Tolkmicko

Tolkmicko (do 1945 niem. Tolkemit) - miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Tolkmicko, położone nad Zalewem Wiślanym.

Ośrodek usługowy i turystyczno-wypoczynkowy. Przemysł spożywczy (rybny, przetwórstwo owoców i warzyw). Port morski.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. elbląskiego.

Historia

Najstarsze wzmianki na temat Tolkmicka są legendami, które trudno traktować jako rzetelne źródła historyczne, jednak swoje potwierdzenie znajduje fakt, ze w najbliższej okolicy miasta istniał wczesnośredniowieczny gród Prusów, którego pozostałości zachowały się do dnia dzisiejszego. Wykopaliska wskazują na powstanie grodu we wczesnej epoce żelaza (około 650-400 p.n.e.). Z tego okresu pochodzą ślady pobytu w okolicy ludności kultury łużyckiej oraz cztery grodziska znajdujące się na terenie gminy. Aż do XIII wieku tereny te zamieszkiwali pruscy Pogezanie. W latach 1233-1283 Prusowie zostali podbici przez Krzyżaków. W latach 1296-1300 osada otrzymała przywilej lokacyjny. Pierwszy pisemny zapis nazwy miasta pochodzi z 1326 roku i brzmi „Tolkemit”. Natomiast pierwszy przekaz o istnieniu kościoła w Tolkmicku pochodzi z roku 1330. 21 marca 1351 roku Wielki Mistrz krzyżacki Henryk Dusemer odnowił przywilej miejski Tolkmicka a w 1359 roku miejscowość, wraz z wsią Nowinka, otrzymały przywilej na uprawianie rybołówstwa. 3 kwietnia 1440 roku Tolkmicko przystąpiło do Związku Pruskiego. Czternaście lat później burmistrz miasta złożył przysięgę wierności królowi polskiemu a mieszczanie zburzyli zamek krzyżacki znajdujący się w mieście. Po zakończeniu wojny trzynastoletniej w 1466 roku, Tolkmicko znalazło się w granicach Polski (Prusy Królewskie) i pozostało w Rzeczypospolitej aż do roku 1772. Podczas wojny polsko-szwedzkiej, w dniach 11-12 czerwca 1626 roku, w Tolkmicku zatrzymał się król szwedzki Gustaw II Adolf. W XVII wieku nawiedziły miasto dwa wielkie pożary, które strawiły jego zabudowania (1634, 1694). W roku 1710 z powodu epidemii dżumy zmarła połowa mieszkańców Tolkmicka. W 1720 roku otwarto w miejscowości browar. Kolejny wielki pożar, który wybuchł 29 lipca 1767 roku strawił dom piwny, budynek ratusza oraz kościół, które później odbudowano. Po I rozbiorze Polski w 1772 roku miasto znalazło się w granicach Królestwa Pruskiego. W 1793 roku ukończono nowy ratusz. W 1785 r. zbudowano w miejscowości pierwszą szkołę, a w latach 1803 - 1828 funkcjonował w niej Sąd Ziemski i Miejski. W 1818 roku po utworzeniu Powiatu elbląskiego włączono do niego Tolkmicko. Podczas Powstania listopadowego w mieście stacjonowało 240 żołnierzy, a w tym samym roku w miejscowościwybuchła epidemia cholery. W 1832 roku w Tolkmicku otwarto pierwszą aptekę, a w 1851 zamknięto browar. W drugiej połowie XIX wieku, dał się zauważyć intensywny rozwój gospodarczy miasta. Ponieważ w latach 1862 - 1883 budowano port rybacki, w roku 1873 poprowadzono szosę z Tolkmicka do Elbląga. W roku 1899 zakończono budowę Kolei Nadzalewowej ze stacja w Tolkmicku. W latach 1925 - 1928 miasto wyposażono w sieć kanalizacji burzowej. W 1939 roku rozpoczęto budowę fabryki marmolady, jednak została ona zamknięta już w 1940 roku. Zajęcie miasta przez Armię Czerwoną nastąpiło 26 stycznia 1945 roku. Podczas II wojny światowej miejscowość została dotkliwie zniszczona. Z Tolkmicka z końcem wojny uciekła połowa mieszkańców. Powojenna historia miasta, to powolna odbudowa miasta które nigdy już nie odzyskało dawnej świetności. W czasach PRLu powstały w Tolkmicku dwa wielkie zakłady przetwórstwa spożywczego. W 1946 roku utworzono Bosmanat Portu. Kolejne inwestycje to budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji sanitarnej, a także budowa szkoły, ośrodka kultury i innych obiektów użytku publicznego.

