Czarnowąsy

Czarnowąsy (dodatkowa nazwa w j. niem. Czarnowanz; 1936-1945 Klosterbrück) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie opolskim, w gminie Dobrzeń Wielki, w Pradolinie Wrocławskiej, nad rzeką Małą Panwią, w pobliżu jej ujścia do Odry, na północ od Opola. W latach 1945-1954 i 1973-1974 miejscowość była siedzibą gminy Czarnowąsy. Dojazd z Opola możliwy m.in. autobusami miejskimi linii nr nr 10 i 21. Miejscowość składa się z 6 części: Brody, Krzyże, Podlesie Lewe, Podlesie Prawe, Stara Droga i Zapłocie.

Historia

Pierwsze ślady osadnictwa pochodzą z okresu kilkuset lat p.n.e. Najstarszą osadą jest Opole położone na głównej przeprawie przez Odrę. Trasa z Opola, po prawej stronie Odry, miała mniejsze znaczenie niż dzisiejsza Skorogoszcz i była mniej uczęszczana z powodu niedogodności i sezonowości. Rozlewiska Odry, bagna i olbrzymie lasy powodowały, że prastara osada Czarnowąsy była osadą małą. Ludzie utrzymywali się z rybołówstwa, myślistwa i zbieractwa.

Dopiero w czasach Silingów wsie rozwinęły się. Świadczą o tym liczne znaleziska. Przede wszystkim fragmenty cmentarzy ciałopalnych i ślady produkcji ceramiki oraz żelaza odkryte w tych trzech największych wsiach. Większość znalezisk pochodzi z I do IV wieku n.e.

Mało wiadomo o czasach prehistorycznych, głównie dlatego, że wyroby i budowle (poza ceramiką i niektórymi wyrobami z brązu i żelaza) były drewniane i nie zachowały się. Bogato natomiast udokumentowana jest ceramika użytkowa, cmentarna oraz ozdoby, broń i niektóre narzędzia.

Silingowie odeszli na zachód w 406 r., a przybyłe na te tereny plemiona słowiańskie już w VI w. n.e., zwane są w źródłach Opolinii czyli Opolanie. Oznacza to, że gród na opolskim Ostrówku był już w tym czasie znaczącym ośrodkiem.

Nazwa wsi Czarnowąsy nadana została przez słowiańskich Opolan. Istnieje hipoteza, wedle której nazwa pochodzi od rozbójnika, który wraz ze swoją bandą grasował w tej okolicy Opola; rozbójnika tego zwano Cornowąs.

Pierwsze pisane źródło, mówiące o Czarnowąsach, pochodzi z 1228 r. i jest to dokument, dotyczący przeniesienia przez księcia Kazimierza I Opolskiego klasztoru norbertanek z Rybnika (utworzonego w 1211 r.) do Czarnowąs. Klasztor nie mógł powstać na dziewiczym oszarze, dlatego trzeba uznać, że wsie nadane klasztorowi przez księcia stanowiły bazę dla jego działalności, czyli funkcjonowały gospodarczo i zapewniały warunki do działalności klasztoru, istniały zatem już od dawna. Klasztor otrzymał przywilej zakładania nowych osad na obszarze lasu. Przywilej został potwierdzony w 1234 r. przez księcia śląskiego, Henryka I Brodatego. W dokumentach tych miejscowość występuje pod nazwami: Cirnivus i Carnovus.

Najstarszą miejscowością dzisiejszej gminy jest prawdopodobnie Dobrzeń, ale największe znaczenie od XIII w. miały Czarnowąsy, z których znajdujący się tam klasztor promieniował na całą okolicę religijnie, gospodarczo i społecznie.

W 1881 r. wielokrotnie odwiedzał Czarnowąsy Jan Kasprowicz – wówczas uczeń gimnazjum w Opolu. Celem jego wizyt była gospoda Harenda, w której spotykał się żywioł polski. Obiekt ten z nieznanych przyczyn został jednak rozebrany. Na pamiątkę tych wydarzeń poeta nazwał w późniejszym czasie swoją willę „Harenda”.

Instytucje użyteczności publicznej

• Dom Pomocy Społecznej
• Ośrodek Zdrowia
• Publiczna Szkoła Podstawowa
• Publiczne Gimnazjum

Sport

Pierwszy mecz drużyna reprezentująca Czarnowąsy rozegrała jesienią 1945 r. w Tułowicach. Na początku marca 1946 r. Związek Samopomocy Chłopskiej wydał uchwałę, nakazującą organizowanie sportu na wsi. 16 marca 1946 r. ww. działacze złożyli dokumenty i zostali oficjalnie zarejestrowani w delegaturze OZPN w Opolu jako pierwszy Ludowy Zespół Sportowy w Polsce. Później datę tę uznano jako oficjalną datę powstania Ludowych Zespołów Sportowych. Nazwę klub przyjął od płynącej obok ówczesnego boiska rzeki. Później powstawały kolejne sekcje sportowe, które wychowały nawet reprezentantów kraju. Największy sukces Klubu to awans, na 1 sezon, do III ligi piłki nożnej.

Zabytki

• Kościół pw. św. Anny w Czarnowąsach (wybudowany w latach 1687-1688, odnowiony w 1772 r.) z barokowym wystrojem wnętrza i polichromią z XVIII w. Spłonął w sierpniu 2005 r., odbudowany w latach 2006-2007 w niemal identycznym kształcie (z zewnątrz; wyposażenie uległo niemal całkowitemu zniszczeniu).
• Zespół klasztoru norbertanek (wybudowany w latach 1234-1336), zwany Domem Bożym.
• Kościół pw. św. Norberta (wybudowany w 1777 r. na pozostałościach XIII-wiecznego kościoła, zniszczonego w 1643 r.) z barokowo-klasycystycznym wystrojem wnętrza.
• Barokowy dom zakonny (wybudowany w 1682 r., J. F. Fröhlich, odnowiony w 1869 r. oraz w latach 1927-1928).
• Tzw. prałatówka (wybudowana w latach 1727-1730, odnowiona w latach 1927-1928).
• Fragmenty muru z 2 basztami, znajdujące się wokół klasztoru (początek XVII, XVIII w.).
• Barokowa, kamienna figura Jana Nepomucena z 1772 r., umiejscowiona na cmentarzu obok kościoła św. Anny.