Grodzisko Górne

Grodzisko Górne – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie leżajskim, w gminie Grodzisko Dolne.

Grodzisko Górne wyodrębniło się jako samodzielna jednostka administracyjna w 1786. Wtedy też powstało Grodzisko Dolne i wioska Wólka Grodziska oraz takie przysiółki jak Chałupki, Krzaki, Zagrody, Zarowie i Podlesie. Zarowie rozrosło się z czasem i przekształciło się w odrębną wieś o nazwie Grodzisko Nowe. Wcześniej, wioski: Grodzisko Górne i Grodzisko Dolne stanowiły jedność, występującą pod nazwą Grodzisko. Nazwą Grodzisko określano miejscowości w Polsce, w których znajdował się dawniej gród lub osada obronna. Osady takie budowano najczęściej w miejscach, w których występowały jeziorka lub stawy. W 1881, grupa archeologów pod kierunkiem T. Ziemięckiego z Krakowa potwierdziła istnienie grodu warownego na terenie Grodziska. Gród zbudowano na jednym z pagórków, w pobliżu obecnego Urzędu Gminy. Z trzech stron otoczony był jarami. Stronę północną osłaniały wały obronne. W czasach późniejszych na miejscu dawnej warowni wybudowano dwór, którego ruiny można było zwiedzać jeszcze w XIX w. Wspomina o nim ksiądz Wojciech Micha, ówczesny wikary z Grodziska.

W Grodzisku odkryto ślady osady pochodzącej z 12 tys. lat p.n.e. Ciągłość osadnictwa w Grodzisku datuje się od ok. VI do V w. p.n.e. Prace archeologiczne w Grodzisku trwały jeszcze w pierwszych latach XXI w.

Przynależność terytorialna

• 1340-1772 w ziemi lwowskiej, województwa ruskiego.
• 1772-1918 w Królestwie Galicji i Lodomerii w Cesarstwie Austriackim. W tym okresie, Grodzisko Górne i Dolne zamieszkiwało 2181 osób wg spisu ludności z 1857). Parafia rzymskokatolicka loco. Właścicielem tabularnym obu wiosek był Antoni Kellermann.
• 1918-1939 wieś i gmina w powiecie łańcuckim, województwa lwowskiego (2273 mieszkańców w 1930).
• 1945-1998 w województwie rzeszowskim.

Właściciele Grodziska Górnego

• Początkowo tereny obecnego Grodziska Górnego wchodziły w skład dóbr przeworsko-jarosławskich. Ziemie te posiadał w XIV w. ród Leliwitów Melsztyńskich -Tarnowskich-Jarosławskich. W 1470, bracia Melsztyńscy (Spytko z Jarosławia i Rafał z Przeworska) tworzą ze swoich dóbr ordynację jarosławsko-przeworską. Do ordynacji należały 32 wsie, m.in. Grodzisko.
• W 1521, po bezpotomnej śmierci Hieronima (dziedzica Przeworska i Jarosławia), wspomniane dobra przejął Jan Amor Tarnowski. Po jego śmierci, odziedziczył je Jan Krzysztof Tarnowski, mąż Zofii ze Sprowy Odrowąż. Następnie ziemie te weszły w skład posiadłości Aleksandra Konstantego Ostrogskiego. Po jego śmierci dziedziczyła je córka Zofia, żona Stanisława Lubomirskiego, wojewody krakowskiego. Stanisław Lubomirski był m.in. dziedzicem pobliskiego Łańcuta. W wyniku podziałów rodzinnych spadkobierców Lubomirskiego, Grodzisko należało do linii Lubomirskich, dziedziców klucza przeworskiego.
• Ostatnim właścicielem Grodziska z rodu Lubomirskich był Jerzy Marcin Lubomirski, konfederat barski, hulaka i awanturnik, znany również jako 'książę bandyta'. Około 1779 sprzedał Grodzisko Maciejowi Aleksandrowi Borzęckiemu. W 1787 Grodzisko należało do Michała Drohojewskiego, a w latach późniejszych do rodziny Kellermanów.
• Na przełomie XIX i XX w. właścicielką Grodziska Górnego, Grodziska Dolnego i Grodziska-Miasteczka była baronowa Domicela Branhidy. Sąsiednia wioska (Wólka Grodziska) wchodziła w skład ordynacji Potockich z Łańcuta.
• Folwarki należące do dziedziców Grodziska rozparcelowano po uwłaszczeniu chłopów. Do 1945 przetrwał jedynie folwark w Grodzisku Dolnym, należący do Ireny i Zygmunta Lityńskich.

Historia

• Wg miejscowej tradycji, Grodzisko zostało założone przez Bolesława Chrobrego; pierwsze historyczne wzmianki o tej miejscowości pochodzą jednak z końca XIV w. Podają je Akta Grodzkie i Ziemskie Przeworskie.
• Z kart Księgi adresowej Polski z lat 1929-1930:

• w Grodzisku Górnym działała szkoła ludowa i Kasa pożyczkowo-oszczędnościowa Stefczyka.
• akuszerka: M. Rydzik
• handlem zajmowali się:

nabiał: S. Ringel, G. Wolkenheim artykuły spożywcze: G. Wolkenfeld nierogacizna: F. Majkut, S. Majkut, Sz. i J. Rynasiewicze wyroby tytoniowe: W. Kulpa wyszynk trunków: K. Bekarska

Zabytki

• W Grodzisku Górnym zachowało się kilka drewnianych budynków mieszkalnych konstrukcji zrębowej z przełomu XIX i XX w. Mają ozdobne ganki i elementy okienne i drzwiowe.
• Kapliczka, ufundowana w roku 1895 i usytuowana przy głównej drodze biegnącej w stronę Biedaczowa. Jest otynkowana, z cegły, na planie kwadratu, poprzedzona podcieniem i zamknięta trójbocznie. Wewnątrz zdobi ją polichromia ludowa przedstawiająca św. Katarzynę, Jana Chrzciciela, św. Antoniego i św. Klarę. Obok kapliczki znajduje się drewniana dzwonniczka.

Atrakcje

Grodzisko Górne organizuje wspólnie z sąsiednim Grodziskiem Dolnym wiele ciekawych imprez, do których m.in. należą:

• Dni Grodziska połączone z odpustem w dniu św. Anny.
• Parada Straży Grobowych (tzw. Turki). Tradycja Turków jest bardzo stara. Pochodzi z czasów wyprawy wojennej króla Jana III Sobieskiego pod Wiedeń w 1683. W odsieczy wiedeńskiej brała m.in. spora grupa mieszkańców Grodziska. Wracając z wojny do domu w zdobycznych uniformach zostali wzięci za Turków czym wywołali przestrach wśród miejscowej ludności. 'Przebierańcy' udali się do kościoła by podziękować Bogu za szczęśliwy powrót. Zdarzenie to miało miejsce w czasie Wielkanocy. Odtąd, co roku młodzież w 'tureckich' strojach trzyma wartę przy Grobie Chrystusa w czasie tych świąt.
• W 1974, Stanisław Krzeszowski założył zespół "Grodziszczoki", prezentujący muzykę ludową oraz widowisko obrzędowe pt. Wesele Grodziskie.

Znani

• Franciszek Leja (1885-1979) - słynny matematyk. Mieszkał w skromnej chacie, która stała na tzw. Zaborczu, położonym po wschodniej stronie rzeczki, w niewielkiej odległości od miasteczka i od kościoła w Grodzisku Dolnym.