Sól (województwo lubelskie)

Sól – wieś w Polsce na Równinie Biłgorajskiej, położona w województwie lubelskim, w powiecie biłgorajskim, w gminie Biłgoraj.

W latach 1863-1954 miejscowość była siedzibą gminy Sól. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie zamojskim.

W miejscowości znajduje się kościół, który jest siedzibą parafii p.w. św. Michała Archanioła. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii przemyskiej, diecezji zamojsko-lubaczowskiej, dekanatu Biłgoraj - Południe.

Sól jest największą miejscowością w gminie Biłgoraj. Położona na obrzeżach Biłgoraja ciągnie się na długość ok. 5 km wzdłuż drogi wojewódzkiej .

We wsi działa klub piłkarski "Olender".

Historia

Pierwsze wzmianki o osadnictwie na tych terenach pochodzą z drugiej połowy XVI w. Adam Gorajski - właściciel klucza dóbr biłgorajskich zaprosił osadników holenderskich. Od nich wzięła nazwę pierwotna nazwa miejscowości Olendrów. W 1599 Olendrów wraz z Dąbrowicą były przedmiotem sporu pomiędzy Janem Zamojskim - właścicielem ordynacji a Adamem Gorajskim. Przypadły one w udziale Zamojskiemu.

Nowa nazwa miejscowości powstała na początku XVII wieku najprawdopodobniej od pobliskiego strumienia o tej samej nazwie. Około 1830 roku w okolicy Soli funkcjonowała ordynacka gorzelnia (w 1896 wyprodukowano 10000 wiader spirytusu ziemniaczanego) oraz browar (w 1896 r. wyprodukowano 2000 wiader piwa)

Z Soli pochodzili m.in.: działacz Chłopskiego Stronnictwa Radykalnego - Jan Dziduch - poseł na sejm w okresie międzywojennym, oraz Marcin Raduj, który piastował funkcję radcy handlowego w Buenos Aires. Wieś była znanym ośrodkiem garncarskim i włosiankarskim. We wrześniu 1939 roku stacjonował we wsi sztab 21 Górskiej Dywizji Piechoty generała Józefa Kustronia i sztab 6 Dywizji Piechoty generała Bernarda Monda (13 IX 1939). W dniach 15-17 września walczyły tu oddziały 73 pułku piechoty z Grupy Operacyjnej "Jagmin" (z armii "Kraków") gen. Jana Jagmnina-Sadowskiego. Podczas drugiego dnia walk poległ dowódca 3 batalionu 73 Pułku Piechoty mjr Władysław Nowożeniuk. W 1943 roku Niemcy częściowo wysiedlili wieś.

Zabytki

Kościół rzymskokatolicki

Kościół pw. św. Michała Archanioła. Istniała tu kiedyś cerkiew greckokatolicka. W 1875 roku po kasacie unii zamieniona została na prawosławną. Obecną świątynię wybudowano dla prawosławnych w 1872 r. Wtedy też najprawdopodobniej został założony cmentarz prawosławny położony około 100 m na południe od kościoła. 1 marca 1919 roku została w Soli założona parafia rzymskokatolicka i wtedy cerkiew stała się kościołem katolickim. Ołtarz przerobiony został z carskich wrót, w jego górnej części znajduje się obraz Serca Pana Jezusa z 1820 roku. Wiszą tu obrazy św. Michała Archanioła, Matki Bożej Niepokalanie Poczętej, św. Franciszka, Przemienienia Pańskiego.

Młyn

Wybudowany w roku 1896. Jest zbudowany na rzece Białej Ładzie, która tworzy przed młynem zakole w kształcie litery S. Obecnie młyn jest napędzany silnikiem elektrycznym ponieważ turbina wodna został podmulona i zablokowana. Obok młyna znajdują się pozostałości po dawnym tartaku wodnym.

Cmentarz rzymskokatolicki

Położony jest w odległości ok. 150 m na zachód od kościoła. Został założony w 1919 r. dla powstałej wówczas parafii rzymskokatolickiej. Jest to wydłużony czworobok o powierzchni 2 ha, podzielony na kwatery rozmieszczone symetryczne po obu stronach alei biegnącej od bramy. Zachowało się kilkanaście nagrobków sprzed 1945 r. Na uwagę zasługują współczesny nagrobek ks. Pawła Zięby z 1981 r. - przedstawia on anioła powołującego zmarłego kapłana na sąd ostateczny. Znajdują się tu groby 127 żołnierzy WP z 6 i 23 DP Armii Kraków poległych w dniach 14-17 września 1939 r. pod Banachami i Solą (w tym 11 oficerów i podchorążych, 58 szeregowych i 58 nieznanych). Na obrzeżach cmentarza rosną lipy, topole i klony. Wzdłuż głównej alei podwójne szpalery lipowe. Cmentarz ogrodzony jest od frontu metalowymi przęsłami na kamiennych słupach i podmurówce, część centralna cmentarza ogrodzona jest drewnianym płotem, reszta metalową siatką.

Cmentarz prawosławny

Położony w odległości 100 m od kościoła (dawnej cerkwi) na południe, na niewielkim wzniesieniu nad rzeką Białą Ładą. Został założony prawdopodobnie w 1872 r. razem z cerkwią. Cmentarz czynny jest do tej pory pomimo że parafia prawosławna została zlikwidowana w 1918 r. Ostatni pochówek miał miejsce w 1992 r. Cmentarz ma kształt czworoboku o powierzchni 0,23 ha. Zachowało się na nim ok. 10 nagrobków sprzed 1945 r. Wszystkie są porozbijane i porozrzucane na ziemi. Znajdują się także metalowe i drewniane krzyże, czytelne nagrobki ziemne. Groby zwrócone są na wschód. Cmentarz porasta: 5 lip i samosiew klonu, akacji, dębu, bzu, kruszyny i maliny. Ogrodzenie wykonane jest z siatki drucianej. Od strony rzeki znajduje się brama.