Grabowiec (powiat zamojski)

Grabowiec – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie zamojskim, w gminie Grabowiec, 22 km na północny wschód od Zamościa, na terenie Działów Grabowieckich, nad rzeką Kalinówką (lewy dopływ Wolicy).

Miejscowość jest siedzibą gminy Grabowiec.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zamojskiego.

Historia

Wg legendy nazwa wsi pochodzi od otaczających ją lasów grabowych, w których pasącą owce dziewczynę spotkał zbłąkany rycerz. Oczarowany jej wdziękiem postanowił ja poślubić, a w lesie, w którym się spotkali założyć gród o nazwie Grabowiec (od grabów i owiec).

Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1268 r. i zamieszczone są w kronice ruskiej. W XIII wieku był to gród obronny książąt ruskich położony na szlaku handlowym z Włodzimierza Wołyńskiego do Zawichostu. Najprawdopodobniej miejscowość wchodziła również w skład Grodów Czerwieńskich.

Od 1366 r. wieś znajdowała się w granicach Litwy. W 1388 r. przejęli ją w posiadanie książęta mazowieccy. W 1462 r. Grabowiec został włączony do Korony Królestwa Polskiego. Prawa miejskie zostały mu nadane przed 1418 r. Miejscowość stanowiła wówczas ośrodek rzemieślniczy.

W 1500 r. wieś została zniszczona przez Tatarów. W następstwie tych wydarzeń król Jan Olbracht w 1501 r. uwolnił Grabowiec od ceł i podatków na 6 lat. Przywilej ten potwierdził w 1511 r. Zygmunt I Stary, a tym samym przyznał kolejne ulgi w związku z najazdem Tatarów z 1506 r.

W roku 1509 r. miejscowość otrzymała przywilej nie płacenia kontrybucji wojennych, a w 1625 r. prawo odbywania targu w środę oraz nakaz organizacji cechów rzemieślniczych.

W 1394 r. Ziemowit IV przyczynił się do powstania w miejscowości parafii rzymsko-katolickiej, która obejmowała 26 wsi.

W latach 1655-1662 odbudowano Zamek Grabowiecki pochodzący z XIII wieku, a zniszczony w 1500 r. Do odbudowy przyczynił się starosta Stanisław Sarbiewski. Pierwsze wzmianki o zamku pochodzą z 1617 r., a kolejne z 1624 r.

Od 1772 r. miejscowość znajdowała się w zaborze austriackim (starostą pozostał Ludwik Wilga, który pełnił urząd dożywotnio, do 1796 r., był on ostatnią osoba na tym stanowisku), a od 1809 r. w Księstwie Warszawskim. Następnie wybrano Józefa Nowickiego i Jakuba Wysockiego na stanowisko burmistrzów Grabowca, byli oni ostatnimi obieralnymi burmistrzami ponieważ później był już tylko jeden burmistrz, którego mianowały władze centralne. 15 marca 1811 r. zgodnie z dekretem, który wydał król saski w Dreźnie, burmistrzem został Jan Podhajewski.

Od 1815 r. w wieś leżała na terenie zaboru rosyjskiego (Królestwo Kongresowe). 19 grudnia 1869 r. Grabowiec (ros. Грабовец) utracił prawa miejskie.

Do upadku miejscowości przyczyniły się wojny XVII-wieczne oraz pożar w 1814 r.

Po odzyskaniu niepodległości pierwszą osobą, która sprawowała urząd wójta był Jan Ciszewski, a ostatnim (do wybuchu II wojny światowej) Jan Poterucha.

Przed wybuchem wojny w miejscowości mieszkało 4212 osób, w tym 2356 narodowości żydowskiej i 62 ukraińskiej (wg spisu powszechnego z 1921 r.).

25 września 1939 r. do wsi weszły wojska radzieckie. Doszło wówczas do mordu 59 żołnierzy polskich. Wydarzenia te zostały nazwane "Małym Katyniem". Pozostali żołnierze polegli w walce w okolicach Góry Grabowiec - w 1989 r. postawiono tam pomnik upamiętniający owe walki.

10 października 1939 r. przybyły do Grabowca pierwsze oddziały wojsk niemieckich. Podczas okupacji niemieckiej znajdowało się we wsi getto, które funkcjonowało do 1942 r. Wywożono z niego ludzi do obozu zagłady w Sobiborze. Podczas działań wojennych wieś uległa zniszczeniu i spaleniu.

W 1943 r. miała miejsce akcja wysiedleńcza, w wyniku której pozostały w Grabowcu tylko nieliczne rodziny. Wysiedleńcy zostali ulokowani w obozie przejściowym w Zamościu.

W czerwcu 1944 r. wojska niemieckie przeprowadziły ostatnią akcje pacyfikacyjną przeciwko Polakom. Zatrzymano wówczas 250 osób. 25 lipca 1944 r. do Grabowca weszły wojska radzieckie. E. Tokarczuk ustalił, że podczas działań wojennych II wojny światowej z gminy Grabowiec zginęło 2207 osób: 563 Polaków, 401 Ukraińców i 1243 Żydów.

Sport

W Grabowcu istnieje Klub Sortowy "Victoria" mający dwie sekcje:

• piłkarską mężczyzn
• siatkarską kobiet

Oraz Klub Siatkarski "Pawex" Grabowiec sekcja męska.

Zabytki

• kościół parafialny powstały w latach 1854-1855, a rozbudowany w 1905 r.;
• dzwonnica (1855);
• budynek z 1898 r. pierwotnie przeznaczony na siedzibę władz wsi - przed wejściem znajdują się drewniane ganki, elewacja dekorowana motywami rosyjskiej sztuki ludowej. W budynku znajdował się Urząd Gminy (1898-1980), Gminny Ośrodek Kultury (1980-1997) i Związek Kombatantów (1997-1998). Od 1998 r. do 2005 r. budynek był nieużytkowany. Od 7 lutego 2008 r. znajduje się on w rękach prywatnych. Wpisany do Rejestru Zabytków (A-496/90);
• cmentarz parafialny - powstał w latach 1792-1798, ma powierzchnię 3,8 ha, wpisany do rejestru zabytków, położony w zachodniej części wsi.

Edukacja

W Grabowcu funkcjonują dwa zespoły szkół:

• Zespół Szkół im. Henryka Sienkiewicza (przedszkole, szkoła podstawowa, gimnazjum),
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. 8 Bydgoskiego Pułku Piechoty.

Zobacz też

• Gmina Grabowiec
• Grabowiec-Góra
• Stary cmentarz żydowski w Grabowcu
• Nowy cmentarz żydowski w Grabowcu