Radoryż Smolany

Radoryż Smolany – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie łukowskim, w gminie Krzywda.

Pierwsza wzmianka o wsi Radorzirz pochodzi z roku 1420, kiedy to chłopi protestowali przeciwko pozywaniu ich przez dziedzica tej wsi przed sąd w Lublinie, uważając za właściwy sąd w Radomiu. Wieś była położona po obu stronach granicy ziem łukowskiej i stężyckiej i używano dwóch nazw – Radoryż i Radoryżec, a później Radorzis Magna i Radorzis Parwa. Ponadto Radoryż przynależał do parafii w Tuchowiczu, a Radoryżec od roku 1437 do parafii wojcieszkowskiej. Z Radoryża wywodzi się rodzina Radorziskich, której członkowie w XVI w. wybudowali pałac otoczony parkiem. Został on następnie zniszczeniu podczas potopu szwedzkiego. W XVIII wieku wieś jest własnością kasztelana połanieckiego Antoniego Cieciszewskiego. Jego spadkobiercy opuszczają Radoryż dopiero w roku 1863 po represjach będących skutkiem powstania styczniowego. Już przed rokiem 1848 w Radoryżu istniał dwór, podobnie jak poprzedni otoczony parkiem. Ciągłym problemem była wilgoć, natomiast dumą – biblioteka, która uchowała się do roku 1945. Następnie w Radoryżu zamieszkiwała rodzina Potworowskich, której majątek (obok majątku krzywdziańskich Szulców) należał do największych w okolicy, w przeciwieństwie do bardzo biednego otoczenia chłopskiego.

Okolice Radoryża wyzwolono spod hitlerowskiej okupacji 22 lipca 1944 r. Po wojnie majątek rozparcelowano. Dwór i okoliczne zabudowania folwarczne, mocno zdewastowane, zostały przeznaczone na szkołę rolniczą – Powiatową Szkołę Gospodarstwa Wiejskiego. Niestety, w pierwszym roku naukę podjęło jedynie ośmiu uczniów, a i oni zrezygnowali przed upływem roku. Następnie, w latach 1945–1947 był tu Ośrodek Przysposobienia Rolniczego, później prowadzono Kurs Administracji Rolnej, następnie Gimnazjum Rolnicze i w końcu Liceum 1. stopnia dla dorosłych, które 1 czerwca 1951 r. zakończyło działalność oświatową w obiekcie; pozostało jedynie gospodarstwo rolne podległe oświacie. Działalność edukacyjną wznowiono w 1955 r., kiedy powstało Technikum Rolniczo-Łąkarskie, choć uczniowie pojawili się dopiero w roku 1957 po częściowo zakończonym remoncie.

Do 1954 roku istniała gmina Radoryż. Pod koniec lat 50. XX w. Radoryż Smolany zelektryfikowano; wybudowano tu także studnię głębinową i zakończono budowę szosy. W latach 1959–1960 wybudowano nowy gmach szkoły.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa siedleckiego.

We wsi znajduje się Szkoła Podstawowa im. ks. kard. Stefana Wyszyńskiego, Zespół Szkół im. Władysława Tatarkiewicza (dawne Technikum Łąkarskie) oraz Dom Dziecka.

Zobacz też: Radoryż Kościelny

Źródła

• 50 lat. Zespół Szkół Rolniczych w Radoryżu Smolanym 1946-1996. Radoryż Smolany: Komitet Organizacyjny VI Zjazdu Absolwentów, s. 5…7.