Iwaniska

Iwaniska – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie opatowskim. Siedziba gminy Iwaniska. W latach 1403-1869 miasto.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie tarnobrzeskim.

Położenie

Iwaniska znajdują się 13 km na południowy zachód od Opatowa. Miejscowość położona jest nad rzeką Koprzywianką, na południowo-wschodnim krańcu Gór Świętokrzyskich. Na południe i południowy zachód od miejscowości rozciąga się Pasmo Iwaniskie tych gór.

Przez Iwaniska przebiega droga wojewódzka nr 757 z Opatowa do Stopnicy. Swój początek ma tu też droga wojewódzka nr 758 do Koprzywnicy.

Ok. 2 km na południowy wschód od Iwanisk znajduje się miejscowość Ujazd z ruinami zamku Krzyżtopór.

Historia

Pierwsza osada powstała tu na przełomie XIII i XIV w. W 1403 r. rodzina Zborowskich na gruntach wsi Onispówka założyła miasto. W tym samym roku okoliczna szlachta wystawiła tu kościół. Początkowo był on kościołem filialnym parafii w Ujeździe. Dopiero po zniszczeniu tamtejszego kościoła, kościół iwaniski stał się parafialnym. Początkowo miasto nosiło nazwę Unieszów lub Uneszów. Od połowy XV w. używana już była współczesna nazwa Iwaniska. W czasie reformacji miasto było ośrodkiem kalwinizmu. W 1552 r. odbył się tu kalwiński synod, z udziałem m.in. Jana Łaskiego. Kolejni właściciele wyjednali dla Iwanisk przywileje na odbywanie targów, a także 13 jarmarków rocznie. Miasto było ważnym ośrodkiem rzemieślniczym. Rozwijały się tu między innymi tak rzadkie specjalności jak złotnictwo, ludwisarstwo i mosiężnictwo. W 1578 r. w mieście było 44 rzemieślników, 19 gorzelników oraz 15 komorników.

W 1656 r. Iwaniska zostały splądrowane, a następnie doszczętnie spalone przez oddział kozaków Jerzego Rakoczego. Po tej klęsce miastu nie udało się już odzyskać dawnego znaczenia. W latach 1662-1663 Iwaniska miały zaledwie 50 domów i 416 mieszkańców. W 1674 r. liczba mieszkańców była jeszcze mniejsza i wynosiła 311 osób.

Iwaniska od Ossolińskich, przechodząc przez różne ręce stały się własnością rodziny Sołtyków. Według spisu z 1827 r. w mieście było 167 domów i 1088 mieszkańców. W 1869 r., po powstaniu styczniowym, Iwaniska utraciły prawa miejskie.

W 1914 r. doprowadzono tu linię wąskotorową z Bogorii. W 1959 r. została ona zlikwidowana jako nierentowna.

Zabytki

• Neogotycki kościół pod wezwaniem Świętej Katarzyny z początku XX wieku (wzniesiony na miejscu XVIII-wiecznego kościoła modrzewiowego, który spłonął w 1898 r.)
• Stary cmentarz przykościelny z XV w., a także nowszy cmentarz z początku XIX wieku z kaplicą grobową rodziny Łempickich z 1833 r.
• Cmentarz wojenny w Iwaniskach z okresu I i II wojny światowej.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Iwaniskach

Bibliografia

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, "Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich", Warszawa 1880
• "Miasta polskie w Tysiącleciu", przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław - Warszawa - Kraków, 1965-1967
• Jarosław Swajdo, "Przewodnik Świętokrzyskie", Wydawnictwo BOSZ, Olszanica 2008