) ku wschodowi do kotliny Mirska.

W pobliżu miejscowości znajduje się ciekawy pomnik przyrody – bazaltowa skała na wyskości 470 m n.p.m.

W skład Giebułtowa wchodzą też dawne wsie:

• Giebułtówek (niem. Neu Gebhardsdorf) ciągnie się na lewym brzegu Łużycy wzdłuż drogi łączącej Giebułtów z Wolimierzem (niem. Volkersdorf) na wysokości 360 – 390 m n.p.m.
• Augustów znajduje się ok. 1 km na północ od Giebułtowa na północnych zboczach Wojkowej (502 m). Jego zabudowania usytuowane są na wysokości 405 – 460 m n.p.m. Augustów (niem. Augustthal – na cześć Auguste von Üchtritz) założony został ok. 1738 roku. Podawane są też informacje, że został on założony w I połowie XV w. na leśnym karczowisku przez zubożałych w czasie wojen husyckich mieszkańców Lubomierza przy poparciu rycerzy ze Świecia.
• Wola Augustowska (niem. Estherwalde – na cześć Esther von Üchtritz) to wieś położona u wschodniego podnóża Wojkowej na wysokości 365 – 385 m n.p.m. Pierwsze wzmianki ok. 1710 roku.

Historia

Wioska Giebułtów powstała w 1328 roku. Przez blisko 500 lat, do 1815 roku, wieś położona była tuż przy granicy ze Śląskiem po jej łużyckiej stronie. W 1431 roku Giebułtów najechali husyci. Mirsk, miejscowość leżąca zaledwie 3 km na wschód od wioski, należała już do monarchii Habsburgów.

W 1508 roku zatrzymał się w Giebułtowie słynny Tetzel (w domu nr 3); jego handel odpustami stał się iskrą do reformacyjnego wystąpienia Marcina Lutra. W miarę napływu imigrantów czeskich powstały nowe części wsi: Nowy Giebułtów (1663) i Górny Giebułtów (1674). Następne fale imigrantów zjawiały się w 1712 i 1730 roku – stąd kolonia czeska była dość silna i żywotna. Giebułtów znajdował się wówczas pod panowaniem czeskim, następnie austriackim, a później pruskim.

Po wojnie niemieccy mieszkańcy zostali przesiedleni w nowe granice Niemiec, natomiast w wiosce osiedlili się przymusowi wysiedleńcy ze wschodu i centralnej Polski: z Kresów Wschodnich przede wszystkim mieszkańcy województwa tarnopolskiego dekanatu Skałat. Do Giebułtowa przybyli przede wszystkim mieszkańcy trzech miejscowości: Kaczanówka, Iwanówka i Orzechowiec. Jedną z najcenniejszych pamiątek przywiezionych stamtąd jest obraz Św. Michała Archanioła pochodzący z kościoła pod wezwaniem tego świętego w Kaczanówce. Obraz w chwili obecnej znajduje się w giebułtowskim kościele. Kościół w parafii Kaczanówka istnieje do chwili obecnej i nosi dalej to samo imię.

Zabytki

W wiosce znajdują się ruiny zabytkowego pałacu barokowego, wzniesionego w latach 1661-1665 (wg daty na portalu ok. 1760 r.) na zupełnie nowym, nie zabudowanym miejscu. Fundatorem tej rezydencji był Christopf von Üchtritz, właściciel wsi.

Architektura tej rezydencji, podjęta z włoskich inspiracji i wykonana przez włoskich budowniczych, stanowi jedno z najwcześniejszych dzieł nowego pałacowego stylu na terenie Śląska, przejawiającego się w umiejscowieniu budynku górującego nad ogrodem i folwarkiem, jego zewnętrzną formą i pierwszym na terenie Śląska zastosowaniu włoskich sklepień lustrzanych bezlunetowych oraz wprowadzeniu reprezentacyjnej galerii parteru i piętra. Był on restaurowany w XIX i na początku XX w. Jest to trzykondygnacyjne założenie prostokątne z silnie występującym ryzalitem środkowym, o osiach akcentowanych podziałem pilastrowym. Wnętrze parteru z sienią na osi zakrywają sklepienia kolebkowe. Stylowy taras flankowany jest dwiema basztami. Obok pałacu znajduje się budynek folwarczny z 1810 roku z zachowanym do dziś portalem, podziałem pasowym elewacji, świetlikami, stolarką drzwi i okien. Obecnie Pałac jest ruiną, nie ma możliwości zwiedzania go.

Przemysł

W przedwojennym Giebułtowie istniały mechaniczne zakłady tkackie Firma Merfeld i Syn i Gustaw Winkler. W czasie wojny w zakładzie tym pracowały więźniarki z kobiecego podobozu – filii Gross Rosen (Rogoźnica). Więźniarki, przeważnie Żydówki, robiły części do samolotów, a w fabryce mebli rączki do granatów i skrzynki na miny. W okresie powojennym była tu również fabryka zabawek z drewna, które cieszyły się powodzeniem w całej Polsce. Obecnie jest to budynek mieszkalny.

Po 1945 roku zakłady upaństwowiono i utworzono Giebułtowskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego. W 1995 r. zakłady zostały sprywatyzowane, upadły, obecnie należą do spólki Womarex , która produkuje także biopaliwa.

Oświata

Pierwsza szkoła w Giebułtowie (Alt Gebhardsdorf) powstała w 1632 roku. Była to czteroklasowa szkoła ewangelicka. W roku 1844 powstała jednoklasowa szkoła w Neu Gebhardsdorf, a w 1898 jednoklasowa szkoła w Augustowie (Augustthal). W 1934 roku powstał nowy budynek szkolny, który pełni swoją rolę do czasów obecnych. Po 1945 roku istniała szkoła podstawowa w Giebułtowie i Szkoła Rolnicza w Augustowie. Istniała także Szkoła Zawodowa przy zakładach tkackich. Funkcjonowały również przedszkole i żłobek, a także restauracja. W wiosce znajduje się obecnie 6 klasowa szkoła podstawowa (po reformie szkolnictwa w 1999 roku).