Parcz

Parcz (niem. Partsch) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie kętrzyńskim, w gminie Kętrzyn.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Przez wieś biegnie linia kolejowa nr 259

Historia

W rejonie wsi w 1904 odkryto kurhan z epoki brązu.

W XIV w. była tu pruska wieś chłopska lokowana na 16 włókach. Była tu jedna służba rycerska i młyn wodny. W roku 1378 wielki mistrz krzyżacki Konrad von Wallenrod nadał tu na prawie chełmińskim dwom braciom Więckowi i Michałowi 60 włók nad jeziorem Parcz (współcześnie jezioro to nie istnieje). Świadkiem tego nadania był Ulrich von Jungingen.

W roku 1437 właścicielem wsi został Fryderyk von Partz. Od nazwiska właściciela przyjęła się nazwa wsi. W XVI w. wieś należała do Kobylińskich, a w XVII w. do Kalksteinów-Stolińskich. Z rodziny tej najbardziej znany jest Krystian Kalkstein-Stoliński. Historia jego życia przedstawiona była w serialu telewizyjnym Czarne chmury. Od Kalksteinów dobra parczowskie odkupił baron Fryderyk von Schenk zu Tautenberg. O Tautenbergach pisał Kętrzyński, że z poddanymi rozmawiali po polsku. Tautenbergowie główna siedzibę rodu mieli w Dobie. W XVIII w. we wsi znajdował się wiatrak. W roku 1913 właścielem Parcza był Georg Frhr. von Schenk zu Tautenberg, a dzierżawcą majątku Joachim Deuβ. Majątek razem z folwarkiem w Jankowie miał powierzchnię 689 ha.

W czasie II wojny światowej na terenie Parcza znajdował się obóz jeniecki dla Norwegów, których wykorzystywano do niektórych prac związanych z budową Wilczego Szańca.

Po roku 1945 w Parczu utworzono PGR, który przed ich likwicją funkcjonował jako samodzielny zakład rolny w ramach Przedsiębiorstwa Hodowli Zarodowej w Wopławkach. Do Zakładu Rolnego w Parczu należały obiekty produkcyjne w Jankowie i Mażanach. W Parczu prowadzona była hodowla była, trzody chlewnej rasy złotnicka pstra i ferma zwierząt futerkowych (lisów).

Dwór

Dwór w Parczu wybudowany został w połowie XIX w. Dwór znajduje się między parkiem, a częścią gospodarczą. Jest to budowla dwukondygnacyjna z ryzalitem od strony parku. Ryzali od strony elewacji frontowej poprzedzony jest murowanym gankiem z tarasem. Dwór przykryty jest dachem dwuspadowym.

Dwór w okresie II wojny światowej zajęty był na potrzeby obsługi Wilczego Szańca.

Demografia

W 1817 w Parczu było wieś Wielki Parcz – 16 domów i majątek Mały Parcz – 4 domy.

Liczba mieszkańców: w roku 1817 – 134 osoby, w 1925 – 403, w 1939 – 312, w 1970 – 295, w 2000 – 267.

Bibliografia

• Mapa Schroettera 1796-1802 (wiatrak, jezioro – obecnie nie istnieje).
• Zofia Licharewa,"Kętrzyn. Z dziejów miasta i powiatu", wyd. "Pojezierze", Olsztyn, 1962. (Kalksteinowie-Stolińscy)
• Wojciech Kętrzyński, Szkice, (Opracowanie Andrzeja Wakara), „Pojezierze”, Olsztyn, 1977.
• "Kętrzyn. Z dziejów miasta i okolic", Pojezierze, Olsztyn, 1978 (str. 213-214)
• Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec "Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich" (Wydanie III poszerzone i uzupełnione), wyd. Studio ARTA, Olsztyn 2001, ISBN 83-912840-2-6 (Str. 327- XVII w. Kalksteinowie-Stolińscy)
• Biuletyn Gminy Kętrzyn, Nr 10/13/99, grudzień 1999.

Zobacz też

• Parczew, Parczowce, Parczów, Parczówek