Dębnik (województwo małopolskie)

Dębnik – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Krzeszowice. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.

Miejscowość położona jest na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Pobliskie tereny włączone zostały do obszaru chronionego Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie. Miejscowość usytuowana jest w pobliżu dolinek: Doliny Eliaszówki i Doliny Racławki oraz klasztoru w Czernej. Wokół Dębnika rozciągają się wzgórza tzw. Marmurowe Wzgórza.

W miejscowości znajdują się kamieniołomy tzw. czarnego marmuru dębnickiego (w rzeczywistości wapieni), którego złoża eksploatowane były od średniowiecza. Marmur był szczególnie popularny w XVII i XVIII wieku, gdy zdobiono nim wiele barokowych kościołów w Polsce (np. klasztor w Czernej, będący właścicielem kamieniołomu).

W miejscowości znajduje się 85-letnia remiza miejscowej OSP.

Dębnik, prócz katolików, zamieszkiwany jest też przez Świadków Jehowy.

Historia

• 1415 – dziedzic Trzebini Mikołaj Klauskezinger odkrył tutejszy marmur;
• 1422 – ukazała się pierwsza wzmianka o tutejszej osadzie niemieckiego historyka niemieckiego Hartmana Schädela;
• początek XVI w. – królową Bonę sprowadziła włoskich kamieniarzy;
• początek XVII w. – zaczęto wysyłać marmur dębnicki do Warszawy, Bartłomiej Stopano i Szymon Spadi zostali pierwszymi dzierżawcami kamieniołomów;
• 1628 – Agnieszka Firlejowa została właścicielką łomów (dzierżawcami pozostali w/w dwaj Włosi);
• połowa XVII w. – zarządcą został Adam Negowicz;
• 1661 – król Jan Kazimierz wydał przywilej kamieniarzom z Dębnika, zezwalający prowadzenie prace kamieniarskich na terenie Polski i na Litwie;
• 1681 – administratorem łomów został Stefan Bystrzycki, który w pobliskich Paczółtowicach założył szkołę kamieniarską;
• 1689 – karmelici z Czernej wydzierżawili kamieniołomy na 20 lat mistrzom Pomanowi i Bielawskiemu;
• 1710 – karmelici przejęli administrację nad kamieniołami;
• 1718 – karmelici ponownie wydzierżawili kamieniołomy Jackowi Zagórskiemu, Stanisławowi Bielawskiemu i Wojciechowi Maciejewskiemu;
• XVII/XVIII w. – wielkie zamówienia kamieniarskie dla krajowych i zagranicznych kościołów;
• 1720 – potwierdzono przywileje przez króla Augusta II;
• 1758 – ponowne potwierdzono je przez króla Augusta III;
• 30 czerwca 1787 – odbyła się wizyta króla Stanisława Augusta Poniatowskiego;
• 1787 – nastąpiła dzierżawa królewska; nowi włoscy kamieniarze to Domenico Schianta, Odoardo Gilli,Eliasz Galli i Leonardo Galli; nadzór sprawował ks. Sebastian Sierakowski;
• 1794 – kierownikami łomu karmelitów zostali Leonard Galli, Mateusz Kuklewicz, Jan Galli i Ferdynad Kuhn;
• 1820 – Piotr Steinkeller został kierownikiem łomu; nastąpiło bankructwo kamieniołomów;
• 1893–1905 – nastąpiła dzierżawa łomów przez firmę Juliusz John i Spółka;
• 1914 – rozpoczęto budowę cmentarza cholerycznego, gdzie pochowano kilku żołnierzy austriackich (przy skrzyżowaniu dróg do Krzeszowic i Paczółtowic);
• 1925–1938 – dzierżawcą były Zakłady Terrabona i Terazzo "Schmaeidler" w Krzeszowicach';'
• 1931 – współdzierżawcą został Zakład artystyczno – kamieniarski braci Trembeckich w Krakowie;
• 23 i 24 sierpnia 1944 – rozegrała się bitwa pomiędzy partyzantami polskimi i radzieckimi z Niemcami (pomnik w centrum wsi, mogiły na wzgórzu Góra Widoma);
• 1945 – dzierżawcą kamieniołomu zostało Społeczne Przedsiębiorstwo Materiałów Budowlanych w Katowicach.
• 1945 – nastąpiło upaństwowienie kamieniołomów (Śląskie Kamieniołomy w Świdnicy, potem Kieleckie Zakłady Kamienia Budowlanego i Krakowskie Zakłady Kamienia Budowlanego);
• 1953 – rozpoczęto dokładne badania geologiczne łomów (szacowano wówczas zasoby na 768 tys. m3);
• 29 grudnia 1961 – uchwalono decyzję o utworzeniu obszaru górniczego Dębnik (powierzchnia obszaru wydobywczego wynosiła 234 094 m3). Kamieniołom dostarczał kamień łamany dla oddziału przeróbczego w Krzeszowicach, gdzie wytwarzano z niego grysy do lastrika i mączkę do produkcji tynków trwałych. Bloki marmuru wysyłano do Kielc, gdzie przecinano je na płyty, z których elementy używano na budowle reprezentacyjne, m.in. Pałacu Kultury i Nauki, gmachu Sejmu, MDM, warszawskiego Zamku Królewskiego, ambasady chińskiej i innych warszawskich obiektów. Bloki marmuru wysyłano również do Włoch i Egiptu;
• 1993 – zaprzestano wydobycia przemysłowego;
• 2011 – funkcjonują dwa małe prywatne łomy - na cele artystyczno-rzeźbiarskie.

Szlaki turystyczne

• – szlak rowerowy z Krzeszowic przez Bartlową Górę, obok Diabelskiego Mostu w Dolinie Eliaszówki przez Dębnik i Siedlec do Krzeszowic.

Przebieg szlaku Dolinek Jurajskich: szlak prowadzi przez: Krzeszowice, Dolinę Eliaszówki, klasztor w Czernej, Dębnik, Dolinę Racławki, Paczółtowic, Żary, Szklary, fragment Doliny Będkowskiej, Dolinę Kobylańską, zabytkowy dwór z 3 ćw. XVIII w. w Karniowicach 26 km, Dolinie Bolechowickiej, Zelków, Wierzchowie, koło Jaskini Mamutowej i Jaskini Wierzchowskiej Górnej, Murowni , następnie przez Ojcowski Park Narodowy (węzeł szlaków), potem przez Dolinę Sąspowską, Sąspów, Kalinów, Maczugę Herkulesa, a szlak kończy swój bieg przy zamku w Pieskowej Skale.