Mniszew

Mniszew – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim, w gminie Magnuszew.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego.

Położenie

Miejscowość ta położona jest 14 km na północny wschód od Warki, przy ujściu Pilicy do Wisły. Położona na cyplu złożonym z kilku wydm opływanych przez Wisłę i jej starorzecze oraz Pilicę, do XVIII wieku znajdowała się na prawym brzegu Wisły. Obecnie przy drodze z Warszawy przez Górę Kalwarię do Kozienic i Sandomierza.

Nazwa

W XII wieku Mniszew został nadany zakonowi norbertanek z krakowskiego Zwierzyńca, nazwa pochodzi od słowa łac. monachus lub monacha czyli mnich, mniszka.

Historia

Okolica dzisiejszego Mniszewa zasiedlona był już w II epoce brązu, o czym świadczy znaleziona tu na dnie Pilicy para naramienników z tego okresu.

W XII wieku wieś nadana klasztorowi norbertanek zwierzynieckich z Krakowa. Wymieniana w 1252 jako Mniszewo przez Bogufała II herbu Poraj, biskupa poznańskiego, w przywileju na dziesięcinę dla kościoła w Górze.

W 1382 książę mazowiecki Janusz I Starszy nadaje Miasteczku prawo chełmińskie i uwalnia jej mieszkańców spod wyroków sądów książęcych, zrzekając się tych praw na rzecz Cibora, dziedzica Podola. Następni właściciele to Paweł zwany Kopaczem i Jakub Prusin, wójt czerski. W pierwszej połowie XV wieku wieś kupują Kiniccy herbu Prawdzic, z czasem przyjmującym nazwisko Mniszewskich. Na przełomie XVI i XVII wieku umiera ostatni z Mniszewskich - Adam Mniszewski, wojski warszawski, kasztelan liwski, starosta i kasztelan czerski, fundator murowanego kościoła w Mniszewie. Po jego śmierci własność Parysów herbu Prawdzic, pasierbów drugiej żony Mniszewskiego.

W 1642 dobra przechodzą na własność kanclerza wielkiego litewskiego księcia Albrychta Stanisława Radzwiłła, który umiera bezpotomnie, a dobra te w 1731 sprzedaje książę Mikołaj Radziwiłł braciom Franciszkowi Ferdynandowi i Antoniemu Benedyktowi Lubomirskim.

W 1656 po bitwie pod Kozienicami i pod Warką wojska Stefana Czarnieckiego w rejonie Mniszewa wycięto niedobitki 3 000 francuskich muszkieterów oraz szwedzkiej rajtarii, na dowód czego znaleziono tu armatę z tego okresu.

W 1761 własność Franciszka Ferdynanda, który funduje tu drewniany kościół w 1768 w miejscu poprzedniego zniesionego przez powódź. Umiera bezpotomnie w 1774 i dobra przechodzą dla jego bratanka Jerzego Marcina Lubomirskiego. Ten zapisuje majątek swojej siostrze Magdalenie Agnieszce Lubomirskiej, późniejszej metresie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ta wzniosła w Mniszewie murowany pałac (spalony przez wojska rosyjskie w 1915), który był widownią intymnych spotkań władcy z jego kochanką.

W 1794 majątek dziedziczy generał Franciszek Sapieha. Miasto czerpało dochody głównie z handlu na Wiśle, jeszcze pod koniec XVIII wieku spływało tędy około 600 000 bali drzewnych rocznie. Po upadku insurekcji kościuszkowskiej w 1794 podupadające dobra tracą znaczenie.

W 1795 miejscowość znalazła się na granicy 2 zaborów: pruskiego i austriackiego. W 1797 miejscowość nabywają dwaj Niemcy - bracia Jan i Feliks Heryngowie, którzy w 1790 otrzymali szlachectwo i herb Wodanowski. Dobra nabywa doktor Wilhelm Malcz, a po jego śmierci w 1852 gospodaruje tu przez 3 lata wdowa po nim. Za jego czasów powstaje tu plantacja buraków cukrowych i cukrownia, jedna z pierwszych w Królestwie Polskim, także tartak, młyn i gorzelnia. W 1855, dobra nabywa Jan Babski, który w 1856 sprzedaje cukrownię Żydom Beniaminowi i Michałowi Kassamanom, a w 1862 nabywają oni dobra ziemskie.

Około 1925 Kassamani sprzedają ziemię dworską okolicznym chłopom, a sam folwark przestaje istnieć w wyniku parcelacji w 1945. Miejscowość ucierpiała w czasie I wojny światowej, w 1944 znalazła się na przyczółku warecko-magnuszewskim i wieś została całkowicie zniszczona.

W 1977 roku Mniszew został odznaczony Krzyżem Grunwaldu III klasy, za patriotyczną postawę miejscowego społeczeństwa w walce z hitlerowskim najeźdźcą, w tym też roku otwarto tu skansen bojowy m.in. z udziałem gen. Zygmunta Berlinga.

Warto zobaczyć

Znajduje się tu m.in. Skansen Bojowy 1 Armii Wojska Polskiego w Mniszewie upamiętniający walki 1 Armii Wojska Polskiego na przyczółku warecko-magnuszewskim, założony w 1977 roku, oraz cyglanka czyli góra po klasztorze który się tam znajdował przed wojną

Ciekawostki

• Odwrót armii szwedzkiej spod Warki i działania w rejonie Mniszewa opisuje Henryk Sienkiewicz w powieści Potop:

• Na Ceglanej Górze w Mniszewie miał się znajdować klasztor, którego śladem jest ceglany pył i kształt wzgórza.

Źródła

• Czesław Tadeusz Zwolski, Radom i region radomski. Wydawnictwo regionalne "Radomka", Radom 2003. ISBN 83-918093-0-7