Wąwolnica (powiat puławski)

Wąwolnica – wieś (1346–1870 miasto) w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie puławskim, w gminie Wąwolnica, nad rzeką Bystrą.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa lubelskiego.

W Wąwolnicy działa klub piłkarski KS Wawel Wąwolnica, występujący w B klasie.

Legendarne początki

Według legendy ok. VII w. n.e. (niektóre źródła wspominają, że był to prawdopodobnie 721 rok) z Krakowa miał przypłynąć Wisłą książę Krak. Zwiedzając okolicę, natrafił na miejsce obecnej Wąwolnicy, której nadał imię Wawelnica – od nazwy swojej siedziby. Stąd miał wziąć się w herbie wsi Krak, zabijający smoka. Tak naprawdę herb przedstawia św. Jerzego).

Historia

Wąwolnica jest jedną z najstarszych osad w Małopolsce (początkowo w ziemi sandomierskiej, a następnie w ziemi lubelskiej). Razem z Bochotnicą tworzyła wówczas centrum jakiejś jednostki administracyjnej. O wiekowej metryce miejscowości może świadczyć dokument - rękopis z 1027 roku przechowywany w klasztorze na Świętym Krzyżu. W nim to napisano: W roku 1027 Ojcowie naszego klasztoru robili parafialną posługę w nowo założonej i świeżo do Wiary Świętej nawróconej osadzie Wawelnica. Ślady pierwszej bytności tu ludzi pochodzą jeszcze z epoki kamienia łupanego.

• W XIII w. istniał już gród obronny leżący przy ważnym gościńcu handlowym wiodącym od przeprawy na Wiśle w okolicy dzisiejszego Kazimierza Dolnego, przez Rzeczycę, Wąwolnicę do Lublina.
• W kronice parafialnej zapisano opowieść przekazywaną w wąwolnickiej tradycji o początku kultu chrześcijańskiego na tych terenach: Strasznym był rok 1278 dla Polski. Nawała tatarska zalała ją całą. Ziemia Lubelska najwięcej od innych spustoszeniu uległa, wtedy w głąb kraju krocie spieszyły barbarzyńskie zagony, tu zakładały główne swoje obozowiska, tu zwozili łupy świeżą krwią zbroczone. Spędzane krocie nieszczęśliwych jeńców przeznaczonych na niewolników chana. Po wielkich spustoszeniach Lublina kolej przyszła na położoną od niego o 4 mile drogi Wąwolnicę. Od tego zdarzenia datuje się także początek kultu Matki Boskiej Kębelskiej.
• Przed 1370 r. wieś uzyskała prawa miejskie, stając się miastem królewskim. Wybudowano zamek (wieżę królewską), kaplicę królewską pw. św. Wojciecha i mur obronny (we wschodniej części grubości 3 metrów). Czasy panowania króla Kazimierza Wielkiego to okres świetności Wąwolnicy.
• W 1409 Władysław II Jagiełło nadał przywilej targowy.
• Od 1444 na zamku miały miejsce obrady sądu kasztelana lubelskiego.
• W 1448 nastąpiła ponowna lokacja miasta na prawie magdeburskim.
• W 1458 Kazimierz IV Jagiellończyk oddał parafię benedyktynom ze Świętego Krzyża, którzy objęli patronat nad miastem i parafią. Prawo patronatu wygasło w 1819 po kasacji zakonu, wówczas prawo patronatu nad parafią otrzymał książę Adam Jerzy Czartoryski.
• W XV w. odbywały się tu sądy kasztelańskie a w XVI w. sądy wojewody lubelskiego nad szlachtą.
• W 1567 w. Wąwolnica całkowicie spłonęła. Król Zygmunt II August polecił wojewodzie lubelskiemu Janowi Firlejowi założyć ją na nowo, w związku z czym miasto ze wzgórza kościelnego przeniesiono na nowe (obecne) miejsce.
• W 1638 r. konsekrowano kościół dla benedyktynów, przebudowany z dawnej kaplicy królewskiej.
• Od XVII w. nastąpił upadek miasta, które było niszczone kolejno przez wojska rosyjskie, szwedzkie i saskie.
• W 1795 znalazła się w zaborze austriackim.
• Od 1809 należała do Księstwa Warszawskiego, a od 1815 do Królestwa Polskiego.
• W 1819 nastąpiła kasacja klasztoru.
• W 1820 w Wąwolnicy stały 132 domy drewniane i 4 murowane, z 1034 mieszkańcami.
• W 1870 władze carskie pozbawiły Wąwolnicę praw miejskich jako akt represji za wspomaganie powstańców styczniowych.
• W 1921 żyło tutaj 1043 Żydów, co stanowiło 35% ogółu mieszkańców.
• W 1946 wieś została spacyfikowana przez UB za sprzyjanie podziemiu antykomunistycznemu. Spłonęło ponad 100 domów i kilkaset zabudowań gospodarskich, w większości wraz ze zwierzętami domowymi.

Zabytki, sanktuaria

Obecny kościół parafialny pw. św. Wojciecha wzniesiono w latach 1907-1914 z ofiar wiernych.

Jest to kościół w stylu neogotyku nadwiślańskiego, trójnawowy, z czerwonej cegły. W ołtarzu głównym znajduje się figura Madonny z XIII/XIV w., wyrzeźbiona w drzewie lipowym, nazywana Matką Bożą Wąwolnicką.

Obok kościoła w prezbiterium dawnego kościoła gotyckiego rozebranego w 1928 znajduje się figura Matki Boskiej Kębelskiej – obiekt licznych pielgrzymek.

Turystyka

• Wąwolnica znajduje się na skraju Kazimierskiego Parku Krajobrazowego, pomiędzy ważnymi ośrodkami trójkąta turystycznego Puławy - Kazimierz Dolny - Nałęczów.
• Przez Wąwolnicę przechodzi trasa zabytkowej wąskotorowej Nałęczowskiej Kolei Dojazdowej. W czasie sezonu kursują tam rozkładowe pociągi turystyczne.
• Stanice Wędkarskie.

Postacie związane z Wąwolnicą

• Józef Gosławski (1908-1963) – polski rzeźbiarz i medalier. W Wąwolnicy spędził dzieciństwo, m.in. ukończył miejscową szkołę podstawową. Do wsi powrócił w latach okupacji - tworzył wówczas medale, a także liczne przedmioty artystyczne. Imię Józefa Gosławskiego nadano jednej z ulic wąwolnickich.
• Stanisław Gosławski (1918-2008) - polski rzeźbiarz i twórca dzieł z zakresu rzemiosła artystycznego. Urodzony w Wąwolnicy, w której spędził lata swej młodości oraz rozwijał swoje umiejętności artystyczne. Brat Józefa.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Wąwolnicy