Etymologia nazwy

Nazwa miejscowości pochodzi od legendarnej nazwy grodu Tolko i córki księcia Hoggo - Mity.

Przynależność miasta do stowarzyszeń

Miasto Tolkmicko należy do trzech stowarzyszeń propagujących współpracę regionalną.

• Komunalny Związek Gmin Nadzalewowych
• Stowarzyszenie Gmin RP Euroregion Bałtyk
• Związek Gmin Zlewni Jeziora Druzno i Zalewu Wiślanego

Komunikacja i transport

• Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 503
• Kolej Nadzalewowa z dworcem w Tolkmicku - linia kolejowa Elbląg - Frombork - Braniewo (obecnie nieczynna)
• Port w Tolkmicku

W porcie znajduje się bosmanat oraz jedyna na Zalewie Wiślanym jednostka ratownictwa morskiego. Głębokość podejścia do portu 1,8 m; w porcie 2,0 m. Brak infrastruktury sanitarnej.

Turystyka

Zabytki

W Tolkmicku znajduje się około dziesięciu zabytków znajdujących się pod opieką konserwatora.

• układ urbanistyczny miasta (XIII-XX wiek)
• kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła z XV wieku
• kościół polskokatolicki pw. Matki Bożej Anielskiej (parafialny)
• kaplica cmentarna z I poł. XV wieku
• baszta gotycka oraz pozostałość murów obronnych z XIV wieku
• dworzec kolejowy z 1867 roku
• domy z XIX-XX wieku
• budynek szkoły podstawowej i gimnazjum z początku XX wieku
• kapliczki przydrożne na drogach wyjazdowych z miasta

Atrakcje turystyczne

• Grodzisko Wały Tolkmita

Na południe od miasta na obszarze Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej znajdują się pozostałości staropruskiego grodziska Wały Tolkmita.

• Park Krajobrazowy "Wysoczyzna Elbląska"
• Pozostałości dawnych fortyfikacji miejskich
• Wzgórze Starościńskie
• Port w Tolkmicku - największy polski port na Zalewie Wiślanym

Kultura i rozrywka

Ośrodki kultury

• Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury
• Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy im. K. I. Gałczyńskiego
• Oratorium św. Jana Bosko w Tolkmicku

Imprezy cykliczne

• Dni Tolkmicka
• Międzynarodowy Zlot Motocyklistów "KARDAN"
• Regionalny Przegląd Zespołów Tańca Nowoczesnego
• Regaty żeglarskie
• Festyn parafialny
• Dożynki

Sport

• KS Tolkmicko - piłka nożna (IV Liga)
• UKS Barkas w Tolkmicku
• Salezjańska Organizacja Sportowa "SALOS"
• Tolkmicko Elite Basketball - Koszykówka

Przemysł

• MASFROST Sp. z o.o. - producent mrożonej żywności

Osoby związane z Tolkmickiem lub w nim urodzone

• Peter Turnow - średniowieczny teolog, ur. ok. 1390 roku w Tolkmicku,
• Jan Bażyński - starosta tolkmicki,
• Krzysztof Perwanger - burmistrz Tolkmicka,
• Piotr Rajkiewicz - w latach 2002-03 piłkarz MGKS Tolkmicko,
• Tomasz Błasiak - aktor teatralny i filmowy, urodzony w Tolkmicku,

• Hans Adolf Prützmann - urodzony w Tolkmicku w 1901 r. (ówczesne Prusy Wschodnie) zbrodniarz wojenny (Najwyższy Dowódca SS i Policji),
  odpowiedzialny m. in. za organizację Holokaustu w Rosji i ludobójstwo ludności słowiańskiej w swoim rejonie.