Wróble (województwo kujawsko-pomorskie)

Wróble – wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie inowrocławskim, w gminie Kruszwica.

W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa bydgoskiego.

Historia wsi

Ślady osadnictwa na terenie Wróbli sięgają neolitu. Według ustaleń archeologów lotniczych - pod powierzchnią ziemi znajdują się minimum trzy budynki oraz liczne jamy zasobowe. Wróble to dawna wieś rycerska. W XVI wieku (w dokumentach z 1560 roku) wieś wymieniana jest jako część składowa parafii w Piaskach. Najprawdopodobniej znano ją pod nazwą Wróblewo. W 1557 gospodarstwo Stanisława Dorza wykupił Jan Niemojewski z Niemojewa- jeden z przywódców reformacji. Byli tam jeszcze Dorz Wiktor, Waryn i Feliks, którzy mieli pół łana ziemi oraz zagrodnicy: Piotr Masteński miał 2 łany, Szymon Masteński pół łana i Wawrzyn Masteński pół łana. Przez pewien czas daninę w postaci dziesięciny ze wsi pobierali wikariusze kruszwiccy. W wyniku I rozbioru Polski z 1772 roku Wróble znalazły się w Królestwie Pruskim, w latach 1807-1815 należały do Księstwa Warszawskiego. W połowie XIX w. wieś miała 742 ha, 7 domów i 170 mieszkańców. Z ogólnej liczby mieszkańców było 149 katolików. Znajdował się tutaj potężny majątek ziemski (z pałacem i parkiem) początkowo prowadzony przez Grabskiego, potem przejęty przez administrację niemiecką. W 1896 roku położono kamienny bruk. W 1905 rozparcelowano część majątku, dając tym samym ziemię pod osadnictwo niemieckie (12 domostw). Mieszkańcy Wróbli mieli parafię i szkołę katolicką w Piaskach, a parafię ewangelicką w Kruszwicy i szkołę ewangelicką w Bródzkach.

W 1929 roku dwukrotnie rozparcelowano majątek między miejscowych chłopów. Ostatnim administratorem był Lipowicz. W 1918 roku powstała OSP (przejęła sprzęt urzędu celnego w Paprosie). Już wcześniej otwarto szkołę podstawową. Ze środków gminnych powstał dom socjalny. We wsi znajdowały się także sady należące do kruszwickiej winiarni Henryka Makowskiego. W latach 1929-1931 zamieszkiwała tutaj ekscentryczna hrabina Karolina Kalinowska, następnie pałac przejęli Aniela i Piotr Kłyskowie z Poznania. Od 1936 roku w pałacu zamieszkał ostatni przedwojenny burmistrz Kruszwicy - Stanisław Borowiak.

Po wybuchu wojny (wojska niemieckie wkroczyły tutaj 6 września), Wróble znalazły się na terenach wcielonych do III Rzeszy - w Kraju Warty. W czasie trwania kampanii wrześniowej zginęli: M. Tadzik, L. Lemanik; w wyniku egzekucji: J. Świecz, J. Kabat. Opinie cywilów niemieckich z Pieck oszczędziła tego losu późniejszemu dyrektorowi szkoły i wieloletniemu komendantowi OSP - Janowi Walińskiemu. Zniszczono pierwotną figurę św. Antoniego, figurę Matki Boskiej przed podobnym losem ochronił, przechowując ją A. Wąsowski. Nazwę wsi zmieniono na Sperlingshoff. 31 lipca 1940 roku większość mieszkańców (właścicieli gospodarstw) wysiedlono do Generalnego Gubernatorstwa. Kilku innych mieszkańców nie powróciło, ginąc na wysiedleniu m.in. od chorób.

We wsi działał kowal, a także działalność prowadził punkt dentystyczny. W latach 60. z powodu małej liczby uczniów (poniżej 20) zamknięto szkołę, obecnie przeznaczono ją na mieszkania i świetlicę wiejską. Przez okres PRL-u funkcjonowała zlewnia mleka. Życie kulturalne organizowała miejscowa OSP poprzez organizacje obchodów uroczystości narodowych, zabaw tanecznych i działalność teatru amatorskiego.

Współcześnie dzieci z Wróbli korzystają ze szkoły podstawowej we Woli Wapowskiej. Mieszkańcy Wróbli uczestniczyli czynnie w jej rozbudowie. Najwięcej cegiełek na budowę szkoły wykupili: Jan Głowacki i Paweł Kanarek. Najbliższe gimnazjum znajduje się w Bachorcach, szkoła ponadgimnazjalna w Kruszwicy. W granicach sołectwa Wróble znajduje się także miejscowość Wolany (2 rodziny). Przez wieś przebiega magistrala kolejowa Wybrzeże-Śląsk (najbliższy przystanek PKP Przewozy Regionalne - Karczyn, ok. 2 km na północ) oraz gazociąg. 2 km na zachód znajduje się jezioro Tryszczyń. W 2004 roku pałac spłonął. We Wróblach przez pewien czas mieszkał trener Pawła Nastuli - Wojciech Borowiak, z którym judoka zdobył złoty medal olimpijski w 1996 roku.

We wsi znajdują się dwie przydrożne kapliczki z XIX w.: Matki Boskiej i św. Antoniego oraz krzyże drewniane: postawiony w 1945 roku oraz 1957(Wolany). W parku znajdują się dwa zabytki przyrody: buk zmiennobarwny i lipa o obwodzie 360 cm. Nieopodal pozostałości przedwojennego niemieckiego cmentarza dla ofiar cholery (lokalizacji polskiego odpowiednika bliżej nie ustalono). Ciekawostką jest znajdujący się na skraju lasu potężny kamień graniczny z datą 1876 r.

Zobacz też: Wróble

Bibliografia

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom X (str. 18 - hasło Wróble), Warszawa, 1895.
• Szkoła Podstawowa im. Wincentego Witosa w Woli Wapowskiej, IX długich lat 1988-1997, Wola Wapowska, 1 września 1997. (broszura)
• Historia z mojego podwórka: wieś Wróble...Trzykropka. nr 37 i 38 rok 5.